(ជ២) មេរៀនទី៣៖ (សង្ខេបមេរៀន) អាណាចក្រចេនឡា (550-802 ឆ្នាំនៃ គ.ស)

ជំពូកទី១  ប្រវត្តិសាស្ក្រកម្ពុជា

មេរៀនទី៣  អាណាចក្រចេនឡា (៥៥០-៨០២ឆ្នាំនៃគ.ស.)

ពន្យល់ពាក្យ

• ពង្វាតទឹកដី   ៖ ការវាតទីទឹកដីឱ្យធំ, ពង្រីកទឹកដី។

• ចេនឡា        ៖ ជាឈ្មោះអាណាចក្រខ្មែរទី២ បន្ទាប់ ពីអាណាចក្រភ្នំដួលរលំ។

• សាមន្តរដ្ឋ     ​៖ រដ្ឋនៅព្រំដីជិតគ្នា ឬជាប់គ្នា តែខ្មែរប្រើទៅជារដ្ឋចំណុះគេ ឬរណបគេ។

• សិរសា       ​​​​  ៖​ ក្បាល ។ 

• រជ្ជទាយាទ   ៖ អ្នកស្នងរាជ្យ ឫ សោយរាជ្យសម្បត្តិបន្ត ។

• មហិទ្ធិឫទ្ធិ    ៖​ ឫទ្ធិធំ ឬ ឫទ្ធិខ្លាំងក្រៃលែង ឬ ក៏ឫទ្ធិសម្បើម ។

• បូជាយញ្ញ    ៖ ការសែនព្រេនតាមលិទ្ធិព្រាហ្មណ៍ផ្សេងៗ មានពិឃាតសត្វ អារសាច់ បូជាភ្លើងជាដើម។

• ស្ថាបត្យកម្ម  ៖ ការសាងសង់ ។

• សេនាបតី     ៖ ចៅហ្វាយសេនា ។

• រយ៉ា            ៖ ក្រវិល(លក្ខណៈខ្សែរំយោល)។

• បព្វជិត        ៖ អ្នកបួស ។

១. ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ

\( \diamond \) ទីតាំងភូមិសាស្រ្តរបស់អាណាចក្រចេនឡា៖

• ខាងជើងជាប់ប្រទេសចិន 

• ខាងត្បូងជាប់សមុទ្រខ្មែរ

• ខាងកើតជាប់រដ្ឋចាម្ប៉ា

• និងខាងលិចជាប់ភូមា។

២. ព្រះរាជាល្បីៗនៅសម័យចេនឡា

+ តើព្រះរាជាល្បីៗនៅសម័យចេនឡា មានព្រះនាមអ្វីខ្លះ? ចូររៀបរាប់។

- ព្រះរាជាល្បីៗនៅសម័យចេនឡាមាន ៖

១. ព្រះបាទភវវរ្ម័នទី១     (៥៥០-៦០០នៃគ.ស)

២. ព្រះបាទមហិន្ទ្រវរ្ម័ន    (៦០០-៦១៥នៃគ.ស) 

៣. ព្រះបាទឥសានវរ្ម័នទី១ (៦១៥-៦៣៥នៃគ.ស) 

៤. ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ (៦៥៥-៦៨១នៃគ.ស) 

២.១. ព្រះបាទភវវរ្ម័នទី១ (៥៥០-៦០០នៃគ.ស) 

- បានវាយយកនគរភ្នំដាក់ជាចំណុះ ​

- ព្រះអង្គបានកសាងរាជធានីភវបុរៈ ប្រាសាទវត្តភូ ប្រាសាទបារាណ (ស្ទឹងត្រែង)

  ប្រាសាទហាន់ជ័យ (កំពង់ចាម)  ប្រាសាទបន្ទាយនាង...។

២.២. ព្រះបាទមហិន្ទ្រវរ្ម័ន (៦០០-៦១៥នៃគ.ស) 

