ជំពូក១ បរិស្ថានធម្មជាតិ
មេរៀនទី២ បរិស្ថានរូបនិងបរិស្ថានជីវៈ
សេចក្ដីផ្ដើម
- បើយើងមើលនៅជុំវិញខ្លួន យើងនឹងឃើញមាន រុក្ខជាតិ សត្វ ទឹក ដី ពន្លឺ...។ ដូចនេះក្នុងបរិស្ថាន តើភាវៈមានទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច?
១. បរិស្ថានរូប
- នៅក្នុងបរិស្ថានព្រៃមួយមានដើមឈើ បក្សី សត្វធំ សត្វតូច និងភាវៈរស់ដទៃទៀត រស់នៅពឹងពាក់គ្នា ទៅវិញទៅមក តាមរយៈអាហារ និងជម្រក។ ក្រៅពីអាហារ និងជម្រកនៅមានភាវៈគ្មានជីវិតដូចជា ទឹក ដី ខ្យល់ ពន្លឺ...ដែលជា បរិស្ថានរូប។ បរិស្ថានរូប ជាកត្តាគ្មានជីវិតដែលកំណត់ប្រភេទណាមួយដែលអាចរស់នៅបានក្នុងកន្លែងមួយ។
* បរិស្ថានរូបមានដូចជា៖
១.១ ដី
- ដី បង្កឡើងពីល្បាយធាតុរ៉ែជាមួយកាកសំណល់ពុករលួយរបស់សារពាង្គកាយងាប់។
- ដីមានទាំងសមាសធាតុមានជីវិត និងគ្មានជីវិត
- ប្រភេទដីនៅកន្លែងពិសេសមួយ ជួយកំណត់នូវប្រភេទរុក្ខជាតិ និងសារពាង្គកាយដទៃទៀតដែលរស់នៅកន្លែងនោះ។
១.២ ទឹក
- គ្រប់ភាវៈរស់ទាំងអស់ត្រូវការទឹកដើម្បីរស់បានប្រសើរ(ចូលរួមប្រតិកម្មគីមីជីវៈក្នុងសារពាង្គកាយ)
- សមាសធាតុមួយផ្នែកធំរបស់សារពាង្គកាយបង្កឡើងពីទឹក គ្មានសារពាង្គកាយណាមួយរស់បានយូរដោយគ្មានទឹកបានឡើយ។
- សារពាង្គកាយមនុស្សមានទឹកប្រហែល ៦៥% ទៅ ៧០%។
- រុក្ខជាតិបៃតង និងសារាយត្រូវការទឹក ពន្លឺព្រះអាទិត្យ និងឧស្ម័នកាបូនិច(
)ដើម្បីផលិតអាហារតាម ដំណើររស្មីសំយោគ(ស្ករ)។
១.៣ ពន្លឺព្រះអាទិត្យ
- ពន្លឺព្រះអាទិត្យក៏ជាកត្តាគ្មានជីវិតដែលអាចកំណត់លក្ខខណ្ឌនៃការលូតលាស់និងការរស់នៅរបស់ភាវៈរស់។
- រុក្ខជាតិបៃតងលូតលាស់បានល្អពេលមានពន្លឺព្រះអាទិត្យគ្រប់គ្រាន់។
- ប្រចៀវជាសត្វដេកពេលថ្ងៃ ហើយស្វែងរកអាហារនៅពេលយប់ ចំណែកជន្លេនត្បុលខ្លួនក្នុងដីដើម្បីចៀសពីពន្លឺរកកន្លែងដែលមានសំណើម។
- ចាប និងមេអំបៅត្រូវការពន្លឺព្រះអាទិត្យដើម្បីស្វែងរកអាហារចិញ្ចឹមជីវិត។
១.៤ អុកស៊ីសែន
- គ្រប់ភាវៈរស់ត្រូវការអុកស៊ីសែន(
)សម្រាប់សកម្មភាពផ្សេងៗនៃជីវិត ។
- សារពាង្គកាយខ្លះទទួលឧស្ម័ន 𝑶𝟐 ពីខ្យល់់ ។ សារពាង្គកាយខ្លះទៀតទទួលឧស្ម័ន 𝑶𝟐 ដែលរលាយក្នុងទឹក ។
- ក្នុងខ្យល់មានអុកស៊ីសែនប្រហែល ២១% ។
- អុកស៊ីសែនភាគច្រើនត្រូវបានបញ្ចេញបរិយាកាសដោយប្លង់តុងរុក្ខជាតិ សារាយ និងរុក្ខជាតិបៃតង ។
