ជំពូក២ រុក្ខជាតិ
មេរៀនទី៣ ដំណឹកនាំក្នុងរុក្ខជាតិមានផ្កា
សេចក្ដីផ្ដើម
- ក្នុងជីវិតរស់នៅ ភាវៈរស់ទាំងអស់ត្រូវការប្រព័ន្ធដំណឹកនាំ ដើម្បីដឹកនាំសារធាតុចិញ្ចឹមទៅកាន់កោសិកានិងនាំកាកសំណល់ផ្សេងៗចេញពីកោសិកាមកវិញ។
- រុក្ខជាតិមានផ្កាក៏ត្រូវការ ប្រព័ន្ធដំណឹកនាំដើម្បីមានជីវិតរស់នៅដូចជាភាវៈរស់ផ្សេងៗទៀតដែរ។
- ការធ្វើចំណែកថ្នាក់រុក្ខជាតិគឺ៖
+ រុក្ខជាតិមានបាច់សរសៃនាំ
+ រុក្ខជាតិគ្មានបាច់សរសៃនាំ
១. តម្រូវការប្រព័ន្ធដំណឹកនាំរបស់រុក្ខជាតិមានផ្កា
- រុក្ខជាតិគ្មានបាច់សរសៃនាំ ពុំទាន់មានការវិវត្តប្រព័ន្ធបាច់សរសៃនាំសម្រាប់ដឹកនាំទឹកនិងសារធាតុផ្សេងៗនៅឡើយ។ រុក្ខជាតិគ្មានបាច់សរសៃនាំមានដូចជាស្លែព្រៃ និងសារាយ។
- រុក្ខជាតិដែលមានការលូតលាស់យឺតទាំងនេះដុះនៅតំបន់ដីសើមជាកន្លែងដែលវាអាចស្រូបទឹក និងសារធាតុចិញ្ចឹមផ្សេងៗដោយផ្ទាល់ពីមជ្ឈដ្ឋាន។
- ចំពោះរុក្ខជាតិថ្នាក់ទាប ដូចជាសារាយ ដែលកោសិការបស់វាមានទំនាក់ទំនងផ្ទាល់ជាមួយមជ្ឈដ្ឋានជុំវិញខ្លួនរបស់វា។
- ចំពោះរុក្ខជាតិថ្នាក់ទាប ដូចជាសារាយ ទឹក និងសារធាតុផ្សេងៗដូចជា O2 កាកសំណល់ផ្សេងៗអាចនាំចេញនិងចូលក្នុងសារពាង្គកាយតាមរយៈ បន្សាយ ។
- ចំពោះរុក្ខជាតិមានបាច់សរសៃនាំ មានជាលិកាបាច់សរសៃនាំហើយវាមានជីវិតប្រសើរចំពោះការរស់នៅក្នុងតំបន់ស្ងួតជាងរុក្ខជាតិគ្មានបាច់សរសៃនាំ។
- ចំពោះដើមដូងខ្ពស់មួយដើមនេះដើម្បីរស់ វាត្រូវតែដឹកនាំទឹក សារធាតុខនិជ និងអាហារក្នុងចម្ងាយយ៉ាងឆ្ងាយ។ វាត្រូវតែចិញ្ចឹមជីវិតសារពាង្គកាយផងដែរ ដូច្នេះស្លឹករបស់វាបែរទៅរកពន្លឺព្រះអាទិត្យ។
- ចំពោះរុក្ខជាតិថ្នាក់ខ្ពស់ ដូចជារុក្ខជាតិមានផ្កាកោសិការបស់វាស្ថិតនៅជ្រៅនិងឆ្ងាយពីផ្ទៃខាងលើ
សារពាង្គកាយ។
- ចំពោះរុក្ខជាតិថ្នាក់ខ្ពស់ សារធាតុផ្សេងៗដូចជាអុកស៊ីសែនមិនអាចជ្រាបទៅដល់កោសិកាទាំងនោះ
ដោយប្រព្រឹត្តិទៅតាមរយៈ បន្សាយបានទេ។
- សារពាង្គកាយរបស់វាត្រូវមានប្រព័ន្ធដំណឹកនាំសារធាតុទាំងនោះ ព្រោះបន្សាយជាលំនាំយឺតៗដែលមិន
អាចនាំសារធាតុផ្សេងៗឆ្លងកាត់ទីឆ្ងាយបានឡើយ។
១.១ បន្សាយ
ក. និយមន័យ
- បន្សាយ គឺជាចលនារបស់ម៉ូលេគុលនៃសារធាតុ មួយពីតំបន់ដែលមានកំហាប់សូលុយស្យុងខ្ពស់ទៅតំបន់ដែលមានកំហាប់សូលុយស្យុងទាប។
