ជំពូក៣ កោសិកា
មេរៀនទី២ រូបផ្គុំសារពាង្គកាយមនុស្ស
សេចក្ដីផ្ដើម
- គេចែករូបផ្គុំសារពាង្គកាយមនុស្សជាបួនកម្រិតគឺ
+ កោសិកា
+ ជាលិកា
+ សរីរាង្គ
+ ប្រព័ន្ធសរីរាង្គ ឬប្រដាប់។
- កោសិកាជាច្រើនប្រភេទដូចគ្នាផ្គុំគ្នាបានជា ជាលិកា។
- ជាលិកាផ្សេងៗផ្គុំគ្នាបានជាសរីរាង្គ។
- សរីរាង្គផ្សេងៗផ្គុំគ្នាបានជាប្រព័ន្ធសរីរាង្គឬប្រដាប់។
- ប្រព័ន្ធសរីរាង្គឬប្រដាប់ធ្វើការរួមគ្នាបង្កើតបានជាសារពាង្គកាយមួយ។
១. កោសិកា
- កោសិកាក្នុងសារពាង្គកាយមានរូបរាងទំហំ និងនាទីខុសៗគ្នា។
១.១ រូបរាង
- កោសិកាមានរូបរាងច្រើនប្រភេទ៖
+ កោសិកាស៊ុតបង្កកំណើតមានរាងស៊្វែនិងធំជាងគេ ។
+ កោសិកាឈាមក្រហមមានរាងដូចថាស ហើយផតសងខាង។
+ កោសិកាឆ្អឹង និងកោសិកាប្រសាទមានរាងដូចផ្កាយដែលមានជ្រុងច្រើន។
+ កោសិកាប្រសាទមានរាងដូចផ្កាយដែលមានជ្រុងច្រើននិងវែងជាងគេ។
+ កោសិកាសាច់ដុំឆ្នូតមានរូបរាងជាសរសៃៗ។
+ កោសិកាអេពីតេល្យូមមានរាងស៊ីឡាំង...។
១.២ ទំហំ
- កោសិកាមានទំហំខុសៗគ្នា៖
+ ខ្លះមានទំហំធំ : អូវុល
+ ខ្លះមានទំហំតូច : ស្ពែម៉ាតូសូអ៊ីត
+ ខ្លះទៀតមានប្រវែងវែង : ណឺរ៉ូន...។
- សារពាង្គកាយមនុស្សផ្គុំឡើងដោយកោសិការាប់កោដិ។
១.៣ នាទី
- កោសិកានីមួយៗមាននាទីខុសៗគ្នា៖
+ កោសិកាសាច់ដុំ : ធ្វើឱ្យសារពាង្គកាយមានចលនា ។
+ កោសិកាអេពីតេល្យូម៖ គ្របដណ្តប់ និងការពារសារពាង្គកាយ ។
+ កោសិកាប្រសាទ៖ បញ្ជាឱ្យសារពាង្គកាយមានសកម្មភាពសមស្រប។
+ កោសិកាអេពីតេល្យូមមាននាទីគ្របដណ្ដប់សារពាង្គកាយ។
+ កោសិកាសន្ធានមាននាទីភ្ជាប់និងទ្រទ្រង់ផ្នែកទាំងឡាយរបស់សារពាង្គកាយ។
២. ជាលិកា
- ជាលិកាគឺជាបណ្ដុំនៃកោសិកាច្រើនប្រភេទ ដូចគ្នាដែលធ្វើការរួមគ្នាដើម្បីបំពេញមុខងារមួយជាក់លាក់។
- ក្នុងសារពាង្គកាយមានជាលិកាច្រើនប្រភេទ៖
+ ជាលិកាអេពីតេល្យូម ជាលិកាដែលពាសផ្ទៃខាងក្នុងនៃសរីរាង្គ ដូចជាក្រពះពោះវៀនវាមាននាទីគ្រប ដណ្តប់និងការពារសរីរាង្គ។
+ ជាលិកាសាច់ ជាក្រុមកោសិកាមានមុខងារធ្វើឱ្យសរីរាង្គមានចលនា។ គេចែកជាលិកាសាច់ដុំជាបីប្រភេទគឺសាច់ដុំជាប់ឆ្អឹង
* សាច់ដុំរលីង
* សាច់ដុំបេះដូង។
+ ជាលិកាប្រសាទ ៖ ណឺរ៉ូនជាកោសិកាឯកទេស មាននាទីបញ្ជូនព័ត៌មានទៅពាសវាលសារពាង្គកាយ។
