ជំពូក២ រុក្ខជាតិ
មេរៀនទី២ រុក្ខជាតិមានផ្កា
សេចក្ដីផ្ដើម
- រុក្ខជាតិមានផ្កា មានច្រើនប្រភេទណាស់។ រុក្ខជាតិខ្លះតូចដូចជា ស្នោរ កំប្លោក ហើយ រុក្ខជាតិខ្លះទៀតធំដូចជា ដើមឈើហូបផ្លែ។ ទោះបីជាវាមានរូបរាងខុសៗគ្នា តែវាមានលក្ខណៈមួយដូចគ្នាត្រង់ថានៅពេលពេញវ័យវានឹង ចេញផ្កា ។ រុក្ខជាតិភាគច្រើនចេញផ្កាតាមរដូវដូចជាដើមឈូក ដើមក្ងោក។ រុក្ខជាតិខ្លះចេញផ្កាពេញមួយឆ្នាំដូចជា ផ្កាកុលាប។
- រុក្ខជាតិមានផ្កាជារុក្ខជាតិដែលមានលក្ខណៈស៊ាំញ៉ាំហើយសំខាន់ជាងគេ។ ក្នុងចំណោមរុក្ខជាតិទាំងនោះរួមមាន រុក្ខជាតិស្មៅ និងរុក្ខជាតិឈើ។
- រុក្ខជាតិឈើមានដើមធំ និងមែកក្រាស់រឹង ពណ៌ត្នោត កំពស់ខ្ពស់ៗឧទាហរណ៍៖ ដើមស្វាយ នាងនួន ដែលវាបន្តពូជតាមរយៈផ្កាហើយបង្កបានគ្រាប់ដែលពង្រាយសណ្តានក្រោយ។
- រុក្ខជាតិស្មៅឬរុក្ខជាតិឈើជារុក្ខជាតិមានផ្កាដែលផ្នែកលើដីរបស់វាមាន ដើម មែក ស្លឹក និងផ្កា ហើយផ្នែកក្នុងដីមានឫស។
+ ប្រដាប់លូតលាស់មាន ឫស ដើម មែក និងស្លឹក
+ ប្រដាប់បន្តពូជមាន ផ្កា
១.ប្រដាប់លូតលាស់
- ប្រដាប់លូតលាស់របស់រុក្ខជាតិមានឫស ដើម មែក និងស្លឹក ។
១.១ ឫស
- ប្រព័ន្ធឫសស្ថិតនៅក្រោមដី ហើយកើតឡើងពីឫសកែវ និងឫសរយាង។
ក. ប្រព័ន្ធឫស
- នៅផ្នែកខាងចុងនៃឫសនីមួយៗ មានសរីរាង្គ ម្យ៉ាងគ្របពីលើដែលគេឱ្យឈ្មោះថា ក្បាលឫស វាមាននាទីការពារចុងឫសក្នុងការដុះលូតលាស់។
- នៅផ្នែកខាងលើនេះបន្តិចមានរោមឆ្មារៗជាច្រើនដុះយ៉ាងក្រាស់គឺ រោមជញ្ជក់។
- ឫសផ្គុំឡើងពីតំបន់ ៣សំខាន់គឺ
+ តំបន់រោមជញ្ជក់ : ស្រូបយកទឹក និងអំបិលខនិជពីដី។
+ តំបន់លូតវែង : ឬសលូតលាស់ចាក់ចូលក្នុងដី។
+ តំបន់ក្បាលឫស : មានមួកជាអ្នកការពារឬសពីការប៉ះទង្កិច។
ខ. នាទីរបស់ឫស
- ឫសរបស់រុក្ខជាតិមាននាទីសំខាន់ៗដូចតទៅ
+ នាទីទ្រទ្រង់ : ភ្ជាប់ដើមទៅនឹងដី និងទ្រទ្រង់ដើមឱ្យមានលំនឹង។
+ នាទីស្រូប : ស្រូបទឹក និងអំបិលខនិជរលាយក្នុងដី។
+ នាទីដឹកនាំ : ដឹកនាំទឹក និងអំបិលខនិជទៅដើម។
+ នាទីផ្ទុកអាហារបម្រុង : ផ្ទុកអាហារចិញ្ចឹម។
