(ជ២) មេរៀនទី២៖ (សង្ខេបមេរៀន) អាណាចក្រភ្នំ (50-550 ឆ្នាំនៃ គ.ស)

ជំពូកទី១   ប្រវត្តិសាស្ក្រកម្ពុជា

មេរៀនទី២  អាណាចក្រភ្នំ (៥០-៥៥០ឆ្នាំនៃគ.ស.)

ពន្យល់ពាក្យ

• នគរភ្នំ             ៖ ឈ្មោះដែលជនជាតិខ្មែរហៅប្រទេសខ្លួន។

• ហ្វូណន          ៖ ឈ្មោះរដ្ឋនគរភ្នំដែលចិនហៅថាហ្វូណន។

• លី                 ៖ ខ្នាត, រង្វាស់, ប្រវែង (១លី=៥៧៦ម)។

• តុងកឹង           ៖ ឈ្មោះរដ្ឋរបស់វៀតណាមនៅភាគខាងជើង។

• សញ្ជ័យ          ៖ ការវាយដណ្តើមកាន់កាប់។

• អយ្យកោ         ៖ តា, ជីតា។

• អយ្យិកា          ៖ ជីដូន, ដូន, យាយ។

• សោយទីវង្គត   ៖ ស្លាប់, ងាប់, សូន្យសង្ខារ។

• វិសាលភាព     ៖ ភាពធំទូលាយ, ប្រសើរ។

១. ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ និងដើមកំណើតនគរភ្នំ 

១.១. ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ 

+ ចូរនិយាយពីទីតាំងភូមិសាស្រ្តរបស់អាណាចក្រភ្នំ ។

- ស្ថិតនៅភាគអាគ្នេយ៍នៃនគរលីនយី(ចាម្ប៉ា)ដែលមានចម្ងាយ ៣ ០០០លី (១លី=៥៧៦ម) ។

\( \diamond \) មានព្រំប្រទល់៖

• ខាងជើងជាប់ប្រទេសចិននិងរដ្ឋតុងកឹង (ដាយវៀត)

• ខាងលិចជាប់និងប្រទេសភូមាសព្វថ្ងៃ

• ខាងកើតជាប់ចាម្ប៉ានិងឈូងសមុទ្រចិន

• ខាងត្បូងជាប់ឈូងសមុទ្រខ្មែរ

១.២ ដើមកំណើត និងឈ្មោះហ្វូណន

+ តើទស្សនៈរបស់លោក ប៉ូលពីល្យូត (Paul Pelliot​) បានឱ្យដឹងថានគរភ្នំជារដ្ឋដូចម្តេច?

- លោកប៉ូល ពីល្យូត បានឱ្យដឹងថានគរភ្នំគឺជារដ្ឋដ៏ចំណាស់ មួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍

  ប្រហែលជាឆ្នាំ៥០នៃគ.ស.។

+ តើទស្សនៈរបស់លោក ស៊ក សឺដែស (George Coede`s​) បានឱ្យដឹងថានគរភ្នំជារដ្ឋដូចម្តេច?

- លោកស៊ក សឺដែស បានឱ្យដឹងថានគរភ្នំគឺជារដ្ឋរបស់ខ្មែរដែលមានភាសា ជំនឿ ទំនៀមទំលាប់

  និងប្រពៃណីរបស់ខ្លួន។

២. មូលហេតុឥណ្ឌាមកនៅនគរភ្នំ 

\( \diamond \) មូលហេតុឥណ្ឌាមករស់នៅនគរភ្នំគឺដើម្បី ៖

• ផ្សព្វផ្សាយសាសនា

• ការធ្វើជំនួញ

• ភៀសខ្លួនពីសង្គ្រាម ។

២.១. ផ្សព្វផ្សាយសាសនា

+ តើព្រះចៅអធិរាជឥណ្ឌាព្រះនាមអ្វីដែលបានមកផ្សព្វផ្សាយសាសនានៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍?

