(ជ៤) មេរៀនទី២៖ (មេរៀនសង្ខេប) ប្រូតេអ៊ីន

ក្នុងសារពាង្គកាយប្រូតេអ៊ីនមាននាទី៦យ៉ាងគឺ៖

   • ប្រូតេអ៊ីនទម្រង់វាបង្កើតជាទម្រង់កោសិកា។
   • កាតាលីករគីមីជីវៈដែលជម្រុញល្បឿនប្រតិកម្មគីមីក្នុងកោសិកាជាអង់ស៊ីម។
   • មាននាទីការពារសារពាង្គកាយទបើនឹងភ្នាក់ងារបង្ករោគជាអង់ទីករ។
   • តម្រូវសកម្មភាពផ្សេងៗក្នុងសារពាង្គកាយ។

ឧទាហរណ៍៖ អាំងស៊ុយលីនជាអរម៉ូនតម្រូវកម្រិតគ្លុយកូសក្នុងឈាម។

   - មាននាទីដឹកនាំសារធាតុផ្សេងៗឆ្លងកាត់ភ្នាសកោសិកាដូចជា អេម៉ូក្លូប៊ីនដឹកនាំអុកស៊ីសែន។
   - អ្នកធ្វើចលនាប្រូតេអ៊ីនចូលរួមគ្រប់ចលនារបស់កោសិកា។

១. រូបផ្គុំរបស់ប្រូតេអ៊ីន

ប្រូតេអ៊ីន ជាម៉ាក្រូម៉ូលេគុលសាំញ៉ាំដែលជាប៉ូលីមែនៃអាស៊ីតអាមីនេយថាប្រភេទខុសៗគ្នា។ ប្រូតេអ៊ីនដែលមានអាស៊ីតអាមីនេតិចជាង៥០ ហៅថា ប៉ិបទីត។ ប្រូតេអ៊ីន មានច្រវ៉ាក់ប៉ិបទីតមួយឬច្រើន ហើយកើតពីអាស៊ីតអាមីនេចាប់ពី ៥០ឡើងទៅ។ ផ្អែកលើទម្រង់ និងសមាសធាតុរបស់ប្រូតេអ៊ីន គេចែកប្រូតេអ៊ីនជា ៤ ទម្រង់គឺ៖

១.១ ទម្រង់ទី១

ទម្រង់ទី១ របស់ប្រូតេអ៊ីនកើតឡើងពីតំណលំដាប់អាស៊ីតអាមីណេសុទ្ធ។ ប្រូតេអ៊ីនពីរខុសគ្នាដោយសារតំណលំដាប់អាស៊ីតអាមីណេខុសៗគ្នា។

១.២ ទម្រង់ទី២

ច្រវ៉ាក់ប៉ូលីប៉ិបទីតបត់បែនជាខ្សែខ្ចៅដែលចែកជា២ប្រភេទគឺ៖

• ទម្រង់បត់បែនស្រប (ផ្នត់រង្វេល α )  ច្រវ៉ាក់ប៉ូលីប៉ិបទីតតម្រៀបទៅតាមទិសដៅតែមួយ។
• ទម្រង់បត់បែនមិនស្រប(ផ្នត់រង្វេល β ) ច្រវ៉ាក់ប៉ូលីប៉ិបទីតតម្រៀបក្នុងទិសដៅផ្ទុយគ្នាមានទម្រង់សាំញ៉ាំ ហើយកាន់តែមាំ។

១.៣ ទម្រង់ទី៣

ទម្រង់ទី៣ គឺសំដៅទៅលើមានទម្រង់៣សណ្ឋានគឺ៖

   • ប៉ូលីប៉ិបទីតមួយចំនួនដែលមានអាស៊ីតអាមីនេនៅឃ្លាតពីគ្នាក្រោយពេលបត់បែនជាច្រើនផ្នត់អាស៊ីតអាមីនេក៏នៅជាប់គ្នា។
   • បន្ទាប់ពីបត់បែនច្រើនផ្នត់ ប្រូតេអ៊ីនក៏ក្លាយជាប្រូតេអ៊ីនគ្រាប់ដែលមានទំហំតួចៗហើយភាគច្រើនប្រូតេអ៊ីនជ្រាបទឹកចូល។
   • ចំណែកប្រូតេអ៊ីនគ្រាប់មានទំហំធំ តែងតែផ្ទុកគ្រាប់តូចៗហៅថា ដូមេន។ ដូមេនជាផ្នែកមួយរបស់ប្រួតេអ៊ីនដែលមានទម្រង់ទី៣មានរាងមូល។ ដូចនេះវាជាអង្កត់ដែលមានទម្រង់ជាក់លាក់ ហើយមាននាទីយថាប្រភេទ។