គ. ប្រភេទឫស
- ឫសចែកចេញជាពីរប្រភេទគឺ :
+ ឬសស្នឹង
+ ឬសស្ញែ
- ឬសស្នឹងមាន២ គឺ :
+ ឬសកែវ : មានតែមួយ និងមានទំហំធំជាងគេ ដុះចេញពីគល់។
+ ឬសរយាង : ដុះចេញពីឬសកែវ ។ ឧ. ក្រូច ផ្ការំយោល ការ៉ុត.......។
- ឬសស្ញែ : ជាឬសគ្មានឬសកែវ ដុះចេញពីគល់ និងមានទំហំស្មើរ និងប៉ុនៗគ្នាទាំងអស់។ ឧ. ស្រូវ ខ្ទឹម.......។
- រុក្ខជាតិភាគច្រើនមានឬសជាទម្រសម្រាប់ ទប់ដើម និងស្រូបយកទឹកសារធាតុខនិជ។
- ផ្ទៃរបស់ឬសត្រូវបានគ្របដណ្តប់ដោយកោសិកាតូចៗជាច្រើនហៅថា រោមជញ្ជក់។
- រោមជញ្ជក់ ចាក់ទម្លុះចូលក្នុងចន្លោះភាគល្អិតនៃដី ហើយបង្កើតបានជាតំបន់មួយមានផ្ទៃយ៉ាងធំដែលទឹកអាចជ្រៀតចូលទៅក្នុងរុក្ខជាតិបាន។
- ឫសលូតលាស់តាមបណ្តោយដោយមេជាលិកាកំពូលរបស់វាបង្កើតកោសិកាថ្មីនៅក្បែរកំពូលឫស។
- កោសិកាស្រួយទាំងនេះ ត្រូវបានគ្របដណ្តប់ដោយក្បាលឬសយ៉ាងរឹងមាំដែល ការពារឫសដោយកម្លាំងរបស់វាចាក់ទម្លុះដី។
- ឬស ត្រូវការអុកស៊ីសែន។
- ចំពោះស្លឹក និងដើមបៃតង អុកស៊ីសែនត្រូវបានផលិតក្នុងពេលធ្វើរស្មីសំយោគ។ យ៉ាងណាក៏ដោយចំពោះឫសអុកស៊ីសែនមិនត្រូវបានផលិតទេពីព្រោះវានៅក្នុងដី។
- ឫស ត្រូវតែទទួលអុកស៊ីសែនពីដីដើម្បីដក ដង្ហើម។ ហេតុនេះហើយទើបអ្នកថែសួនច្បារព្យាយាមរក្សាដីរបស់គាត់ឱ្យធូរដើម្បីឱ្យមានខ្យល់ចេញចូល។
១.២ ប្រភេទដើម
- ប្រភេទដើមរុក្ខជាតិមាន៣បែបដូចជា៖
+ ដើមលើដី
+ ដើមក្នុងដី
+ និងដើមក្នុងទឹក។
ក. ដើមលើដី
- ដងដើម: លំអដោយមែកសាខា (ដើមពោធិ៍)។
- ដើមទោល: រឹង ខ្ពស់ គ្មានមែក មានតែស្លឹកមួយ កញ្ចុំនៅខាងចុង (ដើមដូង ដើមស្លា) ។
- ដើមបំពង់: ដើមប្រហោងក្នុងនៅផ្នែកចន្លោះថ្នាំង ឯថ្នាំងវិញណែនហើយតាន់ (ដើមស្រូវ ពោត ស្មៅ..)
- ដើមវារ: មានឫសព្រយោងដុះនៅតាមថ្នាំងនិងពន្លកមែក ហើយអាចឱ្យជាកំណើតជារុក្ខជាតិថ្មី(ដើមឪឡឹក ដំឡូងជ្វា…)។
- ដើមតោង: វារតោងលើជន្លង់ តោងទៅនឹងជញ្ជាំង ឬដើមឈើផ្សេងទៀតដោយឫសព្រយោងរបស់វា។ ដើមខ្លះថ្ពក់ទៅនឹងរុក្ខជាតិជិតខាងដោយបន្លា (ដើមម្រះ ដើមល្ពៅ ននោង..)
