(ជ៤) មេរៀនទី១៖ (មេរៀនសង្ខេប) កំណើនប្រជាជនពិភពលោក

និយមន័យ

◾ កំណើនប្រជាជន៖ ជាការកើនឡើងនូវចំនួនប្រជាជននៅក្នុងតំបន់ ឬប្រទេសណាមួយក្នុងឆ្នាំណាមួយ។
◾ អត្រាកំណើនប្រជាជន៖ អត្រាជាតិប្រមាណ - អត្រាមរណប្រមាណ គឺជាចំនួនមនុស្សដែលកើនគិតជាមធ្យមក្នុងមួយឆ្នាំក្នុងចំនួនមនុស្ស ១០០ នាក់។
◾ អត្រាជាតិប្រមាណ៖ ចំនួនទារកដែលកើតគិតជាមធ្យមក្នុងមួយឆ្នាំក្នុងចំនួនមនុស្ស ១០០០ នាក់។
◾ អត្រាមរណប្រមាណ៖ ចំនួនមនុស្សដែលស្លាប់គិតជាមធ្យមក្នុងមួយឆ្នាំក្នុងចំនួនមនុស្ស ១០០០ នាក់។
◾ អាយុសង្ឃឹមរស់៖ ជាអាយុមធ្យមរបស់មនុស្សម្នាក់គិតពីពេលកើតរហូតដល់ស្លាប់។

១. ប្រវត្តិកំណើនប្រជាជន

        កំណើនទាបនៃប្រជាជនពិភពលោកនៅមុនឆ្នាំ១៦៥០ បណ្ដាលមកពីមរណប្រមាណខ្ពស់គឺកុមារចំនួន ១/៣ បានស្លាប់នៅក្រោមអាយុមួយឆ្នាំហើយសង្ឃឹមរស់មានមិនលើសពី ៣០ឆ្នាំឡើយ។ មរណប្រមាណនៅក្នុងប្រទេសលោកខាងត្បូងបានថយចុះយ៉ាងសម្បើមដោយសារវឌ្ឍនភាព សេវាសុខាភិបាល កសិកម្ម និងជំនួយស្បៀង។

        បានជាមានកំណើនប្រជាជនព្រោះមានសន្តិភាព និងការអភិវឌ្ឍ។ កំណើនប្រជាជនមានលក្ខណៈខុសគ្នាពីដំណាក់កាលមួយទៅដំណាក់កាលមួយទៀត៖
✔ មុនឆ្នាំ១៦៥០មានលក្ខណៈមិនជាប់លាប់ ជួនលូតលាស់ទៅមុខពេលមានសន្តិភាព និងការអភិវឌ្ឍជួនកាលថយក្រោយពេលមានអាកាសធាតុមិនល្អ សង្គ្រាម ទុរ្ភិក្ស និងរោគរាតត្បាត។
✔ ឆ្នាំ១៦៥០ដល់១៩៥០កំណើនប្រជាជនកើនឡើងដោយសាការរីកចំរើនផ្នែកពេទ្យ អនាម័យ ការប្រើប្រាស់ទឹកស្អាតការចាក់វ៉ាក់ស៊ាំង...។
✔ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៥០មកកំណើនប្រជាជននៅតែខ្លាំងដោយសារតំហយចុះយ៉ាងខ្លាំងនៃមរណប្រមាណដោយសារវឌ្ឍនៈភាពនៃសេវាសុខាភិបាល កសិកម្ម និងជំនួយស្បៀង។

        កត្តាដែលជួយកាត់បន្ថយមរណប្រមាណនៅចន្លោះសតវត្សទី ១៨-១៩ គឺ៖
✔ បដិវត្តន៍កសិកម្មដែលអាចផ្តល់ចំណីអាហារដ៏ប្រសើរ និងបានបញ្ចប់នូវគ្រោះទុរ្ភិក្ស។
✔ ការរីកចម្រើនផ្នែកវិជ្ជាពេទ្យ និងអនាម័យ។
✔ ការប្រើប្រាស់ទឹកស្អាត ប្រព័ន្ធលូបង្ហូរទឹកក្នុងក្រុង ការសិក្សាអប់រំពីភាពស្អាត និងមានវ៉ាក់សាំងការពារជម្ងឺរាតត្បាត។

២. អន្តរភាពប្រជាសាស្ត្រ

        អន្តរប្រជាសាស្ត្រ គឺដំណើឆ្លងកាត់ពីរបបប្រជាសាស្ត្រមួយដែលមានជាតិប្រមាណ មរណប្រមាណ ទៅរបប ប្រជាសាស្រ្តមួយ ដែលមានជាតិប្រមាណ និងមរណប្រមាណទាប ក្នុងនោះរបបអន្តរប្រជាសាស្ត្រមានលក្ខណៈខុសគ្នា។
        ប្រៀបធៀបពីអន្តរភាពប្រជាសាស្ត្រនៃវគ្គទាំងពីរ៖

ក. លក្ខណៈដូចគ្នា
        - មរណប្រមាណថយចុះ
        - វេជ្ជសាស្ត្រកាន់តែជឿនលឿនខ្លាំងឡើងៗ ។

ខ. លក្ខណៈខុសគ្នា
+ វគ្គទី ១៖
        - កំណើនធម្មជាតិខ្ពស់
        - ជាតិប្រមាណខ្ពស់
        - លទ្ធភាពបង្កកំណើតមានកម្រិតខ្ពស់ (ពី ៦ទៅ៨ នាក់ សម្រាប់ស្ត្រីម្នាក់)
        - មរណប្រមាណចាប់ផ្ដើមថយចុះ ពិសេសមរណកុមារ។
+ វគ្គទី ២៖
        - កំណើនធម្មជាតិមានល្បឿនយឺត
        - ជាតិប្រមាណថយចុះស្របគ្នា និងមរណប្រមាណនៅតែទាបដែលជាហេតុនាំឱ្យកំណើនធម្មជាតិមានល្បឿនយឺត
        - អនុវត្តផែនការគ្រួសារ។

៣. កំណើនប្រជាជន និងភាពក្រីក្រ

        លក្ខណៈពិសេសពេលដំបូងនៃអន្តរភាពប្រជាសាស្ត្របញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ពីប្រជាជនដែលមានទម្រង់ក្មេងច្រើន ពោលគឺចំនួនកុមារមានច្រើនជាងមនុស្សពេញវ័យ។
✔ សម័យកាលទី២ នៃអន្តរភាពប្រជាសាស្ត្រ រដ្ឋធានាសម្រេចបាននូវការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្ររបស់ប្រជាជន។
✔ ការមានកូនច្រើនមានគុណប្រយោជន៍ជាច្រើនចំពោះគ្រួសារក្រីក្រមែន។

        ការមានកូនច្រើនផ្តល់គុណសម្បត្តិ និងគុណវិបត្តិ៖

+ គុណសម្បត្តិ
✔ ជាកម្លាំងជួយថែទាំឪពុកម្តាយពេលគាត់ចាស់
✔ ជួយបំពេញការងារ និងរកលុយ
✔ កូនស្រីអាចជួយសម្រួលការងារផ្ទះ....។

+ គុណវិបត្តិ
✔ កង្វះស្បៀង
✔ កង្វះដីសង់លំនៅឋាន
✔ ពិបាកផ្គត់ផ្គង់
✔ កង្វះការអប់រំ
✔ ពិបាកគ្រប់គ្រង
✔ ពិបាករកការងារ
✔ ចាំណាយប្រាក់កាសច្រើន...។