(ជ២)មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន)​ រ៉ែ

មេរៀនទី១   រ៉ែ

មេរៀនសង្ខេប

ផ្នែករឹងរបស់ផែនដីកើតឡើងពីសិលា ហើយសិលាផ្សំឡើងពីរ៉ែ ចំណែករ៉ែផ្សំឡើងពីធាតុគីមី។ សិលា និងរ៉ែ ជារូបធាតុរឹងគ្មានជីវិតដែលកើតឡើងតាមធម្មជាតិ និងមានក្រាមខាំជាប់គ្នាបង្កើតបានជាផ្នែករឹងរបស់ផែនដី។ រ៉ែមាន នៅលើផ្ទៃផែនដី ក្នុងសមុទ្រ និងក្នុងស្រទាប់ក្តៅដែលមានសម្ពាធខ្លាំង។

តាមការសិក្សាអំពី រ៉ែ និង សិលា គេអាចដឹងបានពីដំណើរវិវត្តិន៍ និងថាមវន្តរបស់ផែនដី។

រ៉ែគឺជាសារធាតុរឹងអសរីរាង្គកើតឡើងតាមធម្មជាតិដោយឯងៗ និងមានទម្រង់ជាក្រាម។

១. ទម្រង់រ៉ែ

          ការសិក្សាអំពីទម្រង់ក្រាមរបស់រ៉ែ ត្រូវដឹងយ៉ាងហោចណាស់អំពីធាតុផ្សំទាំងឡាយដែលបង្កើតជារ៉ែ។  ធាតុគឺជាសារធាតុសុទ្ធដែលមិនអាចបំបែកទៅជាសារធាតុសុទ្ធមួយផ្សេងទៀតដោយមធ្យោបាយគីមីធម្មតាបានឡើយ។

          ១.១. អាតូម និងសមាសធាតុ

គ្រប់ធាតុទាំងអស់កើតឡើងពីអាតូមតែមួយប្រភេទ ប៉ុណ្ណោះ​។

·       អាតូមគឺជាផ្នែកតូចបំផុតរបស់ធាតុដែលមានគ្រប់ លក្ខណៈ។ រ៉ែភាគច្រើនកើតឡើងពីការចងសម្ព័ន្ធ    នៃធាតុខុសគ្នាបីឬបួន។

·       សមាសធាតុ គឺជាសារធាតុផ្សំឡើងពីការចងសម្ព័ន្ធ រវាងធាតុពីរឬច្រើនជាមួយគ្នា។ ឧ. ហាលីត ផ្សំឡើងពីការចងសម្ព័ន្ធ រវាងធាតុសូដ្យូម និងក្លរ។

១.២. ក្រាម

·       ក្រាមគឺជាអង្គធាតុរឹងដែលមានរាងជាធរណីមាត្រកើតឡើងដោយសារការចងសម្ព័ន្ធនៃអាតូមដែលមាននៅក្នុងរ៉ែ។ រូបរាងរបស់ក្រាមត្រូវបានកំណត់ដោយការ តម្រៀបនៃអាតូម។ គេបែងចែកក្រុមនៃទម្រង់ក្រាម របស់រ៉ែទាំងអស់ដោយយោងតាមប្រភេទផ្សេងៗ ដែលកើតឡើង។

២.​ ប្រភេទរ៉ែ

ធម្មតាការចាត់ថ្នាក់រ៉ែអាស្រ័យលើសមាសភាពគីមីដែលវាផ្សំឡើង។

គេចែករ៉ែជាពីរក្រុមគឺ៖

២.១. រ៉ែស៊ីលីកាត

·       រ៉ែស៊ីលីកាត ជាប្រភេទរ៉ែដែលផ្សំឡើងដោយស៊ីលីស្យូម និងអុកស៊ីសែនរហូតដល់90%។ ជាធម្មតាស៊ីលីស្យូមនិងអុកស៊ីសែនចងភ្ជាប់ជាមួយនឹងធាតុផ្សេងទៀតដូចជា៖