+ ជាមេទ័ពដ៏ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះបាទភវវរ្ម័នបានកសាង ៖

- សិលាចារឹកនៅភូល្ខោន(ឡាវ)

- វាយពង្រីកទឹកដីដល់បុរីរម្យ សុរិន្ទ និងបានវាយកាន់កាប់ទឹកដីនៅតាមទន្លេមូន(ភាគខាងក្រោមថៃសព្វថ្ងៃ)។

- ព្រះអង្គបានចងសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយចិន និងចាម្ប៉ា។  

២.៣. ព្រះបាទឥសានវរ្ម័នទី១ (៦១៥-៦៣៥នៃគ.ស)

     + ជាបុត្រារបស់ព្រះបាទមហិន្ទ្រវរ្ម័ន ព្រះអង្គមានស្នាព្រះហស្តជាច្រើនមានដូចជា៖

- បញ្ចប់សង្គ្រាមរវាងចេនឡានិងអាណាចក្រភ្នំ

- ពង្រីកទឹកដី

- កសាងសិលាចារឹកនៅប្រាសាទបាយ៉ង់ ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក សិលាចារឹកអង្គជំនីក

  រាជធានីឦសានបុរៈ(ស្ទឹងសែន កំពង់ធំ)។

២.៤. ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ (៦៥៥-៦៨១នៃគ.ស)

+ ជាបុត្រារបស់ព្រះបាទភវវរ្ម័នទី២ ព្រះអង្គបានកសាង៖

- ប្រាសាទនៅក្រុងវ្យាធបុរៈ(ព្រៃវែង)

- វត្តភូ (ឡាវ) 

- និងក្រុងនរវរនគរ ឬ អង្គរបុរី (តាកែវ)...។

៣. ការបែកបាក់អាណាចក្រចេនឡា 

​ +​ ក្រោយពីព្រះបាទជ័យវរ័ន្មទី១ ចូលទិវង្គតទៅព្រះនាងជ័យទេវីគ្រប់គ្រងអំណាចបន្ត 

    ពេលនោះចេនឡាត្រូវបែកបាក់ជាពីរនៅឆ្នាំ៧០៦នៃគ.ស។

+ មូលហេតុដែលចេនឡាបែកបាក់ដោយសារ ៖

-ព្រះនាងជ័យទេវីគ្មានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រង

- ជំលោះផ្ទៃក្នុង

- សាមន្តរដ្ឋជាច្រើនបះបោរ

- ទឹកដីធំទូលាយ

- រដ្ឋចំណុះនិងមន្ត្រីមិនស្តាប់បង្គាប់ ។

៣.១. វិសាលភាពទឹកដី

+ អាណាចក្រចេនឡាមានទឹកដីធំធេងណាស់គឺ ៖

- ខាងជើងទល់នឹងប្រទេសចិន 

- ខាងកើតជាប់និងប្រទេសចាម្ប៉ា និងឈូងសមុទ្រចិន 

- ខាងត្បូងជាប់នឹងសមុទ្រខ្មែរ និងឧបទ្វីបម៉ាឡាយូ 

- ខាងលិចទល់នឹងប្រទេសភូមា។

វិសាលភាពទឹកដីធំធេងបែបនេះ ដែលធ្វើឲ្យពិបាកក្នុងការគ្រប់គ្រង ។

៣.២. វិបត្តិផ្ទៃក្នុង

ក្រោយពី ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ១ ចូលទីវង្គតទៅ ពុំមានរជ្ជទាយាទនាំឱ្យសាមន្តរដ្ឋជាច្រើនបានបះបោរចង់ផ្ដាច់ខ្លួនផង

ចង់គ្រប់គ្រងអំណាចមជ្ឈិមផង ចម្បាំងបានកើតឡើងឥតឈប់ឈរ ធ្វើឱ្យបែកបាក់ចេនឡា។

៣.៣. សមត្ថភាពគ្រប់គ្រង

ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ១ សោយទីវង្គតគ្មានរជ្ជទាយាទ រាជសម្បត្ដិត្រូវធ្លាក់មកលើ ព្រះនាងជ័យទេវី ជាបុត្រី។ ព្រះនាងបាន

