(ជ១) ​មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន) មូលដ្ឋាននៃប្រវត្តិវិទ្យា

ជំពូកទី១   ពិភពលោក

មេរៀនទី១  មូលដ្ឋាននៃប្រវត្តិវិទ្យា

ពន្យល់ពាក្យ

• អច្ឆរិយ         :  ដែលគួរឱ្យស្ងើចក្រៃពេក ដែលអស្ចារ្យ ។

• មូលដ្ឋាន       :  គោលការណ៍សំខាន់, ដំបូង ។

• មគ្គុទេសក៍    :  អ្នកសម្តែងផ្លូវ គឺអ្នកនាំផ្លូវ ។

• ជាតិពន្ធ       :  គឺសំដៅដល់អត្តសញ្ញាណរបស់ក្រុមមនុស្សដែលមានទំនាក់ទំនងនឹងគ្នាដោយការបូក

                             បញ្ចូលគ្នានៃវប្បធម៌សាសនាភាសាប្រវត្តិសាស្រ្ត និងទីតាំងភូមិសាស្រ្តដោយឡែកៗ ។

• និព្វាន        :  ចេញផុត អស់មានកម្មដដែលៗតទៅទៀតហើយ ។

• ចន្ទគតិ      :  ដំណើរព្រះចន្ទ ។

• សុរិយគតិ    :  ដំណើរព្រះអាទិត្យ ។

• បដិវត្ត        :  ប្រព្រឹត្ត ,ប្រឆាំង ,បង្វិល ,ត្រឡប់, ប្រែប្រួល, កែប្រែ,ផ្លាស់ប្ដូរ (របបគ្រប់គ្រង ដើម្បីឱ្យបានចម្រើន) ។

• លោហៈ       :  ធាតុសាច់រឹងដែលរំលាយសម្រាំងចេញពីរ៉ែហើយ គឺដែកស្ពាន់ , ទង់ដែង, លង់ហិន, សំរឹទ្ធិ, ទង់ហ្វ៊ា ។

• ពហុទេពនិយម :  ជំនឿដែលយល់ថា មានអាទិទេពច្រើន ។

• កុលសម្ព័ន្ធ     : សម្ព័ន្ធនៃវង្សត្រកូល, ការចងស្ពានមេត្រីទាក់ទងគ្នាពីត្រកូលមួយទៅត្រកូលមួយ,មនុស្សដែលប្រមូលផ្តុំ                        គ្នាជាវង្សត្រកូល ហើយឋិតនៅក្រោមអំណាចមេតែមួយ ។

១. ប្រវត្តិវិទ្យាជាអ្វី ?

១.១. និយមន័យ 

+ ប្រវត្តិវិទ្យាជាអ្វី?

ប្រវត្តិវិទ្យាគឺជាវិជ្ជាស្យង់ដែលសិក្សាពីជីវភាពរស់នៅរបស់មនុស្សនៅក្នុងពិភពលោកជាច្រើនសម័យកាលកន្លងមក។

+ ប្រវត្តិសាស្រ្តជាអ្វី?

ប្រវត្តិសាស្ត្រគឺជាក្បួនគម្ពីរដែលបានចារពីប្រវត្តិមនុស្ស ទំនៀមទំលាប់ ប្រពៃណីវប្បធម៌ និងព្រឹត្តិការណ៍ដែលកើតឡើងតាំងពីសម័យបុរាណរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។

+ តើអ្នកចេះប្រវត្តិសាស្ត្រច្បាស់លាស់អាចប្រកបរបរអ្វីខ្លះ?

-​ ជាគ្រូបង្រៀន                   

- មគ្គុទេសក៍ទេសចរណ៍                                                 

- អ្នកចងក្រងប្រវត្តិសាស្ត្រ        

- អ្នកបុរាណវិទ្យា

- អ្នកនយោបាយ                  

- អ្នកការទូត

- អ្នកនិពន្ធ...។

 + តើវិជ្ជាស្យង់សំខាន់ៗនៃប្រវត្តិវិទ្យាមានអ្វីខ្លះ?

