(ជ៣) ​មេរៀនទី៤៖ (សង្ខេបមេរៀន) រដ្ឋមន

ជំពូកទី៣  ប្រវត្តិសាស្រ្តតំបន់ចិន និងឥណ្ឌា

មេរៀនទី៤  រដ្ឋមន

ពន្យល់ពាក្យ

• អម្បូរ                   ៖ ពូជពង្ស, វង្សត្រកូល   

• ការទូត                 ៖ អ្នកដែលគេបញ្ជូនទៅ , អ្នកនាំដំណឹងពីម្ខាងទៅម្ខាង ។   

• អធិបតេយ្យភាព     ៖ ភាពជាធំ , ភាពពេញលេញ , ឯករាជ្យមិនចំណុះគេ ។

• មន                     ៖ ន័យទី១ ឈ្មោះដំណាំឈើមួយប្រភេទ ប្រើជាចំណីដង្កូវនាងសម្រាប់ធ្វើសូត្រ។ ន័យទី២ ឈ្មោះដែនដីមួយក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូចិន ។

• សតវត្ស                ៖ ១០០ឆ្នាំ ។ 

• បុរាណវិទ្យា           ៖ ជាការសិក្សាខាងវិទ្យាសាស្ត្រ អំពីវប្បធម៌របស់មនុស្សតាមរយៈការងើបឡើងវិញ និងការវិភាគវប្បធម៌សម្ភារៈ។

• ស្ថាបត្យកម្ម           ៖ កាកសាង, ការសាងសង់ ។

• សហព័ន្ធ              ៖ ការចងភ្ជាប់ជាមួយគ្នា ។

• ស្តេចត្រាញ់           ៖ ស្តេច,ចៅហ្វាយ,អ្នកខ្លាំងគ្រប់គ្រងតាមតំបន់ ឬភូមិភាគ។

• អធិបតេយ្យភាព     ៖ ភាពជាធំ, ភាពពេញលេញ, ឯករាជ្យមិនចំណុះគេ ។

• ជលយាន              ៖ ឧបករណ៍សម្រាប់ធ្វើដំណើរតាមទឹកមាន ទូក សំពៅ ។ 

• សមានកម្ម            ៖ ស្មើគ្នា, ដូចគ្នា, ត្រូវគ្នា ។

១.  ស្ថានភាពជនជាតិមន និងខ្មែរ

+ តើគេចាត់ទុកមននិងខ្មែរជាជាតិសាសន៍ដូចម្តេច?

- គេចាត់ទុកមននិងខ្មែរជាជាតិសាសន៍មួយធ្លាប់ថ្កុំថ្កើងរុងរឿង និងមានទឹកដីធំទូលាយ

   ពោលគឺមានអរិយធម៌ ជីវភាពសង្គមរុងរឿងយូរលង់មកហើយ។

+ តើសព្វថ្ងៃរដ្ឋមនស្ថិតនៅឯណា? 

 - សព្វថ្ងៃរដ្ឋមនជាទឹកដីរបស់រាជាណាចក្រថៃនិង សហព័ន្ធមីយ៉ាន់ម៉ា។

+ តើជនជាតិមននិង ជនជាតិភូមាហៅមនថាដូចម្តេច? 

- ជនជាតិមនហៅខ្លួនឯងថាមន ប៉ុន្តែជនជាតិភូមាហៅមនថា តៈឡាញ់។

+ ចូរបង្ហាញពីទីតាំងរដ្ឋមនក្នុងបុរាណកាល។

- រដ្ឋមនក្នុងបុរាណមានទីតាំងស្ថិត៖

• នៅខាងកើតជាប់ប្រទេសខ្មែរ

• ខាងលិចជាប់សមុទ្រ

• ខាងជើងជាប់ភូមា

• ខាងត្បូងជាប់ប្រទេសជ្វា។

+ តាមប្រភពឯកសារ តើជនជាតិមនមានក្រុមឈ្មោះអ្វីខ្លះ?

- តាមប្រភពឯកសារជនជាតិមនមានក្រុមឈ្មោះ ៖

• មនតៈឡាញ

• មនតាង

• មនតេ 

• មនបុរាណ....។

+ តាមប្រភពឯកសារថ្មីដែលបោះពុម្ពផ្សាយនៅសហរដ្ឋអាមេរិកនៅឆ្នាំ១៩៦៤អម្បូរខ្មែរមន មានគ្នាទាំងអស់ប៉ុន្មានក្រុម?​

   រស់នៅចាប់ពីណាដល់ណា?