ឧទាហរណ៍ : បើយើងបន្តក់ថ្នាំខៀវទៅក្នុងកែវទឹកមួយ បន្តិចក្រោយមកយើងសង្កេតឃើញទឹកក្នុងកែវ ប្តូរពណ៌ខៀវទាំងអស់។ ម៉ូលេគុលទឹកថ្នាំខៀវបានសាយទៅក្នុងទឹក។
ខ. បន្សាយតាមរយៈភ្នាស
- បន្សាយតាមរយៈភ្នាស: ជាបន្សាយឆ្លងកាត់តាមរយៈភ្នាសអឌ្ឍជ្រាប។
- ភ្នាសអឌ្ឍជ្រាប ជាភ្នាសដែលអាចឱ្យសារធាតុមួយចំនួនឆ្លងកាត់ប៉ុណ្ណោះ ។
- ចំពោះកោសិការុក្ខជាតិនិងសត្វមានភ្នាសកោសិកា (ភ្នាសស៊ីតូប្លាស)ដែលមានតួនាទីជាភ្នាសអឌ្ឍជ្រាប
- ពិសោធ : បន្សាយតាមរយៈភ្នាស
១. លាយសូលុយស្យុងអាមីដុង ហើយដាក់ថង់ កំណាត់ថង់ប្ទាសិច។
២. យកថង់ខាងលើដាក់ចូលក្នុងកែវទឹកបន្ទាប់ មកបន្តក់សូលុយស្យុងអ៊ីយ៉ូតចូលក្នុងកែវទឹកនោះ។
៣. សង្កេតមើលពីការសាយនៃសូលុយស្យុងអ៊ីយ៉ូតឆ្លងកាត់ចូលក្នុង ថង់កំណាត់នោះ។
សំណួរ ៖ តើប្អូនសង្កេតឃើញមានពណ៌អ្វីក្នុងថង់នោះ? ហេតុអ្វី?
បកស្រាយចម្លើយ
- មានពណ៌ស្វាយ ។
- ពីព្រោះ ក្នុងកែវមានកំហាប់សូលុយស្យុងអ៊ីយ៉ូត ខ្ពស់ជាងក្នុងថង់ ដូច្នេះម៉ូលេគុលអ៊ីយ៉ូតបានសាយចូល(បន្សាយ)ក្នុងថង់(ភ្នាស)ដែលមានសូលុយស្យុងអាមីដុង ដែលនាំឱ្យមានការចាប់ពណ៌រវាងអ៊ីយ៉ូតជាមួយអាមីដុងលេចឡើងជាពណ៌ស្វាយ។
១.២. អូស្មូស
- អូស្មូស គឺជាបន្សាយនៃម៉ូលេគុលទឹកពីតំបន់ដែលមានកំហាប់សារធាតុរលាយទាប ទៅតំបន់ដែលមានកំហាប់សារធាតុរលាយខ្ពស់តាមរយៈភ្នាសអឌ្ឍជ្រាប ។
- ពិសោធ : អូស្មូសក្នុងមើមដំឡូងបារាំង
- សំនួរ៖ តើកំណាត់ដំឡូងបារាំងក្នុងកែវណាខ្លះដែររួមមាឌ ណាខ្លះរីកមាឌ? ហេតុអ្វី?
២. ប្រព័ន្ធដំណឹកនាំរុក្ខជាតិ
- ប្រព័ន្ធដឹកនាំរុក្ខជាតិមានផ្កាមានបំពង់តូចៗស្ថិតនៅតាម ឫស ដើម និងស្លឹក។
- បំពង់តូចៗនេះមានពីរបែបគឺ ៖
+ ស៊ីឡែម
+ ផ្លូអែម
- បំពង់ទាំងពីរនេះមាននាទីដូចជា ៖
+ ស៊ីឡែម: ដឹកនាំទឹក និងអំបិលខនិជ រលាយផ្សេង(រុក្ខរសដើម)ពីឫសតាមដើម ទៅកាន់ស្លឹករុក្ខជាតិ។
+ ផ្លូអែម : ដឹកនាំអាហាររលាយក្រោមរូបរាងជាស្ករ(រុក្ខរសសម្រាំង)ពីស្លឹកទៅគ្រប់សរីរាង្គទាំងអស់ ដែលមិនធ្វើរស្មីសំយោគ។
៣. ផ្លូវដំណឹកនាំទឹក និងអំបិលខនិជ
- ដំណើររុក្ខរសដើមប្រព្រឹត្តតាមលំនាំ ៖
+ ចូល: ទឹកចូលក្នុងឫសតាមអូស្មូស រីឯអំបិល ខនិជចូលឫសតាមបន្សាយ។
+ ឡើង : ទឹកនិងអំបិលខនិជឡើងតាមដើមដោយកម្លាំងស្រូប។
+ ទឹក និងអំបិលខនិជ ត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងដំណើររស្មីសំយោគ។
+ ចេញ : ទឹកសាយភាយចេញពីស្លឹកតាមលំនាំរំភាយចំហាយទឹក។