ឧទាហរណ៍ដូចខាងក្រោម៖
ខ. ដើមក្នុងដី
- មើម : ដើមនៅក្នុងដី ដែលមានផ្ទុកសារធាតុបម្រុង (ដំឡូងបារាំង)។
- មើមស្រកាស្លឹក : ប្រភេទដើមក្នុងដីដែលផ្សំឡើងដោយពន្លក មើម និងស្រកាស្លឹកយ៉ាងច្រើនព្រម ជាមួយឫសស្ញែនៅពីក្រោម (ខ្ទឹមបារាំង)។
- មើមក្ដៀង : ជាដើមក្នុងដីដែលមានថ្នាំង ចន្លោះថ្នាំងក្នុងស្រកាស្លឹក ហើយថ្នាំងនិងពន្លកមាន ឫសស្ញែតូចៗដុះពីក្រោមដី (ខ្ញី)។
ឧទាហរណ័ដូចខាងក្រោម៖
គ. ដើមក្នុងទឹក
- ដើមក្នុងទឹកមានលក្ខណៈដូចជា៖ដើមដុះកប់ក្នុងភក់ដែលមានទឹកលិច ដើមប្រភេទនេះច្រើន ក្រាស់ហើយទន់ មានរន្ធខ្យល់ (ក្ដៀងឈូក)។
- ដើមមានមុខងារ ទ្រទ្រង់មែក ស្លឹក និងផ្ការបស់រុក្ខជាតិទាំងមូល។ វាដឹកនាំទឹកនិង អំបិលខនិជរលាយ ទៅស្លឹកនិងដឹកនាំអាហារដែលផលិតចេញពីស្លឹកទៅសរីរាង្គផ្សេងៗ។
ឧទាហរណ៍ខាងក្រោម៖
១.៣ ស្លឹក
- ស្លឹកដុះជាប់នឹង ថ្នាំងដែលមានទងស្លឹក និងតួស្លឹក។ នៅលើតួស្លឹកមាន ទ្រនុងកណ្កាលធំ និងទ្រនុងតូច។
- ទ្រនុងស្លឹកម៉ូណូកូទីលេដូនខុសពីទ្រនុងស្លឹកឌីកូទីលេដូនត្រង់៖
+ ទ្រនុងស្លឹកម៉ូណូកូទីលេដូនជាទ្រនុងស្លឹកស្របមិនមានបែកខ្នែងទេ។
+ ទ្រនុងស្លឹកឌីកូទីលេដូនជាទ្រនុងស្លឺកបែកខ្នែងមាន គល់ស្លឹក ខ្នាយស្ទប តួស្លឹក ទ្រនុងតូចនិងទ្រនុងកណ្តាលធំ។
+ ស្លឹកមាននាទីផលិតអាហារនិងធ្វើរំភាយចំហាយទឹកហើយត្រូវគេចាត់ទុកជាសរីរាង្គលូតលាស់ធំបំផុត។
ក. ប្រភេទស្លឹក
- គេចែកស្លឹកជា២ប្រភេទគឺ ស្លឹកទោល និងស្លឹករួម។
+ ស្លឹកទោលជាស្លឹកដែលមានតួស្លឹកជាបន្ទះតែមួយហើយមានដូចជា៖
+ ស្លឹកពេញ : ស្លឹករាបស្មើ ហើយរលីង។ ឧទាហរណ៍ ស្លឹកស្វាយ ស្លឹកខ្នុរ…។
- ស្លឹកឆែក : តួស្លឹកមានឆែក។ ឧទាហរណ៍ ស្លឹកល្ហុង ស្លឹកជើងគោ…។
- ស្លឹកធ្មេញ : តួស្លឹកមានធ្មេញ ដូចធ្មេញរណារ។ ឧទាហរណ៍ ស្លឹកតែ ស្លឹកជីរណា…។
- ស្លឹកគន្លាក់ : តួស្លឹកមាន២គន្លាក់។ ឧទាហរណ៍ ស្លឹកក្រូច…។
- ស្លឹករួមគឺតួស្លឹកមានបន្ទះច្រើនដែលមានរាងដូចស្លឹកតូចៗហៅថាកូនស្លឹក។ ស្លឹករួមមានដូចជា៖
