(ជ១) មេរៀនទី៣៖ (សង្ខេបមេរៀន) រដ្ឋនៅតំបន់មេសូប៉ូតាមី

ជំពូកទី១  ពិភពលោក

មេរៀនទី៣  រដ្ឋនៅតំបន់មេសូប៉ូតាមី

ពន្យល់ពាក្យ

• កុលសម្ព័ន្ធ       : សម្ព័ន្ធនៃវង្សត្រកូល, ការចងស្ពានមេត្រីទាក់ទងគ្នាពីត្រកូលមួយទៅត្រកូលមួយ,  
                        មនុស្សដែលប្រមូលផ្តុំ គ្នាជាវង្សត្រកូល ហើយឋិតនៅក្រោមអំណាចមេតែមួយ ។

• អាថ៌កំបាំង      :  ដែលបាំងបាត់មើលមិនឃើញ,ការកំបាំង, សេចក្តីកំបាំង, របស់កំបាំង ។

• ស្ថាបត្យកម្ម     :  ការកសាង ឬសាងសង់ ។

• សហស្សវត្ស      :  ១០០០ ឆ្នាំ ។

• បិតីយការ       :  អំណាចទូលំទូលាយ ។

• ព្រឹទ្ធាចារ្យ       :  អាចារ្យដែលមានអាយុច្រើន, អាចារ្យចាស់ទុំ, ច្រើនសំដៅសេចក្ដីថា ចាស់ស្រុក ឬ ចាស់ទុំ, ដូចជាថា
  
                        អ្នកដែលគោរពកោតក្រែងចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យក្នុងត្រកូលរៀមច្បង ។

• អាជ្ញាសិទ្ធិរាជ   :   អំណាចសម្រេចរបស់ព្រះរាជា ។

• នីតិសាស្ត្រ      :  គម្ពីរ ឬក្បួនខ្នាតស្តីពីច្បាប់ ។ ល ។

• ទណ្ឌកម្ម       :  ការធ្វើទោសផ្ចាលតាមដំណើរធ្វើខុសនឹងវិន័យបញ្ញតិ្ត ។

• ស្ដុកស្ដម្ភ       :  រឹងជំហរ, មាំមួន (ដោយទ្រព្យសម្បត្តិ)មនុស្សស្ដុកស្ដម្ភ, មានទ្រព្យស្ដុកស្ដម្ភ។ល។

• ឈ្លើយសឹក     : មនុស្សដែលគេចាប់បានក្នុងជួរទ័ព ហើយយក មកធ្វើជាធ្នាក់ ។

• បរិពារ          :  អ្នកចោមរោមកំដរ , អ្នកហែហមជាកិត្តិយស , អ្នកត្រៀមខ្លួនរង់ចាំបម្រើ...។

• ទាសាទាសី     : អ្នកបម្រើប្រុស អ្នកបម្រើស្រី ។

១. ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ និងកុលសម្ព័ន្ធ

+ ទីតាំងភូមិសាស្រ្តរដ្ឋនៅតំបន់មេសូប៉ូតាមី ៖

- ខាងជើងជាប់ភ្នំអាមេនី

- ខាងត្បូងជាប់ឈូងសមុទ្រពែក

- ខាងលិចជាប់វាលខ្សាច់អារាប៊ី

- ខាងកើតជាប់ប្រទេសអៀរ៉ង់ ។

+ ការរស់នៅរបស់កុលសម្ព័ន្ធ នៅតំបន់មេសូប៉ូតាមី ៖

• • កុលសម្ព័ន្ធ ៖ រស់នៅជាក្រុមក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ ដែលដឹកនាំប្រទេសតាមបែប បិតីយការ ។

  • កុលសម្ព័ន្ធមេសូប៉ូតាមីបានបង្កើតរដ្ឋសំខាន់ៗចំនួនបីគឺ ៖

     - រដ្ឋស៊ុយមែ

     - រដ្ឋកាល់ដេ

     - រដ្ឋអាស៊ីរី ។

២. រដ្ឋសំខាន់ៗ និងនយោបាយវាតទី

២.១. រដ្ឋស៊ុយមែ

+ មានអរិយធម៌រីកចម្រើននៅឆ្នាំ៣ ០០០មុនគ.ស. ។

+ តើជនជាតិស៊ុយមែរកឃើញអ្វីមុនគេបង្អស់?