១.៤ ទម្រង់ទី៤

ទម្រង់ទី៤ ជាប្រូតេអ៊ីនដែលមានទម្រង់ធំៗសុទ្ធតែបង្កឡើងដោយច្រវ៉ាក់ប៉ូលីប៉ិបទីត៣ ឬ៤ដែលធ្វើឱ្យកាន់តែមានភាពសាំញ៉ាំ។

២. នាទីរបស់ប្រូតេអ៊ីន

ប្រូតេអ៊ីនមាននាទី៦យ៉ាងគឺ៖ 

២.១ កាតាលីករ

កាតាលីករ ជម្រុញល្បឿនប្រតិកម្មគីមី។ ឧទាហរណ៍៖ រីប៊ុយឡូប៊ីផូស្វាតកាបុកស៊ីឡាស ជាសមាសធាតុ(អង់ស៊ីម)យ៉ាងសំខាន់ក្នុងដំណើររស្មីសំយោគ។ ឯនីត្រូសែណាស់ ជាប្រូតេអ៊ីនមាននាទីភ្ជាប់អាសូត។

២.២ ប្រូតេអ៊ីនទម្រង់

ប្រូតេអ៊ីនទម្រង់ មាននាទីជាអ្នកការពារនិងទ្រទ្រង់។ ឧទាហរណ៍៖ កូឡាសែន(សរសៃប្រូតេអ៊ីនក្នុងជាលិកាសន្ធាន) ជាសមាសធាតុចម្បងក្នុងការភ្ជាប់ជាលិកាឱ្យរឹងមាំ។ អេឡាស្ទីន មាននៅក្នុងសរសៃយឺតនៃជាលិការបស់សារពាង្គកាយដូចជា សរសៃឈាមស្បែក ធ្វើឱ្យជាលិកាក្នុងសារពាង្គកាយមានភាពយឺត។

២.៣ អ្នកធ្វើចលនា

អ្នកធ្វើចលនា ចូលរួមគ្រប់ចលនារបស់កោសិកា។ ឧទាហរណ៍៖ អាក់ទីន(មីក្រូភីឡាម៉ង់) ទុយប៊ុយលីន(កូនបំពង់តូចៗ)...។ សំណុំប្រូតេអ៊ីនទាំងនេះនៅក្នុងគ្រោងឆ្អឹងកោសិកា មានសកម្មភាពក្នុងការធ្វើចំណែកកោសិកា។

២.៤ អ្នកការពារ

អ្នកការពារ ប្រឆាំងនឹងការជ្រៀតចូលរបស់មេរោគក្នុងសារពាង្គកាយបាន។  ឧទាហរណ៍៖ ស្បែក ការពារការជ្រៀតចូលនៃមេរោគពេលរបួស។ ភីប្រ៊ីណូសែន និងត្រុំប៊ីន ជាប្រូតេអ៊ីនធ្វើឱ្យឈាមកក នៅពេលមានរបួស។ អង់ទីករ ប្រឆាំងនឹងការជ្រៀតចូលរបស់មេរោគ(សម្លាប់)។

២.៥ អ្នកតម្រូវ(អរម៉ូន) 

អ្នកតម្រូវ(អរម៉ូន) ផលិតចេញពីក្រពេញអង់ដូគ្រីន។ឧទាហរណ៍៖ អាំងស៊ុយលីន និងគ្លុយកាកុង តម្រូវកម្រិតគ្លុយកូសក្នុងឈាម។ រីឯ អរម៉ូនលូតលាស់ភ្ញោចកោសិកាឱ្យធ្វើចំណែក។

