សារធាតុសំខាន់ៗដែលត្រូវដឹកនាំគឺ ទឹក សារធាតុខនិជរលាយ និងអាហារ។
រុក្ខជាតិគ្មានសរសៃនាំមានដូចជា
- សារាយ
- ស្លែព្រៃ...
ចំពោះសារាយ ដំណឹកនាំអាហារក្នុងកោសិកា ប្រព្រឹត្តទៅតាមបន្សាយ។ កោសិកាជាប់នឹងមជ្ឈដ្ឋានក្រៅទឹក សារធាតុខនិជ និង CO2ចូលផ្ទាល់ទៅក្នុងកោសិកា។
ចំពោះស្លែព្រៃ ដំណឹកនាំទឹកចូលតាមរីសូអ៊ីត ហើយត្រូវបានដឹកនាំទៅផ្នែកផ្សេងៗទៀតតាមអូស្មូស។ បណ្ដូរឧស្ម័នប្រព្រឹត្តទៅតាមរយៈរន្ធតូចៗ។
ចំពោះរុក្ខជាតិគ្មានសរសៃនាំ សម្រូបទឹកប្រព្រឹត្តទៅតាមអូស្មូស។
សម្រូបទឹកកើតឡើងតាមរយៈរោមជញ្ជក់នៃឫសដោយកំហាប់សារធាតុរលាយក្នុងកោសិការោមជញ្ជក់ខ្ពស់ជាងកំហាប់សូលុយស្យុងអំបិលខនិជក្នុងដី ទឹកត្រូវបានស្រូបចូលតាមរោមជញ្ជក់នៃឫសដោយសារបាតុភូតអូស្មូស។ ហើយទឹកនោះក៏ត្រូវបានធ្វើដំណើរទៅដល់បាច់សរសៃនាំស៊ីឡែមដើម្បីនាំទៅកាន់ផ្នែកផ្សេងៗនៃសារពាង្គកាយ។
ទឹកក្នុងដីចូលតាមរោមជញ្ជក់ ហើយឆ្លងកាត់កោសិកាប៉ារ៉ង់ស៊ីមរហូតដល់អង់ដូឌែមដោយអូស្មូស។ ទឹកធ្វើដំណើរពីអង់ដូឌែមទៅរហូតទៅដល់ស៊ីឡែមដោយកម្លាំងដំណឹកនាំសកម្ម។ កម្ពស់បារតឡើងនៅផ្នែកម្ខាងនៃបំពង់ U មកពីទឹកមានសម្ពាធរុញច្រានបារត ហើយទឹកក៏បានរងសម្ពាធបញ្ចេញដោយឫសនៃទំពាំងបាយជូរ។
រំភាយចំហាយទឹកប្រព្រឹត្តទៅតាមស្លឹក។ នៅស្លឹកទាំងនោះមានរន្ធតូចៗហៅថា ស្ដូម៉ាត (Stomate)។
ស្ដូម៉ាតកើតពីកោសិកា២ ដែលកោសិកានោះវាជាកោសិកាល្បាត។ ហើយស្ដូម៉ាតអាចចលនាស្តូម៉ាតបិទនិងស្ដូម៉ាតបើក។ ស្ដូម៉ាតអាចបើកដោយភ្នាសកោសិកាល្បាតមានកម្រាស់មិនស្មើគ្នា ភ្នាសជាប់នឹងអូស្យូល(Ostiole)ក្រាស់ ភ្នាសម្ខាងទៀតស្ដើង។ កាលណាកោសិកាល្បាតមានទឹកពេញសម្ពាធទួរសេសង់នៃកោសិកានេះកើនឡើង ហើយកោសិកានេះឡើងប៉ោងហើយកោងដែលបណ្ដាលឱ្យស្ដូម៉ាតបើក។ កត្តាដែលធ្វើឱ្យស្ដូម៉ាតអាចបិទ កាលណាទឹកចេញពីកោសិកាល្បាត សម្ពាធទួរសេសង់នៃកោសិកានេះថយចុះដែលបណ្ដាលឱ្យស្ដូម៉ាតបិទ។
ក្រៅពីទឹក រុក្ខជាតិត្រូវការ CO2 សារធាតុខនិជ។ សារធាតុគីមីបីដែលសំខាន់ជាងគេចំពោះរុក្ខជាតិត្រូវការគឺ
- អាសូត(N)
- ផូស្វ័រ(P)
- និងប៉ូតាស្យូម(K)។
និងធាតុគីមីមួយចំនួនទៀត ដែក(Fe) ទង់ដែក(Cu) ស័ង្កសី (Zn) និងម៉ាញេស្យូម (Mg)។