- ជនជាតិស៊ុយមែរកឃើញរបៀបបាចទឹកបញ្ចូលស្រែ

- ចេះបង្កើតតួអក្សរកែង

- ចេះប្រើប្រាស់ឥដ្ឋក្នុងការសាងសង់ ។

២.២. រដ្ឋកាល់ដេ ឬអាកាត

- ប្រជាជនកាល់ដេរស់នៅជាចរកជន ប្រកបរបរចិញ្ចឹមសត្វក្នុងតំបន់រហោស្ថាន ។

- នៅសហស្សវត្សទី៣ មុនគ.ស. ពួកកាល់ដេបានប្រយុទ្ធជាមួយនឹងពួកស៊ុយមែ ហើយបានបង្កើតបានជារដ្ឋមួយឈ្មោះបាប៊ីឡោន។

- ព្រះបាទហាមួរ៉ាប៊ី ទ្រង់ល្បីល្បាញខាងរៀបចំប្រទេស និងខ្លាំងពូកែខាងសឹកសង្រ្គាម។

២.៣. រដ្ឋអាស៊ីរី 

- ព្រះបាទសាកុង ព្រះអង្គខ្លាំងពូកែខាងសង្គ្រាម មានអាកប្បកិរិយាឃោរឃៅ និងមានកាយពលរឹងមាំ ។

- ព្រះបាទអាសួបានីប៉ាល់ ព្រះអង្គដឹកនាំប្រទេសវាយយកតំបន់មេសូប៉ូតាមី ស៊ីរី និងអេស៊ីប ។

- ព្រះបាទណាប៊ុយកូដូណូស័រ(ស្តេចកាល់ដេ) បានធ្វើសង្គ្រាមឈ្នះអាស៊ីរីបណ្តាលឱ្យអាស៊ីរីត្រូវរលាយសាបសូន្យនៅឆ្នាំ៦១២មុនគ.ស.

- នៅឆ្នាំ៥៣៩ មុនគ.ស. ព្រះបាទស៊ីរ្យុស(ស្តេចពែក) បានវាយយកក្រុងបាប៊ីឡោនរបស់រដ្ឋកាល់ដេមកវិញ ។

៣. អរិយធម៌មេសូប៉ូតាមី 

+ អរិយធម៌មេសូប៉ូតាមីមានចំណាស់ប្រហាក់ប្រហែលនឹងអរិយធម៌ប្រទេសអេស៊ីបដែរ ។

៣.១. នយោបាយសង្គម

+ លក្ខណៈពិសេសរបស់ស្តេចមេសូប៉ូតាមី

- ព្រះអង្គមានសិទ្ធិអំណាចខ្លាំង

- គង់នៅក្នុងប្រាសាទដ៏ធំ

- មានបរិពាររាប់រយ

- ចូលចិត្តបរបាញ់សត្វ និងចូលចិត្តធ្វើសង្គ្រាម ។

+ លក្ខណៈផ្តាច់ការរបស់កងទ័ពអាស៊ីរី 

- ជាកងទ័ពសាហាវឃោរឃៅ ជាទ័ពប្រមាញ់ទ័ពថ្មើរជើងនិងទ័ពសេះដែលប្រដាប់ដោយដាវ លំពែង  ធ្នូ កងទ័ព គ្មានមេត្តាធម៌ចំពោះពលរដ្ឋ បំផ្លិចបំផ្លាញដំណាំ កាប់សម្លាប់ប្រជាជន និងចាប់យកឈ្លើយសឹកមកធ្វើជាទាសាទាសី ។

+ នៅក្នុងសង្គមមេសូប៉ូតាមីគេចែកមនុស្សជាប្រាំវណ្ណៈគឺ ៖

- ស្តេច

- នាម៉ឺន

- មន្ត្រី

- អ្នកមាន

- និងពលរដ្ឋ ។

៣.២. វប្បធម៌ និងច្បាប់

+ តើជនជាតិមេសូប៉ូតាមីល្បីល្បាញខាងអ្វីខ្លះ?

- ល្បីល្បាញខាង វិទ្យាសាស្ត្រ ច្បាប់ វិជ្ជាធរណីមាត្រ តារាវិទ្យា វិធីវាស់វែងដីស្រែចំការ និងរបៀបចែកពេលវេលាដូចជា ក្នុង១ឆ្នាំមាន៣៦៥ថ្ងៃ ១ថ្ងៃមាន២៤ម៉ោង ១ម៉ោងមាន៦០នាទី ១នាទីមាន៦០វិនាទី ។

+ តើច្បាប់សំខាន់ៗរបស់ជនជាតិអាស៊ីរីមានអ្វីខ្លះ?

-​ ច្បាប់រៀបចំគ្រួសារ        

-​ ច្បាប់កេរមរតក

- ច្បាប់ការងារ                

- ច្បាប់ពាណិជ្ជកម្ម 

- ច្បាប់កងទ័ព... ។

៣.៣. ជំនឿសាសនា

+ តើជនជាតិអាស៊ីរីមានជំនឿដូចម្តេច?

- មានជំនឿទៅលើ បុណ្យបាប ឋានសួគ៌ ឋាននរក បើជនណាប្រព្រឹត្តិអំពើបាប      ឬបទល្មើសនឹង  ត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងឋាននរក បើប្រព្រឹត្តិអំពើបុណ្យកុសលឬអំពើល្អ នឹងទៅកើតនៅឋានសួគ៌ ។