២.៦ អ្នកដឹកនាំ

អ្នកដឹកនាំ ដឹកនាំម៉ូលេគុល ឬអ៊ីយ៉ុងសារធាតុផ្សេងៗឆ្លងកាត់ភ្នាសកោសិកាដូចជា Na⁺, K⁺ ...។ អេម៉ូក្លូប៊ីន ដឹកនាំអុកស៊ីសែនពីសួតទៅកាន់កោសិកា។

តាមទម្រង់របស់ប្រូតេអ៊ីនគេបែងចែកប្រូតេអ៊ីនជា២ក្រុមគឺ៖

   • ប្រូតេអ៊ីនសរសៃ ជាម៉ូលេគុលវែងមិនរលាយក្នុងទឹក ហើយស្វិត។ វាមាននៅក្នុងស្បែក សក់ ក្រចក មាននាទីជាអ្នកការពារ។
   • ប្រូតេអ៊ីនគ្រាប់ ជាម៉ូលេគុលរាងមូលតូចៗរលាយក្នុងទឹក។ វាមាននាទីជាចលករ អង់ទីករ អេម៉ូក្លូប៊ីន អាល់ប៊ុយមែន ជាអ្នកដឹកនាំអាស៊ីតខ្លាញ់ក្នុងឈាម។

តាមសមាសភាពគេចែកប្រូតេអ៊ីនជា២យ៉ាងគឺ៖

   • ប្រូតេអ៊ីនងាយកើតឡើងពីអាស៊ីតអាមីនេសុទ្ធ។ ឧទាហរណ៍៖ សេរ៉ូមអាល់ប៊ុយមីននិងកេរ៉ាទីន។
   • ប្រូតេអ៊ីនសាំញ៉ាំ មានប្រូតេអ៊ីនមានងាយរួមជាមួយសមាសធាតុដែលមិនមែនជាប្រូតេអ៊ីន។ សមាសធាតុមិនមែនប្រូតេអ៊ីនគេហៅថាក្រុម ប្រូស្តេទិច។ ប្រូតេអ៊ីនសាំញ៉ាំត្រូវបានធ្វើចំណាត់ថ្នាក់ដោយផ្អែកលើក្រុមប្រូស្តេទិច។ ឧទាហរណ៍៖ គ្លីកូប្រូតេអ៊ីនមានផ្ទុក កាបូនអ៊ីត្រាត លីប៉ូប្រូតេអ៊ីនផ្ទុកម៉ូលេគុលលីពីត មេតាឡូប្រូតេអ៊ីនផ្ទុកអ៊ីយ៉ុងលោហៈ។

ប្រូតេអ៊ីនមានការបាត់បង់គុណភាពក្រោមលក្ខខណ្ឌដូចតទៅ៖

   • អាស៊ីតឬបាសខ្លាំង បណ្ដាលឱ្យសម្ព័ន្ធអ៊ីដ្រូសែនត្រូវបានបង្អាក់
   • ភ្នាក់ងារផ្សេងៗ បង្អាក់សម្ព័ន្ធអ៊ីដ្រូសែន និងការជ្រៀតចូលនៃទឹក
   • អង្គធាតុរំលាយ បង្អាក់ការជ្រៀបចូលរបស់ទឹក
   • សាប៊ូ បង្អាក់ភាពបត់បែនរបស់ប្រូតេអ៊ីន និងឱ្យរលាច្រវ៉ាក់ប៉ិបទីត
   • កំហាប់អំបិល បង្កើនសមាសធាតុរលាយក្នុងទឹក
   • លោហៈធាតុធ្ងន់ បារត(Hg)មានឥទ្ធិពលលើទម្រង់ប្រូតេអ៊ីន និងនាទីរបស់វា
   • បម្រែបម្រួលសីតុណ្ហភាព សកម្មភាពរបស់ប្រូតេអ៊ីនប្រែប្រួលអាស្រ័យនឹងសីតុណ្ហភាព
   • ចលនាមេកានិច កម្លាំងបង្អាក់ការបង្កើនទម្រង់ប្រូតេអ៊ីន។ ឧទាហរណ៍៖ សស៊ុតនឹងអស់គុណភាពក្លាយជាពពុះពេលគេកូរវា។