(ជ១) មេរៀនទី៧៖ (សង្ខេបមេរៀន) ចក្រភពរ៉ូម (តចប់)

ជំពូកទី១   ពិភពលោក

មេរៀនទី៧        ចក្រភពរ៉ូម

ពន្យល់ពាក្យ

· និគមកម្ម                      ៖ ការប្រមូលផ្តុំ ការប្រជុំភូមិច្រើន ។

· នយោបាយចក្រពត្តិនិយម ៖ នយោបាយវាតទីទឹកដី ឈ្លានពានទឹកដី ។

· អភិជន                         ៖ មនុស្សខ្ពង់ខ្ពស់, មនុស្សថ្លៃថ្នូរ ។

· ឥស្សរជន                      ៖ ជនដែលល្បីល្បាញ , ជនជាអ្នកធំ , អ្នកមានកិត្តិយស ។

· ទាសីទាសា                    ៖ គឺពួកខ្ញុំប្រុសខ្ញុំស្រីឬខ្ញុំស្រីខ្ញុំប្រុសទាំងឡាយ ។

· សមោសរដ្ឋ                    ៖ មជ្ឈមណ្ឌលនយោបាយ និងពាណិជ្ជកម្ម សម័យរ៉ូមបុរាណ ។

· សឺវាល្យេ                        ៖ ស្តេចត្រាញ់ ឬលំដាប់នៃងាររបស់ពលរដ្ឋរ៉ូមដែលទទួលឋានៈជាទ័ពសេះ ឬអ្នកជិះសេះក្នុងមជ្ឈិមសម័យ ។

១. ស្ថានភាពភូមិសាស្ត្រអ៊ីតាលីបុរាណ 

១.១. ស្ថានភាពភូមិសាស្ត្រ

+ តើទីក្រុងរ៉ូមស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសណា?

- ទីក្រុងរ៉ូមស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសអ៊ីតាលី។

+ តើប្រទេសអ៊ីតាលីនាសម័យបុរាណមានទំហំតូចឬធំ?

 - នៅសម័យបុរាណមានទំហំតូចជាងបច្ចុប្បន្ន ដីពុំសូវមានជីជាតិ សំបូរទៅដោយជួរភ្នំ និងទំនាបតូចៗ ។

១.២. ស្ថានភាពប្រវត្តិសាស្ត្រ 

+ តើទីក្រុងរ៉ូមមានចំងាយប៉ុន្មានគីឡូម៉ែត្រពីសមុទ្រទីរ៉ែន? ហើយជាទីក្រុងដូចម្ដេច ?

- ទីក្រុងរ៉ូមមានចំងាយ២០គីឡូម៉ែត្រពីសមុទ្រទីរ៉ែន ។ ហើយជាទីក្រុងរ៉ូមជាឃ្លាំងអំបិលសម្រាប់ ចិញ្ចឹមប្រជាជនដែលរស់នៅតាមទំនាប និងលើភ្នំអាបិនណាំង។

+ តាមរឿងព្រេងនិទានតើទីក្រុងរ៉ូមបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំណា? ដោយព្រះរាជាអង្គណា?

 - តាមរឿងព្រេងទីក្រុងរ៉ូមបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ៧៥៣មុនគ.ស. ដោយស្នាព្រះហស្តព្រះបាទរ៉ូមុយលុស ។

+ តាមប្រវត្តិវិទូ តើទីក្រុងរ៉ូមបុរាណមានលក្ខណះដូចម្តេច?

- តាមប្រវត្តិវិទូទីក្រុងរ៉ូមបុរាណមានលក្ខណះដំបូងជាភូមិតូចមួយ ធ្លាប់ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងពី

ប្រទេសអេទ្រុស តែបានរំដោះខ្លួនរួច ហើយបានប្រកាសជាសាធារណរដ្ឋនៅឆ្នាំ៥០៩ មុនគ.ស.។

២. ព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយ 

២.១. សម័យសាធារណរដ្ឋ (ពីឆ្នាំ៥០៩ ដល់៣១មុនគ.ស.)

ក. ការវាយយកប្រទេសអ៊ីតាលី (ពីឆ្នាំ៥០៩ ដល់២៧០មុនគ.ស.)

- នៅឆ្នាំ៣០៩មុនគ.ស. រ៉ូមបានវាយយកតំបន់ឡាចូម កំប៉ានី និងអេទ្រុយរី ។

- នៅឆ្នាំ២៧០មុនគ.ស. រ៉ូមបានត្រួតត្រាលើប្រទេសអ៊ីតាលីទាំងមូល ។

ខ. ការវាយយកដែនដីនៅជុំវិញសមុទ្រមេឌីទែរ៉ានេ (ស.វ.ទី៣ដល់ស.វ.ទី១មុនគ.ស.)