ត្អូញត្អែរពីការលំបាកក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រទេស ដោយព្រះនាងជាស្ត្រី រដ្ឋចំណុះនិងមន្ត្រីក្រោមឱវាទមិនស្ដាប់បង្គាប់កើត

ជម្លោះគ្នាមិនចេះឈប់ឈរ។ ទីបញ្ចប់អាណាចក្រចេនឡាត្រូវបែកបាក់ជាពីរគឺ៖​ ចេនឡាដីគោក និងចេនឡាទឹកលិច។

៤. ចេនឡាដីគោករដ្ឋឯករាជ្យ 

- គ្រប់គ្រងដោយព្រះបាទជ័យសឹង្ហវរ័ន្ម  ដែលមានមហិទ្ធិឫទ្ធិជាងគេ ។

- តាំងរាជធានីនៅភវបុរៈក្បែរវត្តភូ(ឡាវ)។

- តំបន់នេះសម្បូរជួរភ្នំ ជ្រលងភ្នំ និងខ្ពង់រាប ដែលមានវិសាលភាពលាតសន្ធឹងលើ ប្រទេសឡាវ

  និងភាគខាងត្បូង និងតំបន់ខ្ពង់រាបកូរ៉ាត ប្រទេសថៃ។

  ( តាមសិលាចារឹកនគររាជសីមា)។

៥. ចេនឡាលិចទឹកក្រោមអំណាចជ្វា

+ ចូរនិយាយពីព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗនៅពេលដែលជ្វាចូលមកត្រួតខ្មែរ។

- ជ្វាបានចូលមកត្រួតត្រាខ្មែរនៅឆ្នាំ៧៧៤នៃគ.ស។

- នៅពេលដែលជ្វាចូលមកត្រួតត្រាខ្មែរជ្វាបានអនុវត្តមកលើខ្មែរយើងដូចជា ៖

• ឆក់ប្លន់ទ្រព្យសម្បត្តិ

• ដុតបំផ្លាញផ្ទះសម្បែង ប្រាសាទ

• សម្លាប់ និងកៀរប្រជារាស្ត្រ

• កាត់ព្រះរាជសិរសាស្តេចខ្មែរព្រះនាមមហិបតិវរ្ម័នយកទៅស្រុកវារហូតដល់ឆ្នាំ៨០២

  ទើបព្រះបាទជ័យវរ័ន្មទី២រំដោះប្រទេសចេញពីការគ្រប់គ្រងរបស់ជ្វា។

៦. អរិយធម៌ចេនឡា 

៦.១. របៀបគ្រប់គ្រងរដ្ឋ 

+ ចូរនិយាយពីរបៀបគ្រប់គ្រងរដ្ឋនៅសម័យចេនឡា។

- គ្រប់គ្រងដោយព្រះបាទឥសានវរ័ន្មទី១ មានរាជធានីឈ្មោះឥសានបុរៈ (សម្បូរព្រៃគុក) មានប្រជាជនរស់នៅរាប់ពាន់គ្រួសារ

   មានទីក្រុងតូចៗចំនួន៣៣ និងមានអភិបាលក្រុងម្នាក់មើលការខុសត្រូវ មានមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់៥នាក់ និងនាម៉ីនមន្រ្តីតូចធំ

   ជាច្រើននាក់ទៀតជួយការងារព្រះអង្គ ទ្រង់តែងបើកសវនាការប្រជុំនាម៉ឺនមន្ត្រី សេនាបតី និងប្រជារាស្ត្ររាល់បីថ្ងៃម្តង។

+ នៅថ្ងៃរៀបអភិសេកព្រះរាជាថ្មី តើបងប្អូននៃស្តេចថ្មីនេះត្រូវគេធ្វើដូចម្តេច?