​​   ចាប់ពីឆ្នាំដល់ឆ្នាំណា?​

- ព្រះចៅអធិរាជឥណ្ឌានៃរាជវង្សមោក្សព្រះនាមព្រះបាទអាសោកបានមកផ្សព្វផ្សាយ

  សាសនាចាប់ពីឆ្នាំ៤០០ ដល់៣០០ឆ្នាំមុនគ.ស. បានបញ្ជូនប្រតិភូខាងព្រាហ្មណ៍សាសនា

  និងពុទ្ធសាសនាឱ្យមកផ្សព្វផ្សាយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ពិសេសនគរភ្នំ។

២.២ ការធ្វើជំនួញ

+ ចូរនិយាយពីការធ្វើជំនួញរបស់ពួកឈ្មួញឥណ្ឌា។

- ការធ្វើជំនួញរបស់ពួកឈ្មួញឥណ្ឌាចូលមករកស៊ីនៅ​​​នគរភ្នំ ដោយទិញគ្រឿងមាស ប្រាក់

  និងគ្រឿង​​​​អលង្ការផ្សេងៗ ហើយលក់ក្រណាត់ គ្រឿងក្រអូបនិងគ្រឿងទេសផ្សេងៗឱ្យអ្នកស្រុកនគរភ្នំ។

២.២. ភៀសខ្លួនពីសង្គ្រាម 

+ ហេតុអ្វីបានជាប្រជាជនឥណ្ឌាភៀសខ្លួនមករស់នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ពិសេសមករស់នៅនគរភ្នំ?

- ជាប្រជាជនឥណ្ឌាភៀសខ្លួនមករស់នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ពិសេសមករស់នៅនគរភ្នំ

  ដោយសារមានភាពវឹកវរ ក្នុងប្រទេសកើតឡើងដោយមានជម្លោះរាជវង្សក្នុង

  ប្រទេសឥណ្ឌា ធ្វើឱ្យប្រជាជនឥណ្ឌាភៀសខ្លួនមករស់នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍

  ពិសេសមករស់នៅនគរភ្នំ។

៣. ព្រះរាជាល្បីៗសម័យអាណាចក្រភ្នំ

\( \diamond \) ក្សត្រល្បីៗសម័យនគរភ្នំមាន ៖

     ១. ព្រះបាទ កៅណ្ឌិន្យ ឬហ៊ុនទៀន 

     ២. ព្រះបាទហ្វាន់ ចេម៉ាន់

     ៣. កៅណ្ឌិន្យទី២ និងស្រីឥន្រ្ទវរ័្មន

     ៤. ព្រះបាទកៅណិ្ឌន្យជ័យវរ័្មន ។

៣.១. ព្រះបាទកៅណ្ឌិន្យ ឬហ៊ុនទៀន 

+ តើព្រះបាទទហ៊ុនទៀនបានធ្វើអ្វីខ្លះ ក្រោយពីរៀបអភិសេកជាមួយព្រះនាង លីវយី? 

- ក្រោយពីរៀបអភិសេកជាមួយព្រះនាង លីវយីព្រះបាទ កៅណ្ឌិន្យ ឬហ៊ុនទៀន ព្រះអង្គបាន

•  រៀបចំទឹកដី កើតជារដ្ឋរឹងមាំ

•  ពង្រីកអាណាចក្រ

•  ធ្វើសញ្ជ័យលើសាមរន្តរដ្ឋនានា

•  អភិវឌ្ឍប្រទេសលើគ្រប់វិស័យមាន រដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច វប្បធម៌។

៣.២. ព្រះបាទហ្វាន់ចេម៉ាន់ ឬស្រីមារៈ

+ តើស្នាព្រះហស្តរបស់ព្រះបាទ ហ្វាន់ចេម៉ាន់ ឬ ស្រីមារៈមានអ្វីខ្លះ?