ទឹកនិងអ៊ីយ៉ុងសារធាតុខនិជ (រុក្ខរសដើម) ត្រូវជញ្ជូនពីឫសទៅស្លឹកតាមស៊ីឡែម។ ហើយស្លឹកប្រើប្រាស់ទឹកនិងឧស្ម័នកាបូនិចសម្រាប់ធ្វើសំយោគសារធាតុសរីរាង្គ។ នៅឆ្នាំ1679 ម៉ាកសែឡូម៉ាល់ពីគី បានពន្យល់ថាសំបកមាននាទីក្នុងដំណឹកនាំស្ករពីស្លឹកទៅឫស។ ស្ករមានកាបូនវិទ្យុសកម្មដែលសំយោគដោយស្លឹកនោះចូលទៅសរសៃនាំមួយទៅក្នុងផ្លូអែម។ ផ្លូអែមមាននាទីដឹកនាំសារធាតុសរីរាង្គសំយោគដោយស្លឹក។ សម្មតិកម្មរំហូរសម្ពាធ ខ្ពស់នៅក្នុងផ្លូអែមរបស់ស្លឹក ពីព្រោះក្នុងស្លឹកមានសំយោគសារធាតុសរីរាង្គ។ ស្ករដែលសំយោគឡើងក្នុងស្លឹក ត្រូវបញ្ចូនតាមផ្លូអែមដោយដំណឹកនាំសកម្មទឹកក៏ជ្រាបចូលក្នុងផ្លូអែមនៅទីនោះតាមអូស្មូសដូច្នេះផ្លូអែមនៅទីនោះមានសម្ពាធខ្លាំង។ ផ្លូអែមមានសម្ពាធទាបនៅក្នុងសរីរាង្គណាមួយនៃរុក្ខជាតិដែលប្រើប្រាស់សារធាតុសរីរាង្គ ដូចជាឫស ផ្លែជាដើម។ នៅទីនោះស្ករ(ជាសារធាតុសរីរាង្គត្រូវបានដឹកនាំចេញពីផ្លូអែម ដែលនាំឱ្យផ្លូអែមមានកំហាប់ស្ករទាប ដូច្នេះទឹកក៏ហូរចេញពីផ្លូអែមទៀត ដែលណ្ដាលឱ្យផ្លូអែមនៅទីនោះមានសម្ពាធទាប។ ទ្រឹស្ដីរំហូរសម្ពាធដែលបានចែងជាសារធាតុសរីរាង្គត្រូវបាននាំតាមផ្លូអែមបានដោយសារនៅកន្លែងផ្សេងៗ ផ្លូអែមមានសម្ពាធខុសៗគ្នា។
ដើម្បីសំយោគសារធាតុសរីរាង្គ កោសិកាស្លឹកមានក្លរ៉ូភីល ត្រូវការឧស្ម័នកាបូនិច និងទឹក ហើយបញ្ចេញឧស្ម័នអុកស៊ីសែនទៅក្រៅ។ បណ្ដូរឧស្ម័នកើតឡើងរវាងកោសិកាស្លឹកមានក្លរ៉ូភីលនិងលំហមានខ្យល់ក្នុងស្លឹក។ បណ្ដូរឧស្ម័នរវាងលំហមានខ្យល់នៃស្លឹកនិងបរិយាកាស ប្រព្រឹត្តទៅតាមស្ដូម៉ាត។ ការលូតលាស់តាមបណ្ដោយនៃឫសរុក្ខជាតិប្រព្រឹត្តទៅដោយសារមេជាលិកាដែលនៅខាងចុងឫស។ មេជាលិកាធ្វើចំណែកបង្កើតកោសិកាតូចៗជាច្រើនកោសិកាខ្លះធ្វើឯកទេសកម្មបំលែងជាទម្រង់ផ្សេងៗនៃឫស (ជាលិកាសរសៃនាំ កោសិការោមជញ្ជក់...) ។កោសិកាខ្លះមិនធ្វើឯកទេសកម្មទេ ហើយនៅតែបន្ដធ្វើចំណែកមីតូសទៀត។
ចំណែកកោសិកាដែលបង្កើតកោសិកាកូនថ្មីៗនិងការលូតប្រវែងនៃកោសិកាតូចៗ។ មេជាលិកាស្ថិតនៅចុងឫសក្រោមមួក។ មេជាលិកាមាននាទីធ្វើចំណែកមីតូសបង្កើតកោសិកាថ្មីៗ។ មេជាលិកា ជាលិការុក្ខជាតិដែលបង្កឡើងដោយកោសិកាគ្មានឯកទេសកម្មហើយធ្វើចំណែកយ៉ាងរហ័ស។
មេជាលិកាធ្វើចំណែកបង្កើតកោសិកាពីរយ៉ាង៖