+ត្រូវគេធ្វើឱ្យមានស្នាមរបួសដូចជា ៖

- កាត់ម្រាមដៃ

- កាត់ត្រចៀក ឬ កាត់ច្រមុះ

- រួចយកទៅឃុំទុករហូតដល់ពិធីចប់រួចរាល់។

៦.២. នយោបាយសេដ្ឋកិច្ច

+ ព្រះរាជាបានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយប្រទេសចិន ឥណ្ឌា ចាម្ប៉ា និងរដ្ឋតុងកឹង។

+ មូលហេតុអ្វីបានជាព្រះរាជាខ្មែរសម័យចេនឡាកសាងទីក្រុងនៅមាត់ទឹក ៖

- ដើម្បីងាយស្រួលប្រើប្រាស់ទឹក 

- ងាយស្រូលទំនាក់ទំនងខាងសាសនា

- ងាយស្រួលប្រកបរបរប្រចាំថ្ងៃ 

- ងាយស្រួលខាងកសិ

- ងាយស្រួលការពារខ្មាំងសត្រូវ

- ជាផ្លូវគមនាគមន៍ និងផ្លូវពាណិជ្ជកម្ម

៦.៣. ជីវភាពសង្គម 

+ ចូរនិយាយពីជីវភាពរស់នៅរបស់អ្នកស្រុកចេនឡា។

- អ្នកស្រុកចេនឡាមានមាឌតូចសម្បុរស្រអែម ទាំងប្រុសទាំងស្រីនិយមបួងសក់ និងពាក់រយ៉ា

  ពួកគេមានគំនិតវាងវៃរហ័សរហួនណាស់ តែមានចិត្តឆេវឆាវបន្តិច ពួកគេចាត់ទុកដៃស្តាំជាដៃបរិសុទ្ធ

  ដៃឆ្វេងមិនបរិសុទ្ធ ជារៀងរាល់ថ្ងៃគេដុសធ្មេញនឹងសំបកឈើម្យ៉ាង រួចអានគម្ពីរ ឬសូត្រធម៌។

+ ចូរនិយាយពីការជ្រឿសរើសគូស្រករនៅសម័យចេនឡា។

- ចំពោះការរើសគូស្រករ កូនកម្លោះពេញចិត្តកូនក្រម៉ុំត្រូវឱ្យឪពុកម្តាយ ចាស់ទុំទៅលេងផ្ទះ

  កូនក្រមុំពីរ ឬបីដង ដោយមានចំណីនិងផ្លែឈើផង បន្ទាប់មកខាងស្រីរើសថ្ងៃទៅលេងផ្ទះ

  ខាងប្រុសវិញម្តង ពេលរៀបការរួចឪពុកម្តាយទាំងពីរត្រូវចែកទ្រព្យសម្បត្តិឲ្យកូន រួចគ្រួសារ

  ថ្មីត្រូវរស់នៅផ្ទះដោយឡែក។

+ ចូរនិយាយពីពិធីបុណ្យសពនៅសម័យចេនឡា។

-​ ចំពោះពិធីបុណ្យសព គ្រួសារនៃសពត្រូវកោរសក់ ត្រូវអត់បាយ៧ថ្ងៃ និងត្រូវស្រែកយំខ្លាំងៗ

   គេបូជាសពនឹងឈើក្រអូប រួចរើសធាតុដាក់កោដិដី ប្រាក់ឬមាសទៅតាមធនធានគ្រួសារ។

៦.៤. សាសនា និងវប្បធម៌ 

+ សាសនា     ៖ អ្នកស្រុកចេនឡាគោរពសាសនាព្រាហ្មណ៍ ហរិហរៈ និងសាសនាព្រះពុទ្ធ។

+ ស្ថាបត្យកម្ម ៖ គេឃើញមានប្រាសាទសង់ពីថ្មបាយក្រៀម និងសង់អំពីឥដ្ឋ។