- ព្រះបាទហ្វាន់ចេម៉ាន់ ឬស្រីមារៈ ព្រះអង្គបានវាយសាមន្តរដ្ឋនៅខាងជើងឧបទ្វីបម៉ាឡាយូ

   ដើម្បីពង្រឹងទឹកដីកាន់តែធំ។

៣.៣. ព្រះបាទកៅណ្ឌិន្យទី២ និងស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន

+ តើស្នាព្រះហស្តរបស់កៅណ្ឌិន្យទី២ និងស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័នមានអ្វីខ្លះ?

- បានកសាងទំនាក់ទំនងការល្អជាមួយប្រទេសធំៗ ពិសេសជាមួយចិន

- ចងមិត្តភាព ការទូត ពាណិជ្ជកម្ម និងវប្បធម៌

៣.៤. ព្រះបាទកៅណ្ឌិន្យជ័យវរ្ម័ន 

+ តើស្នាព្រះហស្តរបស់ព្រះបាទកៅណ្ឌិន្យជ័យវរ្ម័នមានអ្វីខ្លះ?

- ព្រះបាទកៅណ្ឌិន្យជ័យវរ្ម័នជាស្ដេច ពូកែ ជាងព្រះរាជាមុនៗ

- ព្រះអង្គបាន រឹតចំណងមិត្តភាពជាមួយ ប្រទេសចិន ឱ្យកាន់តែរឹងមាំ

- បានអភិវឌ្ឍអាណាចក្រភ្នំឱ្យកាន់តែរីកចម្រើន ពិសេសខាង វប្បធម៌ មានព្រះពុទ្ឋសាសនា និង ភាសា។

៤. ការដួលរលំនៃអាណាចក្រភ្នំ

\( \diamond \) អាណចក្រភ្នំដួលរលំបណ្តាលមកពី ៖

•  គ្រោះធម្មជាតិ             

•  ទំនាស់សាសនា

•  វិបត្តិផ្ទៃក្នុង      

•  មានសង្គ្រាម។

៤.១. គ្រោះធម្មជាតិ

- អាណាចក្រភ្នំត្រូវទឹកជំនន់លេបត្របាក់

- អ្នកស្រុកនគរភ្នំភៀសខ្លួនទៅរស់នៅតំបន់ដីគោក គឺរដ្ឋចេនឡា។

៤.២. ទំនាស់សាសនា

- អ្នកស្រុកចេនឡា កាន់សាសនាព្រាហ្មណ៍

- អ្នកស្រុកនគរភ្នំ កាន់សាសនាព្រះពុទ្ធហីនយាន។

៤.៣.វិបត្តិផ្ទៃក្នុង

អ្នកស្រុកនគរភ្នំងើបឡើង បះបោរប្រឆាំងនឹងអំណាចរុទ្រវរ្ម័ន ដែលបានសម្លាប់​ព្រះអង្គគុនវរ្ម័ន

ត្រូវជាប្អូនប្រុស ដើម្បីដណ្តើមរាជ្យសម្បត្តិ។

៤.៤. សង្គ្រាម

ព្រះបាទភវវរ្ម័នត្រូវជាចៅរបស់ព្រះបាទរុទ្រវរ្ម័ន​ ដែលជាស្តេចសោយរាជ្យនៅអាណាចក្រចេនឡា​​​​​​​​

​​​​​​​​បាន​​​​​​លើកទ័ពមកវាយក្រុមបះបោរប្រឆាំង​​ និងព្រះអយ្យកោ ដើម្បីត្រួតត្រាលើអាណាចក្រភ្នំ។

៥. អរិយធម៌នគរភ្នំ

៥.១. ជីវភាពសង្គម

\( \diamond \) នៅនគរភ្នំគេចែកមនុស្សជាបួនវណ្ណៈ គឺ ៖

• អ្នកក្រ             

• អ្នកមាន

• នាម៉ឺនមន្ត្រី          

• ស្តេច។

\( \diamond \) ជីវភាពសង្គមនៅសម័យនរគភ្នំ

ប្រជារាស្រ្តរស់នៅប្រមូលផ្តុំគ្នាជាភូមិ មានផ្ទះពី៥០ទៅ៦០ខ្នង សង់ផុតពីដី មានស្រះទឹកមួយ

ប្រើរួមគ្នា ចំពោះអ្នកក្រត្រូវស្លៀកចងក្បិនលែងខ្លួនទទេ(ប្រុស) បើស្រីស្លៀកចោមពុង និងដើរដោយជើងទទេ

ចំពោះអ្នកមានត្រូវស្លៀកសំពត់សារបាប់ និងពាក់ស្បែកជើង រីឯព្រះរាជាគង់នៅលើប្រាសាទសង់ពីឈើ។

+ តើព្រះរាជានៅនគរភ្នំ ទ្រង់មានអំណាចអ្វីខ្លះ?