- កោសិកាខ្លះឈប់ធ្វើចំណែកមីតូស ហើយទទួលឯកទេសកម្មជាកោសិកាបំពេញមុខងារផ្សេងៗនៃឫស។
- កោសិកាខ្លះទៀតមិនធ្វើឯកទេសកម្មទេ វានៅតែធ្វើចំណែកមីតូសបន្ដទៀត។ កោសិកាដែលកើតពីចំណែកនៃមេជាលិកាធ្វើឯកទេសកម្ម ជាកោសិការោមជញ្ជក់ ជាលិកាដឹកនាំរុក្ខរស និងកោសិកាស្ដុកសារធាតុបម្រុង។
កំណបំពង់ស៊ីឡែមមានបីដំណាក់កាល៖
- កោសិកាតម្រៀបគ្នាជាជួរ លូតលាស់ស្របតាមបណ្ដោយឫស។
- ស៊ីតូប្លាសផលិតសារធាតុលីញីន ពាសលើផ្នែកខាងក្នុងនៃភ្នាសគ្រោង (សែលុយឡូស) របស់កោសិកា។
- ភ្នាសទទឹងខណ្ឌកោសិកា ធាតុកោសិកា និងស៊ីតូប្លាសរលាយបាត់ ហើយបន្សល់ទុកតែបំពង់ដែលកើតឡើងពីការបន្ដគ្នានៃកោសិកាគ្មានជីវិតគឺ បំពង់ស៊ីឡែម។
នៅពន្លកកំពូលមានមេជាលិកាដូចជា៖
- មេជាលិកាកំពូល
- មេជាលិកាដែលឱ្យកំណើតជាពន្លកមែក។
- មែករុក្ខជាតិលូតលាស់ចាប់ពីពន្លកមែក។
- ពន្លកមែកមានប្រភពមកពីកោសិកាខ្លះដែលកើតពីចំណែកកោសិកានៃមេជាលិកាកំពូលបំប្លែងជាមេជាលិកានៅក្បែរពង្រាងស្លឹក ហើយបង្កើតបានជាពន្លកមែក។
មេជាលិកានៅចុងឫសនិងពន្លកដើមធ្វើឱ្យមានការលូតលាស់កំពស់នៃរុក្ខជាតិ។ មេជាលិកាធ្វើចំណែក បង្កើតកោសិកាថ្មីៗបន្ទាប់មកមានការលូតវែងនៃកោសិកានិងមានឯកទេសកម្មនៃកោសិកាដែលធានាការលូតលាស់ទំហំនៃរុក្ខជាតិគឺមេជាលិកា។
មានមេជាលិកាពីរបែបដែលធ្វើឱ្យរុក្ខជាតិមានការលូតលាស់ទទឹងដូចជា៖
- ស្រទាប់មេក្រៅ
- ស្រទាប់មេក្នុង
បាច់សរសៃនាំនីមួយៗមាន ស៊ីឡែម I នៅខាងក្នុងនិងផ្លូអែម I នៅខាងក្រៅ ហើយបាច់សរសៃនាំតម្រៀបគ្នាជារង្វង់។ ស្រទាប់មេនៅចន្លោះស៊ីឡែម I និងផ្លូអែម I មូលហេតុដែលធ្វើឱ្យដើមរីកធំផ្នែកទទឹងគឺស្រទាប់មេក្នុងធ្វើចំណែក បង្កើតបានស្រទាប់ស៊ីឡែម II ថ្មីនិងស្រទាប់ផ្លូអែម II ថ្មី។
ផ្លូអែម II ថ្មីកើតឡើងនៅផ្នែកខាងក្រៅនៃស្រទាប់មេក្នុង។ ចំណែកស៊ីឡែម II ថ្មី ស្ថិតនៅផ្នែក ខាងក្នុងនៃស្រទាប់មេក្នុង។ ស្រទាប់មេក្រៅមាននាទីបង្កើត ល្យែស។ សំបកកើតពី ល្យែស ស្រទាប់មេក្រៅនិងផ្លូអែម II។ បានជាសំបករុក្ខជាតិមានសភាពប្រេះដោយសារស្រទាប់មេក្នុងបង្កើតស៊ីឡែម II ថ្មី និងផ្លូអែម II ថ្មីដែលធ្វើឱ្យដើមនិងឫសរីកធំតាមទទឹងតែអេពីឌែមនិងសំបកដែលកើតមុនជាលិកាចាស់មិនអាចលូតលាស់រីកធំបានទេ ដូច្នេះវាក៏ឡើងប្រេះ។