- ក្នុងរវាងតែជាង២០០ឆ្នាំ រ៉ូមបានវាយយកតំបន់មេឌីទែរ៉ានេមកត្រួតត្រាដូចជា ក្រុងកាតាសប្រទេសក្រិច ប្រទេសគោល និងប្រទេសអេស្ប៉ាញ ។

គ. សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង និងការវិនាសរបបសាធារណៈរដ្ឋ

+ តើមូលហេតុអ្វីដែលបណ្តាលឱ្យមានសង្រ្គាមផ្ទៃក្នុងនិងការវិនាសនៃរបបសាធារណៈរដ្ឋរ៉ូម?

- បណ្តាលមកពីជម្លោះផ្ទៃក្នុង

- មេទ័ពច្បាំងដណ្តើមអំណាចគ្នា

- កសិករទាមទារដីស្រែ ។

​​​​​​​ ២.២. សម័យចក្រភពរុងរឿង (ពីឆ្នាំ៣១មុនគ.ស. ដល់១៩២នៃគ.ស.)

+ តើចក្រភពរ៉ូមរុងរឿងបំផុតនៅស.វ.ទី? ដឹកនាំដោយព្រះរាជានាមអ្វី? ទ្រង់មានស្នាព្រះហស្តសំខាន់ៗអ្វីខ្លះ?

+ រុងរឿងនៅស.វ.ទី២នៃគ.ស. ដឹកនាំដោយព្រះបាទអង់តូនាំង ទ្រង់មានស្នាព្រះហស្តសំខាន់ៗ គឺ៖

· ជួយសង្គ្រោះជនទុរគត

· ជួយសង្រ្គោះជនក្រីក្រ

· តុលាការមានភាពយុត្តិធម៌ ។

២.៣. សម័យចក្រភពដុនដាប (នៅឆ្នាំ១៩២មុនគ.ស.)

v មូលហេតុអ្វីដែលបណ្តាលឱ្យចក្រភពរ៉ូមខាងលិចត្រូវចុះដុនដាប គឺ ៖

· ដោយសារមេទ័ពច្បាំងដណ្តើមអំណាចគ្នា

· ការបាក់បែកសាមគ្គី

· ពួកអនារ្យជនចូលលុកលុយ

+ ចក្រភពរ៉ូមខាងលិចត្រូវដួលរលំទាំងស្រុងនៅឆ្នាំ៤៧៦នៃគ.ស. ។

៣. អរិយធម៌រ៉ូម 

៣.១. សង្គម

v នៅក្នុងសង្គមរ៉ូមគេចែកមនុស្សជាបួនវណ្ណៈគឺ៖

· ស្តេច

· មន្ត្រី

· អ្នកមាន         ​

· អ្នកក្រ ។

+ ដើម្បីកុំឱ្យអ្នកក្រអផ្សុក តើព្រះរាជារ៉ូមបានបង្កើតល្បែងកីឡាអ្វីខ្លះសម្រាប់អ្នកក្រ?

v ល្បែងកីឡាមានដូចជា៖

· កីឡារត់ប្រណាំង

· ប្រណាំងរទេះសេះ

· ល្ខោន

· ការប្រយុទ្ធជាមួយសត្វសាហាវ ។

៣.២. សេដ្ឋកិច្ច

v សេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ៗរបស់រ៉ូមពឹងផ្អែកលើវិស័យ ៖

· វិស័យកសិកម្ម

· វិស័យឧស្សាហកម្ម

· វិស័យពាណិជ្ជកម្ម ។

+ តើផរំជាអ្វី? មានមុខងារដូចម្តេច?

- ផរំ គឺជាអគារឬផ្សារសម្រាប់អ្នកក្រុង មានមុខងារពីរយ៉ាង គឺជាផ្សារសម្រាប់ធ្វើទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មផងនិងជាមជ្ឈមណ្ឌលនយោបាយផង។

+ រ៉ូមបាននាំទំនិញចូលពីបរទេសមានដូចជា៖

- ស្បៀងអាហារ

- វត្ថុធាតុដើម

- ឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ។

​​៣.៣. អក្សរសាស្ត្រ និងសិល្បៈ

v អ្នកប្រាជ្ញល្បីៗរបស់រ៉ូមមានដូចជា ៖

· ​​លោកទីតលីវ ជាអ្នកប្រាជ្ញខាងប្រវត្តិសាស្ត្រ

· កវីវៀស៊ីល ជាអ្នកប្រាជ្ញខាងអក្សរសាស្ត្រ

· លោកតាស៊ីត ជាអ្នកប្រាជ្ញខាងនិទានរឿង

· លោកសេណែក ជាអ្នកប្រាជ្ញខាងទស្សនៈវិជ្ជា