- ទ្រង់ជាមេសាសនា           

- ជាមេទ័ព

- អ្នកគ្រប់គ្រង                   

- តុលាការ

៥.២. វប្បធម៌ សាសនា និងទំនៀមទម្លាប់ ៖

+ ព្រះរាជា នាម៉ឺនមន្ត្រីគោរពសាសនាព្រាហ្មណ៍ ប្រជារាស្ត្រគោរពសាសនាព្រះពុទ្ធ និងគោរពដូនតា។

+ ចូរនិយាយពីការកាត់ទោសនៅសម័យនរគភ្នំ។

- តុលាការកាត់ទោសមានលក្ខណៈបីយ៉ាងគឺ ៖

• បើទោសធ្ងន់ ត្រូវគេបោះឱ្យក្រពើ ឬខ្លាស៊ី បើក្នុងរយៈពេលបីថ្ងៃមិនស្លាប់ទេជននោះត្រូវរួចទោស។

• បើទោសមធ្យម ត្រូវកាត់ម្រាមដៃ កាត់ត្រចៀក និងកាត់ច្រមុះ។

• បើទោសស្រាល ត្រូវពិន័យជាប្រាក់ ឬវត្ថុមានតម្លៃ។

\( \diamond \) ចំពោះជនសង្ស័យថាមានទោស៖

• ត្រូវឱ្យជននោះលូកដៃយកពងមាន់ឬចិញ្ចៀនក្នុងទឹកកំពុងពុះ

• ប្រសិនបើមិនរលាកដៃជននោះត្រូវរួចទោស 

• តែបើរលាកដៃជននោះត្រូវមានទោស។

\( \diamond \) ការរើសគូស្រករនៅសម័យនរគភ្នំ

• កូនប្រុសមានសិទ្ធិរើសគូស្រករដោយខ្លួនឯង បើពួកគេទាំងពីរនាក់ពេញចិត្តគ្នា

• ត្រូវប្រាប់ឪពុកម្តាយឱ្យចូលស្តីដណ្តឹង និងរៀបការ។

\( \diamond \) ពិធីបុណ្យសពនៅសម័យនរគភ្នំ

- ចំពោះពិធីរំលាយសពមាន៤បែបគឺ ៖

• កប់ 

• ដុត 

• ចោលក្នុងព្រៃ 

• ចោលក្នុងទឹក

ហើយសមាជិកក្នុងគ្រួសារសពត្រូវកោរសក់ កោរពុកមាត់ ពុកចង្កា និងកាន់ទុក្ខ។

៥.៣. រដ្ឋបាល និងសេដ្ឋកិច្ច 

+ នគរភ្នំមានកំពង់ផែអូកែវ ដើម្បីងាយស្រួលទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មជាមួយឈ្មួញបរទេសដូចជា៖

- រ៉ូម 

- ពែក

- អ៊ីរ៉ង់

- ចិន និងឥណ្ឌា។

+ អ្នកស្រុកនគរភ្នំនាំផលិតផលទៅលក់នៅក្រៅប្រទេសមាន មាស ប្រាក់ គ្រឿងអលង្ការ កែវ គុជ ភ្លុកដំរី កុយរមាស

   ឈើក្រអូប ក្រមួន និងក្រវាញ។

+ អ្នកស្រុកនគរភ្នំនាំផលិតផលចូលមកក្នុងស្រុកវិញមាន សំពត់ប្រែ សូត្រ និងគ្រឿងទេស។