(ជ១)មេរៀនទី២៖ (សង្ខេបមេរៀន)​ បរិយាកាសផែនដី

មេរៀនសង្ខេប

១. សមាសភាពបរិយាកាស

កាលពី4,600លានឆ្នាំមុន ពុំមានជីវិតនៅលើផែនដីដោយសារមាន តែចំហាយទឹក និងឧស្ម័នពុលពីរយ៉ាងគឺ មេតាននិងអាម៉ូញ៉ាក់។ បច្ចុប្បន្ន បរិយាកាសមានឧស្ម័នផ្សេងៗដែលនាំឱ្យមានជីវិតនៅលើផែនដីរួមមាន   អាសូត78% អុកស៊ីសែន21% និង1%ជាល្បាយឧស្ម័នកម្រដូចជា ឧស្ម័នកាបូនិច ចំហាយទឹក អាកុង នេអុង សេណុង គ្រីបតុង អេល្យូម មេតាន   អ៊ីដ្រូសែន និងអូសូន។

២.​ ស្រទាប់បរិយាកាស

គេចែកស្រទាប់បរិយាកាសផែនដីជាបួនមណ្ឌលដូចជា

·       មណ្ឌលអាកាសរចល់ 

·       មណ្ឌលអាកាសស្ងប់ 

·       មណ្ឌលមេសូ ឬ មណ្ឌលកណ្តាល 

·       និងមណ្ឌលអាកាសកម្តៅ (អាកាសក្រៅ)។

២.១. មណ្ឌលអាកាសរចល់ (Troposphere)

មណ្ឌលអាកាសរចល់ស្ថិតនៅស្រទាប់ក្រោមគេបង្អស់នៃបរិយាកាស គឺជាប់នឹងផ្ទៃផែនដីជាស្រទាប់មួយដែលយើងរស់នៅបាន។ រយៈកម្ពស់ប្រែប្រួលទៅតាមតំបន់ជុំវិញខ្សែអេក្វាទ័រមានកម្ពស់ 17Km ចំណែកតំបន់ខាងជើង និងខាងត្បូងខ្សែអេក្វាទ័រ មានរយៈកម្ពស់12Km និងតំបន់ប៉ូលមានរយៈកម្ពស់ពី 9Km។ តំបន់នេះ រាល់1Kmឡើង មានសីតុណ្ហភាពថយចុះ6.5  រហូតដល់កម្ពស់ 12Km សីតុណ្ហភាពនៅថេរ ដោយសារមានព្រំខ័ណ្ឌ ឈ្មោះត្រូប៉ូប៉ូស ដែលខណ្ឌចែកមណ្ឌលអាកាសរចល់ដាច់ចេញពីមណ្ឌលអាកាសស្ងប់។

២.២. មណ្ឌលអាកាសស្ងប់ (Stratosphere)

មណ្ឌលអាកាសស្ងប់ មានកម្ពស់ប្រហែល50Kmពីផ្ទៃផែនដី។ ស្រទាប់ខាងក្រោមបំផុតមានសីតុណ្ហភាពនៅថេរ និងត្រជាក់ខ្លាំងណាស់ ហើយធ្លាក់ចុះដល់ -60  បន្ថែមពីនេះវាមានចរន្តខ្យល់ ឈ្មោះថាសេតស្រ្ទីម មានល្បឿន320Km/h។ មណ្ឌលអាកាសស្ងប់ សំបូរទៅដោយ អូសូន មានកម្ពស់ពី 16Km-60Km ពីផ្ទៃផែនដី។ អូសូនមានសារប្រយោជន៍ណាស់ចំពោះជីវិតនៅលើផែនដី ព្រោះវាមានរនាំងបាំងមិនឱ្យកាំរស្មីស្វាយអ៊ុលត្រាទាំងអស់ដែល បញ្ចេញពីព្រះអាទិត្យមកលើផ្ទៃផែនដី ប៉ុន្តែអូសូនស្តើងជាងមុនដោយសារសកម្មភាពមនុស្ស។ ការប្រើប្រាស់សារធាតុ គីមីមួយចំនួនដូចជា ក្លរ៉ូភ្លុយអរ៉ូកាបូន (CFCs) ថ្នាំបាញ់សក់ អាអេរ៉ូសុល ជាឧស័្មនដែលគេប្រើក្នុងទូរទឹកកក ម៉ាស៊ីត្រជាក់ និងផ្សែងដែលចេញពីរោងចក្រដើរដោយប្រេងឥន្ធនៈ។ ផ្នែកខាងលើនៃមណ្ឌលនេះ មានសីតុណ្ហភាព 18  ដោយសារតែអូសូនមានប្រតិកម្មជាមួយរស្មីស្វាយអ៊ុលត្រាជាហេតុនាំឱ្យកម្តៅភាយឡើង។