 - មានដូចជា ៖

- វិជ្ជាអក្សរបុរាណ           

- សិលាចារឹក

- ទស្សនៈវិជ្ជា                 

- កាលប្រវត្តិវិទ្យា

- ជាតិពន្ធុវិទ្យា               

 -​ ភូមិវិទ្យា។

១.២. ឯកសារប្រវត្តិវិទ្យា 

+ គេដឹងពីប្រវត្តិវិទ្យាតាមររយៈឯកសារបីយ៉ាងគឺ ៖

- ឯកសារគ ៖ មានរូបគំនូរ និងរបស់ប្រើប្រាស់ (ថូ ចាន ពូថៅ ញញួរ កាំបិត គ្រឿងអលង្ការ) ។

- ឯកសារសរសេរ ៖ គេសរសេរនៅលើសិលាចារឹក និងសាស្ត្រាស្លឹករឹត។

- ឯកសាររឿងនិទាន ៖ រឿងប្រជាប្រិយតៗគ្នា ឬ រឿងប្រវត្តិសាស្ត្រ។

១.៣. សារៈសំខាន់នៃប្រវត្តិវិទ្យា

+ ការសិក្សាប្រវត្តិវិទ្យាបានផ្តល់នូវសារៈសំខាន់បីយ៉ាងគឺ ៖

- ជាប្រលោមលោក ៖ ជារឿងរ៉ាវពីអតីតកាលប្រកបដោយអច្ឆរិយៈប្លែកៗ។

- ជាវប្បធម៌ ៖ ផ្តល់ចំណេះដឹង ជាមេរៀន ជាស្មារតីស្នេហាជាតិមានឆន្ទៈការពារមាតុភូមិ។

- ជាតម្លៃសីលធម៌ ៖ សាមគ្គីភាពជាតិ អន្តរជាតិ មានទំនាក់ទំនងល្អមិនរើសអើងជាតិសាសន៍។

២. កាលវិទ្យា 

២.១. និយមន័យ 

+ កាលវិទ្យាជាអ្វី?

ជាវិជ្ជាស្យង់នៃកាលបរិច្ឆេទ សម្រាប់ចុះកាលកំណត់នៃហេតុការណ៍អាក្រក់ ឬល្អណាមួយដើម្បីឱ្យអ្នកសិក្សាដឹងពីរយៈពេលនៃព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនោះ។ ឧទាហរណ៍៖ ប្រទេសកម្ពុជាទទួលបានឯករាជ្យពេញលេញពីបារាំងនៅថ្ងៃទី ០៩ វិច្ឆិកា ១៩៥៣។

២.២. របៀបចែកកាល

គេចែកកាលជាពីរគឺ៖  សករាជ និងរង្វាស់ពេល។

ក. របៀបចែកកាល

+ គេចែកសករាជជាបីសំខាន់ៗ គឺ ៖

- ពុទ្ធសករាជ៖ គិតចាប់ពីឆ្នាំ៥៤៣មុនគ.ស. ពេលដែលព្រះពុទ្ធចូលនិព្វាន ។

- គ្រិស្តសករាជ៖ គិតចាប់ពីឆ្នាំទី១នៃកំណើតព្រះយេស៊ូគ្រិស្ត ។

- មហាម៉ាត់សករាជ៖គិតចាប់ពីឆ្នាំ៦២២ នៃគ.ស. ពេលដែលមហាម៉ាត់រត់គេចពីសត្រូវទៅក្រុងមេឌិន។