+ ជាលិកាសន្ធាន ជាក្រុមកោសិកាឯកទេសសម្រាប់ភ្ជាប់និងទ្រទ្រង់ផ្នែកទាំងឡាយរបស់សារពាង្គកាយដូចជា ជាលិកាឆ្អឹងជាលិកាសាច់ដុំ។
៣. សរីរាង្គ
- សរីរាង្គ : ជាទម្រង់មួយដែលបង្កឡើងដោយជាលិកាច្រើនប្រភេទ រួមគ្នាដើម្បីបំពេញនាទីរួមមួយ។
ឧទាហរណ៍ : ក្រពះបង្កឡើងដោយជាលិកាអេពីតេល្យូមនិងជាលិកាសាច់ដុំ។ ជាលិកាទាំងនេះបំពេញនាទីរួមគ្នាដើម្បីឱ្យក្រពះ បំពេញនាទីរបស់វា គឺរំលាយអាហារ។
៤. ប្រព័ន្ធសរីរាង្គ ឬ ប្រដាប់
- ប្រព័ន្ធសរីរាង្គ : ជាបណ្តុំសរីរាង្គមួយ ក្រុមដែលធ្វើការរួមគ្នាដើម្បីបំពេញនាទីរួមមួយ។
ឧទាហរណ៍ : ប្រដាប់រំលាយអាហារ ផ្គុំឡើងពីសរីរាង្គ ជាច្រើនដូចជា បំពង់អាហារ ក្រពះ ពោះវៀនធំ ពោះវៀនតូច.... ដើម្បីបំពេញ នាទីរួមមួយគឺ រំលាយអាហារ ។
ឧទាហរណ៍ : ប្រដាប់បន្តពូជបុរសផ្គុំឡើងដោយសរីរាង្គមួយចំនួនដូចជា ពងស្វាស បង្ហួរនោម បំពង់យ៉ង ដែលមាននាទីផលិត ស្ពែម៉ាតូសូអ៊ីត និងអរម៉ូន។
៥. សារពាង្គកាយ
- សារពាង្គកាយមនុស្សមានមានប្រព័ន្ធសរីរាង្គដូចជា ៖
+ ប្រព័ន្ធសាច់ដុំ : មានសាច់ដុំនិងឆ្អឹង។ វាមាននាទីជួយសារពាង្គកាយធ្វើចលនា។
+ ប្រព័ន្ធរំលាយអាហារ : មាត់ បំពង់អាហារ ក្រពះ ពោះវៀនតូច ពោះវៀនធំ ទ្វារធំ និងក្រពេញរំលាយអាហារ។ វាមាននាទី រំលាយអាហារដែលយើងបរិភោគ ឱ្យទៅជាសារធាតុចិញ្ចឹមសម្រាប់សារពាង្គកាយនិងបញ្ចេញកាកសំណល់ទៅក្រៅ។
+ ប្រដាប់បញ្ចេញចោល : មានតម្រង់នោម២ បំពង់បង្ហូរនោម និងក្រពេញញើស។
+ ប្រដាប់បន្តពូជ : មាននាទីបង្កកំណើតដើម្បីរក្សាពូជឱ្យគង់វង្សទៅថ្ងៃក្រោយ។
+ ប្រដាប់ដង្ហើម : មានសួតនិងបំពង់ខ្យល់។ វាមាននាទីក្នុងដំណើរបណ្ដូរឧស្ម័នរវាងសារពាង្គកាយនិងបរិយាកាស។
+ ប្រដាប់របត់ឈាម: មានបេះដូងនិងសរសៃរឈាម។ វាមាននាទីដឹកនាំសារធាតុចិញ្ចឹម ឧស្ម័នអុកស៊ីសែន ឧស្ម័នកាបូនិច និងកាកសំណល់។
+ ប្រព័ន្ធប្រសាទ : មានខួរក្បាល ខួរឆ្អឹងខ្នង និងសរសៃប្រសាទ។ វាមាននាទីបញ្ជារាល់សកម្មភាពរបស់សរីរាង្គទាំងអស់ ដើម្បីធ្វើឱ្យសារពាង្គកាយសម្របទៅនិងបម្រែបម្រួលរបស់មជ្ឈដ្ឋានខាងក្រៅ។
៦. ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃសរីរាង្គក្នុងខ្លួនមនុស្ស
- ដងខ្លួនមនុស្សបែងចែកជា២ផ្នែក៖ទ្រូង និងពោះ។