ឧ. អាលុយមីញ៉ូម(Al) ដែក(Fe) ម៉ាញ៉ាស្យូម(Mg) និងប៉ូតាស្យូម(K) ដើម្បីបង្កើតជារ៉ែស៊ីលីកាត។

២.២. រ៉ែគ្មានស៊ីលីកាត

·       រ៉ែគ្មានស៊ីលីកាត ជាប្រភេទរ៉ែដែលមិនផ្សំឡើងដោយស៊ីលីស្យូម និងអុកស៊ីសែន។ រ៉ែខ្លះក្នុងចំណោមរ៉ែទាំងនោះកើតឡើងពីធាតុផ្សេងៗដូចជា កាបូន អុកស៊ីសែន ដែក និងស្ពាន់។  រ៉ែគ្មានស៊ីលីកាតមានដូចជា មាស កាល់ស៊ីត ហាលីត ម៉ាញេទីត ម្នាងសិលា និងកាឡេណា។

៣. ការកំណត់អត្តសញ្ញាណរ៉ែ

         ដើម្បីកំណត់អត្តសញ្ញាណរ៉ែ ដោយផ្អែកលើលក្ខណៈរូប និងលក្ខណៈគីមី។

          លក្ខណៈសម្គាល់ទូទៅរបស់រ៉ែរួមមាន ពណ៌ ភាពផ្លេក ស្នាមពណ៌ ភាពរឹង ស្នាមប្រេះ ទំនាញជាក់លាក់ វិទ្យុសកម្ម សារធាតុគីមី កម្តៅ ភាពចម្លងអគ្គិសនី លក្ខណៈអុបទិច និងលក្ខណៈម៉ាញ៉ាទិច។

៤. កំណកំណើតក្នុងការជីកយករ៉ែ

រ៉ែកើតឡើងក្នុងមជ្ឍដ្ឋានដូចជា តំបន់រំហួតទឹកសមុទ្រ កំណក្រាមបាតបឹង ឬ សមុទ្រ លំនាំប្រែកំណើតក្នុង       សូលុយស្យុងទឹកក្តៅ និងក្នុងព្លុយតុង។

ក្នុងការជីកយករ៉ែមកប្រើប្រាស់ គេប្រើវិធីសាស្រ្តដូចជា

·       ការជីកយកដោយផ្ទាល់ : នៅពេលដែលរ៉ែស្ថិតនៅលើផ្ទៃដី គេគ្រាន់តែជីកយកតែម្តង ឬដាក់ជាតិផ្ទុះបំបែក។ គេប្រើវិធីនេះដើម្បីជីកយកថ្មសម្រាប់សង់អគារនិងផ្លូវថ្នល់។

·       ការជីកយកដោយចំហ : នៅពេលដែលកំណប់រ៉ែស្ថិតនៅក្បែរផ្ទៃដីខាងលើ គេចូកយកដី និងស្រទាប់ខាងលើរ៉ែចេញរួចទើបគេជីកយករ៉ែជាក្រោយ។ វិធីយករ៉ែរបៀបនេះមានតម្លៃថោក តែវាធ្វើអោយមានការបំផ្លិចបំផ្លាញបរិស្ថានយ៉ាងខ្លាំង។

·       ការជីកយកដោយផ្តេក : នៅពេលកំណប់រ៉ែលាតសន្ទឹងតាមខ្សែដេក គេជីកអណ្តូងរ៉ែដេកដើម្បីយករ៉ែ។

·       ការជីកយកដោយបញ្ឈរ : គេជីកយករ៉ែបញ្ឃរជ្រៅចូលក្នុងជម្រៅផែនដី បន្ធាប់មកគេជីករូងផ្តេកជាច្រើននៅជម្រៅខុសៗគ្នា ដើម្បីយករ៉ែ។