ខ. រង្វាស់ពេល ៖

+ គេចែកសករាជជាបីសំខាន់ៗ គឺ៖

- ទសវត្ស សតវត្ស សហស្សវត្ស ។

- ប្រតិទិនចន្ទគតិ មាន២៨ ឬ ២៩ថ្ងៃក្នុង១ខែ (គិតតាមដំណើរព្រះចន្ទ) ។

- ប្រតិទិនសុរិយគតិ មាន៣០ ឬ ៣១ថ្ងៃក្នុង១ខែ (គិតតាមដំណើរព្រះអាទិត្យ) ។

២.៣. សម័យកាលធំៗមាន

+ ក្រុមអ្នកប្រវត្តិវិទូបានចែកប្រវត្តិវិទ្យាជាប្រាំដំណាក់គឺ ៖

- បុរេប្រវត្តិ ៖ គិតចាប់ពី៦ សែនឆ្នាំមុនគ.ស. ដល់៣២០០ មុនគ.ស. ជាឆ្នាំដែលជនជាតិអេស៊ីបរកឃើញអក្សរ។

- បុរាណសម័យ ៖ គិតចាប់ពីឆ្នាំ៣២០០ មុនគ.ស. ដល់៤៧៦ នៃគ.ស. ពេលដែលចក្រភពរ៉ូមខាងលិចដួលរំលំ។

- មជ្ឈិមសម័យ ៖ គិតចាប់ពីឆ្នាំ៤៧៦ ដល់១៤៩២ នៃគ.ស. គឺពេលដែលលោកគ្រីស្តុបកូឡុំរកឃើញទ្វីបអាមេរិច។

- នវសម័យ ៖ គិតចាប់ពីឆ្នាំ១៤៩២ដល់១៧៨៩ នៃគ.ស. គឺជាឆ្នាំនៃបដិវត្តន៍បារាំង។

- សហសម័យ ៖ គិតចាប់ពីឆ្នាំ១៧៨៩ មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។

៣. បុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ 

៣.១. យុគសម័យ

+ គេចែកបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រជា៤យុគសម័យគឺ ៖

- យុគថ្មបំបែក ៖ (៦០០.០០០ឆ្នាំ ដល់១២០.០០០ឆ្នាំ មុនគ.ស.)មនុស្សស៊ីសាច់ឆៅជាអាហារ។

- យុគថ្មបំបែកក្លាយ ៖ (១២០.០០០ឆ្នាំមុនគ.សដល់៨០០០ឆ្នាំមុនគ.ស.) មនុស្សរកឃើញភ្លើង។

- យុគថ្មរំលីង ៖ (៨០០០ឆ្នាំដល់៤០០០ឆ្នាំមុនគ.ស.) មនុស្សយកថ្មមកសំលៀងឱ្យមុតស្រួចធ្វើជាអាវុធ។

- យុគលោហៈ ៖ (៤០០០ឆ្នាំដល់១០០ឆ្នាំមុនគ.ស.) មនុស្សយកលោហៈមកធ្វើជាឧបករណ៍ប្រើប្រាស់។

៣.២. ជីវភាពសង្គម

+ តើមនុស្សសម័យបុរេប្រវត្តិរស់នៅដូចម្តេច? ហើយប្រកបរបរអ្វីខ្លះ?

មនុស្សសម័យបុរេប្រវត្តិរស់នៅជាសហគមន៍ ជាកុលសម្ព័ន្ធតាមរូងភ្នំ ឬសង់លំនៅតាមមាត់ទឹកប្រកបរបរបេះផ្លែឈើ នេសាទ បរបាញ់សត្វ ធ្វើស្រែចំការដោយប្រើគោ និងក្របីជាកម្លាំងអូសទាញ និងចិញ្ចឹមសត្វ។

- ផ្នែកសិប្បកម្ម៖ សិប្បកម្មសំខាន់ៗមាន ក្អម ឆ្នាំង កញ្ជើ ល្អី និងគ្រឿងអលង្ការ។

- ផ្នែកជំនឿ៖ ជឿលើវត្ថុសក្តិសិទ្ធិ ឬបាតុភូតផ្សេងៗ យកសពទៅកប់ជាមួយគ្រឿងអលង្ការ និងសម្ភារៈប្រើប្រាស់។