- សន្ទះទ្រូងជាផ្នែកមួយខណ្ឌទ្រូង និងពោះ
- ផ្នែកទ្រូង និងពោះមានសរីរាង្គ៖
+ ផ្នែកទ្រូងមានសរីរាង្គដូចជា មានសួតពីរ និងបេះដូងមួយ។
+ ផ្នែកពោះខាងមុខមានសរីរាង្គដូចជា មានក្រពះ ថ្លើម ប្រម៉ាត់ ពោះវៀន លំពែង។
+ ផ្នែកពោះខាងក្រោយពោះវៀនមានតម្រង់នោម២ដែលទាក់ទងនឹងប្លោកនោម។
- នាទីរបស់សរីរាង្គនិងប្រព័ន្ធសរីរាង្គ
+ រាល់សរីរាង្គនៃប្រព័ន្ធសរីរាង្គនីមួយៗក្នុងសារពាង្គកាយតែងតែបំពេញមុខងារស៊ីសង្វាក់គ្នា។
+ ឧទាហរណ៍៖ ពេលលេងកីឡា ឬហាត់ប្រាណ យើងឃើញថាប្រព័ន្ធសាច់ដុំត្រូវការកថាមពលច្រើនដើម្បីធ្វើសកម្មភាព ដូចនេះវាត្រូវស្រូបយកឧស្ម័នអុកស៊ីសែននិងបញ្ចេញ ឧស្ម័នកាបូនិចច្រើនជាងពេលមិនធ្វើសកម្មភាព។ ជាមួយគ្នានេះដែរបេះដូងរបស់យើងធ្វើការខ្លាំងក្លាទើបអាចផ្ដល់អុកស៊ីសែនគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ការចំណាយថាមពលក្នុងការធ្វើសកម្មភាពរបស់ប្រព័ន្ធសាច់ដុំបាន។
+ ប្រព័ន្ធប្រសាទមាននាទីសំខាន់ក្នុងការបញ្ជារាល់សកម្មភាពរបស់សារពាង្គកាយឱ្យមានភាពស៊ីសង្វាក់គ្នា។
៧. នាទីរបស់សរីរាង្គ និងប្រព័ន្ធសរីរាង្គ
- តើប្រព័ន្ធសរីរាង្គក្នុងសារពាង្គកាយបំពេញមុខងារស៊ីចង្វាក់គ្នាដែរ ឬទេ? ចូររកឧទាហរណ៍មកបញ្ជាក់អំពីសកម្មភាពមួយ។
+ ការបំពេញមុខងារនៃប្រព័ន្ធសរីរាង្គមានភាពស៊ីចង្វាក់គ្នា ដោយសារប្រព័ន្ធសរីរាង្គក្នុងសារពាង្គកាយបំពេញនាទីឱ្យគ្នាទៅវិញទៅមក។
+ រាល់សរីរាង្គនៃប្រព័ន្ធសរីរាង្គនីមួយៗ ក៏ដូចជាប្រព័ន្ធសរីរាង្គនីមួយៗក្នុងសារពាង្គកាយទាំងមូល តែងតែបំពេញមុខងារស៊ីសង្វាក់គ្នា។
+ ឧទារហណ៍៖ សកម្មភាពលេងកីឡា(បាល់ទាត់) ឬហាត់ប្រាណយើងឃើញថាប្រព័ន្ធសាច់ដុំត្រូវការថាមពលច្រើនដើម្បីធ្វើសកម្មភាពដូចនេះវាត្រូវស្រូបយកអុកស៊ីសែន និងបញ្ចេញឧស្ម័ន កាបូនឌីអុកស៊ីតច្រើនជាងពេលមិនធ្វើសកម្មភាព។
+ ជាមួយគ្នានេះដែរ បេះដូងរបស់យើងធ្វើការខ្លាំងក្លាទើបអាចផ្តល់អុកស៊ីសែនគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ការចំណាយថាមពលក្នុងការធ្វើសកម្មភាពរបស់ប្រព័ន្ធសាច់ដុំបាន។
+ ចំណែកប្រព័ន្ធប្រសាទក៏មាននាទីសំខាន់ដែរ ក្នុងការបញ្ជាររាល់សកម្មភាពរបស់សារពាង្គកាយឱ្យមានភាពស៊ីសង្វាក់គ្នា។