- តាមប្រភពឯកសារថ្មីដែលបោះពុម្ពផ្សាយនៅសហរដ្ឋអាមេរិកនៅឆ្នាំ១៩៦៤អម្បូរខ្មែរមនមានគ្នាទាំងអស់ចំនួន៧៦ក្រុម។

  រស់នៅចាប់ពីឥណ្ឌាភាគខាងកើតដល់សមុទ្រចិនដោយកាត់តាមប្រទេសភូមា ថៃ ឡាវ ខ្មែរ។

២.  រដ្ឋមន

+ ចូរប្អូនរៀបជនជាតិដែលជាស្រលាយជិតបំផុត ជាមួយនឹងខ្មែរអោយបានបី។

- ជនជាតិដែលជាប់ស្រឡាយ និងខ្មែរមាន៖ មន សៀម ឥណ្ឌា។

+ ក្នុងចំណោមរដ្ឋទាំងនេះតើរដ្ឋមួយណាដែលមានខ្សែស្រឡាយជាប់ខ្មែរជាងគេ? 

- ក្នុងចំណោមរដ្ឋទាំងនេះរដ្ឋដែលមានខ្សែស្រឡាយជាប់ខ្មែរជាងគេគឺមន។

+ តើរដ្ឋមនបង្កើតបានជារដ្ឋឯករាជ្យនៅស.វ.ទីប៉ុន្មាន?

-  រដ្ឋមនបង្កើតបានជារដ្ឋឯករាជ្យទំនងរវាងដើមសតវត្សទី១ នៃគ្រឹស្ដសករាជ។

+ តើរដ្ឋមួយណាដែលត្រួតត្រាមន? 

-  រដ្ឋដែលត្រួតត្រារដ្ឋមន គឺអាណាចក្រភ្នំ។

+ តើមនបានរើបម្រាស់ពីការត្រួតត្រារបស់នគរភ្នំនៅស.វទីប៉ុន្មាន? ហើយបានបង្កើតជារដ្ឋដូចម្តេច?

-  មនបានរើបម្រាស់ពីការត្រួត្រារបស់នគរភ្នំនៅសតវត្សទី៦។ បានបង្កើតជារដ្ឋឯករាជ្យនៅសតវត្សទី៧។

+ នៅពាក់កណ្តាលទី២នៃសតវត្សទី៧ តើជនជាតិមននៅតំបន់ខាងជើងបានបង្កើតរដ្ឋឈ្មោះអ្វី? 

-  នៅពាក់កណ្តាលទី២នៃសតវត្សទី៧ ជនជាតិមននៅតំបន់ខាងជើងបានបង្កើតរដ្ឋមួយឈ្មោះ ហរិបុព្ជា័យ។

+ តើរដ្ឋហង្សាវតីរបស់មនត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំណា? គ្រប់គ្រងដោយនរណា?  

- រដ្ឋហង្សាវតីរបស់មនត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ៨២៥ គ្រប់គ្រងដោយបងប្អូនពីរនាក់

  ឈ្មោះសមល និងវិមល។

+ តើរដ្ឋហង្សាវតីមានទីតាំងស្ថិតនៅឯណា? 

-  រដ្ឋហង្សាវតីមានទីតាំងស្ថិតនៅខាងត្បូងប្រទេសភូមា ចន្លោះទន្លេ ឥរ៉ាវតី និងទន្លេសាលូអង់។

+ តើនៅសតវត្សទី៩មនបានបង្កើតអាណាចក្រថ្មីមានឈ្មោះអ្វីខ្លះ? 

-  នៅសតវត្សទី៩មនបានបង្កើតអាណាចក្រថ្មីទៀតមានឈ្មោះ ពេគូ និង ថាទង។

+ តើអាណាចក្រពេគូ និងថាទង មានទីតាំងស្ថិតនៅឯណា? 

-  អាណាចក្រទាំងនេះមានទីតាំងស្ថិតនៅ៖

• អាណាចក្រពេគូ ស្ថិតនៅតាមដងទន្លេឥរ៉ាវតីខាងក្រោម។

• អាណាចក្រថាទង ស្ថិតនៅតាមដងទន្លេស៊ីតង់ភាគខាងក្រោម។

៣.​  ព្រឹត្តិការណ៍រវាងមន ភូមា និងសៀម (ស.វ.ទី៩-សព្វថ្ងៃ)

៣.១. ជាមួយភូមា

+ តើអ្នកបុរាណវត្ថុវិទ្យាបានរុករកឃើញកេរដំណែលអ្វីខ្លះនៅក្នុងអាណាចក្រពេគូ និង អាណាចក្រថាទង?

