(ជ២)មេរៀនទី៤៖ (សង្ខេបមេរៀន) ប្រភេទសិលា

មេរៀនសង្ខេប

សេចក្តីផ្តើម

អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តបានចាត់ថ្នាក់សិលាដោយផ្អែកលើ សមាសធាតុរ៉ែ និងគីមីដែលវាផ្សំឡើង វាយភាពរបស់ផង់នៅក្នុងសិលា និងតាមលំនាំនៃការកកើតរបស់វា។ ដូចនេះ គេចែកសិលាជាបីប្រភេទធំៗ គឺសិលាម៉ាក់ម៉ា សិលាកម្ទេចកំណ និងសិលាប្រែកំណើត។

១. សិលាម៉ាក់ម៉ា

សិលាម៉ាក់ម៉ាកើតឡើងពីការចុះត្រជាក់ ហើយកករឹងនៃម៉ាក់ម៉ា ដែលគេចែកជាពីរក្រុមគឺ សិលាជ្រៀត និងសិលាភ្នំភ្លើង។

·       សិលាជ្រៀត កើតឡើងពីការចុះត្រជាក់ ហើយកករឹងនៅក្នុងផែនដី។

·       សិលាភ្នំភ្លើង កើតឡើងពីការចុះត្រជាក់នៃម៉ាក់ម៉ា ហើយរឹងនៅលើផ្ទៃផែនដី។ ដូចនេះសិលាជ្រៀតចុះត្រជាក់និងកករឹងយឺតជាងសិលាភ្នំភ្លើងធ្វើឱ្យសិលានេះ មានក្រាម ធំជាង។

នៅក្នុងក្រុមសិលាជ្រៀតមានសិលាក្រានីតដែលមានវាយភាពគ្រាប់គ្រើម។ នៅក្នុងក្រុមសិលាភ្នំភ្លើងមានសមាស ភាពផ្សំស្រដៀងសិលាក្រានីតដែរ ប៉ុន្តែមាន រូបរាងខាងក្រៅខុសគ្នាដោយសាររបៀបករកើតរបស់វាខុសគ្នា។ ចំណែកសិលា បាសាល់គឺជាសិលាភ្នំភ្លើងមួយប្រភេទទៀតដែលមាន វាយភាពគ្រាប់ម៉ត់។

លក្ខណៈសម្គាល់នៃសិលាម៉ាក់ម៉ាមាន ពណ៌ភ្លឺ ក្រម៉ៅ និងខ្មៅ។

សិលាបាសាល់សំបូររ៉ែដែក និងម៉ាញ៉េស្យូម នាំឱ្យសិលាមានពណ៌ក្រម៉ៅ ចំណែករីយ៉ូលីត មានផ្ទុករ៉ែដែក និងម៉ាញ៉េស្យូមតិច ប៉ុន្តែសំបូរដោយ ក្វាត និងអាលុយមីញ៉ូម នាំឱ្យសិលាមានពណ៌ភ្លឺ ជាង។

២.​ សិលាកម្ទេចកំណ

សិលាកម្ទេចកំណកើតឡើងនៅផ្នែកខាងលើ ឬនៅជិតផែនដីដោយពុំចាំបាច់មានកម្តៅ និងសម្ពាធដូចសិលាម៉ាក់ម៉ា និងសិលាប្រែកំណើតទេ។ ជាទូទៅលក្ខណៈសម្គាល់របស់សិលាកម្ទេចកំណគឺស្រទាប់។ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តចែកសិលាកម្ទេចកម្ទេចកំណជាបីធំៗ៖

·       សិលាកម្ទេចកំណក្លាស្ទិច កើតឡើងនៅពេលបំណែកនៃ សិលា ឬរ៉ែ ដែលហៅថា ក្លាស់ បន្ស៊ីជាប់គ្នាដោយសារសម្ពាធ និងរ៉ែ។ ដោយរ៉ែញ៉ែកចេញពីទឹកបង្កើតបានជាជ័រកាវធម្មជាតិបិទភ្ជាប់កម្ទេចកំណទាំងអស់ឱ្យទៅជាសិលា កម្ទេចកំណ ក្លាស្ទិច ដោយមានវាយភាព ពីគ្រាប់ធំ ទៅគ្រាប់ម៉ត់។ ឧ. សិលាក្តាំងមានទំហំក្រាមធំជាង 2mm សិលាក្រែមានក្រាមទំហំពី 2-0.6mm និងសិលាដីឥដ្ឋមានទំហំក្រាមតូចជាង 0.004mm។

·       សិលាកម្ទេចកំណសរីរាង្គ កើតឡើងពីសំណល់គីមី និងសត្វ រួមទាំងចំណែកសំបកខ្យងខ្ចៅ ដែលបន្ស៊ីគ្នា បង្កើត បានជាសិលារឹង។ ថ្មកំបោរ ធ្យូងថ្ម និង​ កូគីណា ជាឧទាហរណ៍នៃសិលាកម្ទេចកំណសរីរាង្គដែល កើតឡើងតាមរយៈលក្ខខណ្ឌនេះ។

·       សិលាកម្ទេចកំណគីមី គឺជាក្រុមទីបីនៃសិលាកម្ទេចកំណ វាកើតឡើងពីរ៉ែដែលបានរលាយក្នុងទឹក។ សិលាខ្លះកើតឡើងពីរ៉ែ កករងជាក្រាមចេញពីទឹក ធ្លាក់ទៅបាតសមុទ្រ នៅពេលមានការប្រែប្រួល សីតុណ្ហភាព។ ឧ. ថ្មកំបោរគីមី កើតឡើងនៅ ពេលចរន្តទឹកត្រជាក់បញ្ចុះសីតុណ្ហភាពចរន្តទឹក ក្តៅ ហើយកាល់ស៊ីតកករងជាក្រាមធ្លាក់ទៅបាត សមុទ្រ។ ប្រភេទមួយទៀតកើតឡើងពេលទឹកហួត ដោយបន្សល់នូវរ៉ែដែលបានរលាយក្នុងទឹក ឧទាហរណ៍ ជីបសាំ និង ហាលីត។

៣. សិលាប្រែកំណើត

សិលាប្រែកំណើត គឺជាសិលាដែលមានទម្រង់វាយភាព ឬសមាសភាពបានផ្លាស់ប្តូរដោយសារកម្តៅនិងសម្ពាធ។

សិលាម៉ាក់ម៉ា សិលាកម្ទេចកំណ និងសិលាប្រែកំណើតក៏អាច ក្លាយទៅជាសិលាប្រែកំណើតបានដែរដោយសារលំនាំប្រែកំណើត។ លំនាំប្រែកំណើតអាចធ្វើឱ្យសិលាដែលមានស្រាប់ប្រែប្រួលរូបរាង វាយភាព និងសមាសធាតុរ៉ែ។ គេបែងចែកសិលានេះជាពីរក្រុមគឺ សិលាប្រែកំណើតដែលមានស្រទាប់ និងសិលាប្រែកំណើតដែលគ្មានស្រទាប់។គេសម្គាល់សិលាប្រែកំណើតមានមានស្រទាប់ដោយសារស្នាមស្រទាប់របស់រ៉ែ។ ណាយស៍(Gneiss)គឺជាសិលាប្រែកំណើតមានស្រទាប់ដែលគេស្គាល់ច្រើនជាងគេកើតមកពីលំនាំប្រែកំណើតរបស់ថ្មភាជន៍និងថ្មកែវ(Mable) វាជាសិលាប្រែកំណើតគ្មានស្រទាប់ដែលភាគច្រើន មានពណ៌តែមួយ កើតមកពីសិលាក្រែ។