+ ស្លឹកស្និត : ជាស្លឹកដែលកូនស្លឹកស្ថិតនៅសងខាង ទ្រនុងកណ្ដាល។គេហៅថាស្លឹកស្និតគូ កាលណាកូនស្លឹកមានចំនួនគូ។
ឧទាហរណ៍ ស្លឹកក្ងោក។ ស្លឹកស្និតសេស កាលណាកូនស្លឹកមួយស្ថិតនៅ ចុងទ្រនុងកណ្ដាល។ ឧទាហរណ៍ ស្លឹកកុលាប។
+ ស្លឹកកង្ហារ : ជាស្លឹកដែលកូនស្លឹកភ្ជាប់នឹងចុងទងស្លឹក នៅកន្លែងតែមួយ។ ឧទាហរណ៍ ស្លឹកគ។
ឧទាហរណ៍ខាងក្រោម៖
ខ. ការតម្រៀបស្លឹកលើដើម
- ការតម្រៀកបស្លឹកលើដើមមាន៣បែប ៖
+ ស្លឹកឆ្លាស់ : កាលណាក្នុងថ្នាំងមួយមានស្លឹកតែ មួយ(ស្លឹកទៀប)។
+ ស្លឹកឈម : កាលណាក្នុងថ្នាំងមួយមានស្លឹកពីរទល់មុខគ្នា (ស្លឹកត្របែក)។
+ ស្លឹកកញ្ចុំ : កាលណាក្នុងថ្នាំងមួយមានស្លឹកមានបីឡើង (ស្លឹកយិតថោ)។
ឧទាហរណ៍ខាងក្រោម៖
- មានការតម្រៀបស្លឹកលើដើមផ្សេងៗទៀតដែលមិនចាត់ចូលការតម្រៀបទាំង ៣ខាងលើដូចជា៖
+ ស្លឹកស្រល់
+ ស្លឹកបន្លា
+ ស្លឹកដៃ ឬស្លឹកប្រែប្រួល (ស្លឹករុក្ខជាតិឡើងទ្រើង)
+ ស្លឹករុក្ខជាតិចាប់សត្វល្អិត
+ ពហុសណ្ធានស្លឹក។
២. ប្រដាប់បន្ដពូជ
២.១ ផ្កា
- ផ្កាជាសរីរាង្គបន្តពូជពិសេសរបស់រុក្ខជាតិ។ ផ្កានីមួយៗមាន៤ផ្នែកដែលតម្រៀបលើវង់៤ផ្សេងគ្នាលើទង១មានប្រវែងខ្លី ឬវែង។
- ផ្នែកទាំង៤របស់ផ្កាមាន ៖
+ កញ្ចុំត្របក មានពណ៌បៃតងដែលស្ថិតនៅវង់ក្រៅក្រោមបង្អស់ ឬវង់ទី១។ វាមានឈ្មោះថា ត្របកផ្កា។
+ កញ្ចុំស្រទាប់ មានពណ៌ឆើតដែលអាចទាក់ទាញសត្វល្អិតបាន ហើយស្ថិតនៅវង់ទី២។ វាមានឈ្មោះថា ស្រទាប់ផ្កា។
+ កញ្ចុំកេសរឈ្មោល ស្ថិតនៅវង់ទី៣។ កេសរឈ្មោលនីមួយៗមានប្លោកលំអងដែលក្នុងនោះមានគ្រាប់លំអងជាច្រើន។
+ កញ្ចុំកេសរញីស្ថិតនៅវង់ទី៤ ។ កេសរញីនីមួយៗមានថតមួយនៅផ្នែកខាងក្រោមហៅថា អូវែ ហើយក្នុងនោះមានអូវុល។ ឯផ្នែកខាងចុងនៃកេសរញីមាន ស្ទិចម៉ាត។
២.២ ផ្លែ គ្រាប់ និងអំប្រ៊ីយ៉ុង
- បន្ទាប់ពីគ្រាប់លំអងធា្លក់ទៅលើស្ទិចម៉ាតដោយសារខ្យល់ ឬសត្វល្អិត អូវែក៏ក្លាយទៅជាផ្លែ។ អូវុលក៏ក្លាយទៅជាគ្រាប់។ បន្ទាប់ពីដំណុះនៃគ្រាប់ អំប្រ៊ីយ៉ុងដែលនៅខាងក្នុងគ្រាប់ក៏ដុះលូតលាស់ទៅជា កូនរុក្ខជាតិ។