- អ្នកបុរាណវត្ថុវិទ្យាបានរុករកឃើញកេរដំណែលនៅក្នុងអាណាចក្រពេគូ និង អាណាចក្រថាទង ដូចជា 

  សំណង់ស្ថាបត្យកម្ម វត្ថុសក្ការៈ ឧបករណ៍ពលកម្ម អាវុធជលយាន និងទំនិញនាំពីបរទេស។

+ចូរស្រង់ព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗដែលកើតមានឡើងរវាងមន និងជាមួយភូមា ។

- ព្យូជាជនជាតិដែលរស់នៅក្នុងភាគខាងជើងប្រទេសភូមា

- ជនជាតិមនដែលមានអម្បូរជាមួយខ្មែររស់នៅភាគខាងត្បូង ប្រទេសភូមា ។

- រវាងសតវត្សទី៩ ជនជាតិមនបង្កើតរាជាណាចក្រពេគូ

  និងរាជាណាចក្រថាទង ។

- ព្រះរាជាភូមាឈ្មោះអាណារដ្ឋា (១០៤៤ - ១០៧៧)ជាព្រះរាជាខ្លាំង

   ពូកែបំផុត ។ 

- ព្រះអង្គបានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រទាំងពីរនិងរុញច្រានពួកសៀមទៅយូរណានវិញ ។

- ប្រជាជនភូមាធ្វើសមានកម្មអរិយធម៌មន ហើយបង្កើតភាសា និងអក្សរភូមា ។

៣.២. ជាមួយសៀម-ភូមា

+​ ចូរនិយាយព្រឹត្តិការណ៍សង្រ្គាមសំខាន់ៗ ដែលកើតមានឡើងរវាងមនជាមួយសៀម និងភូមា ។

- នៅឆ្នាំ(១២៧៧-១២៨៧) កើតមានសង្គ្រាមកើតឡើងរវាងអាណាចក្រប៉ាគន

  និងម៉ុងហ្គោល ហើយប្រទេសភូមាត្រូវចែកចេញជារដ្ឋតូចជាច្រើន ។

 - រដ្ឋមួយចំនួនស្ថិតក្រោមអភិបាលស្តេចត្រាញ់សៀមដូចជា ៖

+ រាជាណាចក្រម៉ាតាបង់នៅភាគខាងត្បូង ក្នុងអតីតតំបន់ពួកមន

+ រាជាណាចក្រអាវ៉ានៅខាងជើងអតីតដែនដីរាជាណាចក្រប៉ាគន ។

- ស្តេចតោងអ៊ូ (ភូមា)ព្រះនាមតាប៊ីយូវេទី (១៥៣១-១៥៥០) មានព្រះជន្មក្មេងហើយក្លៀវក្លា ព្រះអង្គធ្វើសង្គ្រាមប្រឆាំង

  នឹងរាជាណាចក្រម៉ាតាបង់របស់ជនជាតិមន ។ ព្រះអង្គតាំងទីនៅពេគូដែលជាទីក្រុងធំបង្អស់របស់ភូមាក្នុងសម័យនោះ។  

  ព្រះអង្គគ្រប់គ្រងប្រទេសតាមទម្លាប់មន ហើយប្រកាសថាជនជាតិមនមានសិទ្ធិដូចជាជនជាតិភូមាដែរ ។

+ តើជនជាតិមនបាត់បង់អធិបតេយ្យភាពឯករាជ្យជាតិរបស់ខ្លួនចាប់ពីសតវត្សទីប៉ុន្មាន ដល់ទីប៉ុន្មាន ? 

-  ជនជាតិមនបានបាត់បង់អធិបតេយ្យភាពឯករាជ្យជាតិរបស់ខ្លួនចាប់ពីសតវត្សទី ១១ ដល់សតវត្សទី១៨ ។

+ តើរដ្ឋមនអស់អធិបតេយ្យភាពដែនដីដោយសារមូលហេតុអ្វី?  

-  រដ្ឋមនអស់អធិបតេយ្យភាពដែនដីដោយសារ សង្គ្រាមពង្រីកទឹកដីរបស់ជនជាតិសៀមនិង ជនជាតិភូមា។

+ ចូរប្រៀបធៀបស្ថានភាពអធិបតេយ្យភាព ដែនដីរវាងមន និង ខ្មែរ។ 

- ស្ថានភាពអធិបតេយ្យភាពដែនដីរវាងមន និង ខ្មែរគឺ៖

• មន ៖ បាត់បង់នូវអធិបតេយ្យភាពដែនដីលែងមានឋានៈជារដ្ឋតាំងពីសតវត្សទី១៨ មកម្ល៉េះ ។

• ខ្មែរ ៖ រក្សាបានគង់វង្សនូវអធិបតេយ្យភាពដែនដីរបស់ខ្លួនរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។

+ តើព្រះរាជាភូមាព្រះនាមអ្វីដែលបានយករដ្ឋមន ហើយវាយច្រានពួកសៀមទៅយូណានវិញ? 

- ព្រះរាជាភូមាដែលបានយករដ្ឋមន ហើយវាយច្រានពួកសៀមទៅយូណានវិញព្រះនាម អណារដ្ឋា ។

+ ក្រោយពីបាត់បង់ទឹកដី តើជនជាតិមនរស់នៅយ៉ាងដូចម្ដេច? 

- ក្រោយពីបាត់បង់ទឹកដីជនជាតិមនរស់នៅរប៉ាត់រប៉ាយត្រង់នេះបន្ដិចត្រង់នោះបន្ដិចហើយកាន់តែរលោះ ទៅៗរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។