២.៣. មណ្ឌលមេសូ ឬ មណ្ឌលកណ្តាល (Mesosphere)

មណ្ឌលមេសូ ឬ មណ្ឌលកណ្តាលមានរយៈកម្ពស់ពី 50Km-80Km ពីផ្ទៃផែនដី និងមានសីតុណ្ហភាពថយចុះដល់ -90 ។ មណ្ឌលមេសូជួយការពារផែនដីឱ្យចៀសផុតពីដុំថ្មធំៗនៅក្នុងលំហដូចជាអាចមន៍ផ្កាយ ធ្លាក់ចូលក្នុងបរិយាកាស បណ្តាលឱ្យឆេះយ៉ាងខ្លាំង។ ជាក់ស្តែងមានអាចមន៍ផ្កាយខ្លះឆេះមិនអស់ដូចជានៅខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ប្រទេសកម្ពុជា និង ស្កាយឡាប  នៅសហរដ្ឋអាមេរិច និងកូស្មូស នៅរ៉ុស្សី បានធ្លាក់មកដល់ផ្ទៃផែនដីជាបន្តបន្ទាប់។

២.៤.​ មណ្ឌលកម្តៅ ឬអាកាសក្រៅ (Thermosphere)

​មណ្ឌលកម្តៅឬអាកាសក្រៅមានកម្ពស់ចាប់ពី 80Km ពីផ្ទៃផែនដីឡើងទៅ គឺនៅពីលើមណ្ឌលមេសូ។ វាមានខ្យល់អាកាសតិចតួចបំផុត ដង់ស៊ីតេនៃសម្ពាធ ខ្យល់ប្រហែល 1/10 000 000 នៃសម្ពាធខ្យល់លើផែនដី។ ចំណែកឯសីតុណ្ហភាពនៃមណ្ឌលនេះឡើងរហូតដល់ 800  ព្រោះវាមានអាសូត និងអុកស៊ីសែនស្រូបយកកាំរស្មី ស្វាយអ៊ុលត្រា ហើយ    បំលែងទៅជាកម្តៅវិញ។ មណ្ឌលកម្តៅ ចែកចេញជាពីរមណ្ឌលគឺ មណ្ឌលអ៊ីយ៉ុង និងមណ្ឌលអ៊ិចសូឬអាកាសក្រៅ។

ក. មណ្ឌលអ៊ីយ៉ុង

មណ្ឌលអ៊ីយ៉ុងស្ថិតនៅមណ្ឌលកម្ដៅផ្នែកខាងក្រោមរយៈកម្ពស់ពី 80km ទៅ 400km។ អាសូត អុកស៊ីត អុកស៊ីសែន និងភាគល្អិតនៃឧស្ម័នដទៃទៀតនៅក្នុងមណ្ឌលអ៊ីយ៉ុងស្រូបយកកាំរស្មី X និងស្វាយអ៊ុលត្រាពីព្រះអាទិត្យ។ ភាគល្អិតៗនៃឧស្ម័នទាំងនេះដែលមានផ្ទុកអគ្គិសនីហៅថា «អ៊ីយ៉ុង»។ អ៊ីយ៉ុងមានសារៈសំខាន់ចំពោះទំនាក់ទំនងផ្នែកវិទ្យុ។

ខ. មណ្ឌលអិចសូឬមណ្ឌលអាកាសក្រៅ

មណ្ឌលអិចសូរមានរយៈកម្ពស់ប្រហែលពី 400km ដល់រាប់ពាន់គីឡូម៉ែត្រ។ មណ្ឌលនេះមានតួនាទីសំខាន់ក្នុងការបញ្ជូនព័ត៌មានតាមទូរទស្សន៍ ទំនាក់ទំនងតាមទូរសព្ទ និងជួយបង្ហាញពីកន្លែងដែលមានអាវុធបំផ្លាញលោកផងដែរ។