១.៥ សីតុណ្ហភាព
- សីតុណ្ហភាពប្រែប្រួលទៅតាមមជ្ឈដ្ឋានខុសគ្នា ។ សីតុណ្ហភាពក៏ជះឥទ្ធិពលទៅលើលក្ខខណ្ឌរស់នៅរបស់ភាវៈរស់។
- រុក្ខជាតិអាចលូតលាស់ល្អនៅសីតុណ្ហភាពចន្លោះពី ២០ 
ទៅ ៣០ 
- បង្គួយរស់នៅវាលខ្សាច់ពេលថ្ងៃក្តៅខ្លាំង ពេលយប់ត្រជាក់ខ្លាំង ដូច្នេះវាត្រូវស្រកាការពារពីការក្តៅខ្លាំង និងត្រជាក់ខ្លាំង។
- ដើមដំបងយក្សត្រូវមានស្លឹកក្រាស់ធំ និងបន្លា ដើម្បីស្តុកទឹកបានច្រើន និងបង្ការការបាត់បង់ជាតិទឹក ។
- សីតុណ្ហភាព ជះឥទ្ធិពលទៅលើសកម្មភាពរស់នៅ របស់ភាវៈរស់ដូចជា សត្វ មនុស្ស និងរុក្ខជាតិ ដោយវាប្រែប្រួលទៅតាមមជ្ឈដ្ឋានផ្សេងៗ ហើយសីតុណ្ហភាពជាកត្តាមួយយ៉ាងសំខាន់សម្រាប់កំណត់ភាវៈ រស់នៅលើផែនដី ដែលអាចបន្ស៊ាំជាមួយនឹងវា(សីតុណ្ហភាព) បាន។
១.៦.ប៉ូតង់ស្យែលអ៊ីដ្រូសែន
- ប៉ូតង់ស្យែលអ៊ីដ្រូសែនជាខ្នាតសម្រាប់វាស់កម្រិតសូលុយស្យុងអាស៊ីត ឬបាស។
- គេប្រើ ឧបករណ៍វាស់pH ឬ ក្រដាសវាស់pH ។
- កម្រិត pH របស់មជ្ឈដ្ឋាន ជាកត្តាមួយសំខាន់ ដែលជះឥទ្ធិពលទៅលើភាវៈរស់ ហើយអាចកំណត់ ប្រភេទភាវៈរស់ តាមរយៈការផ្ដល់នូវកំហាប់សូលុយស្យុងឱ្យសមស្រប ទៅនឹងលំនៅឋានដែលភាវៈរស់ រស់នៅ។
- កម្រិតpH ក្នុងមជ្ឍដ្ឋានមួយអាចកំណត់នូវប្រភេទភាវៈរស់ទៅតាមលំនៅឋានរបស់វា។
- ត្រីឆ្លាម បាឡែន ដូហ្វីន អាចរស់នៅក្នុងទឹកសមុទ្រដែលមានកម្រិត pH 
8 ។
- ត្រីទឹកសាបមានត្រីឆ្ពិន ត្រីរ៉ស់ ត្រីអណ្តែងអាចរស់នៅក្នុងទឹកមានកម្រិត pH 
7 ។
២. បរិស្ថានជីវៈ
- បរិស្ថានជីវៈជាបរិស្ថានជីវៈទាំងអស់ដែលមានជីវិត (ភាវៈរស់) ហើយមានដូចជាៈ រុក្ខជាតិ សត្វ បាក់តេរី ផ្សិត ប្រូទីស។
២.១.រុក្ខជាត
- រុក្ខជាតិជាសារពាង្គកាយស្វ័យជីពដែលអាចផលិតអាហារដោយខ្លួនឯងបានតាមរយៈដំណើរ រស្មីសំយោគ។
- រុក្ខជាតិមាននាទីជាអ្នកផលិតអាហារដែលជាប្រភពអាហារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងស្ថានប្រព័ន្ធ ។
- ដំណើររស្មីសំយោគរបស់រុក្ខជាតិបៃតងប្រព្រឹត្តនៅក្នុងក្លរ៉ូភីល ។
- រុក្ខជាតិត្រូវការទឹក ឧស្ម័នCo2 ពន្លឺព្រះអាទិត្យ ដើម្បីផលិតអាហារ និងភាយឧស្ម័នអុកស៊ីសែនសម្រាប់ ដំណកដង្ហើមរបស់ភាវៈរស់ ។
២.២.សត្វ
- នៅក្នុងស្ថានប្រព័ន្ធព្រៃក៏ដូចជាស្ថានប្រព័ន្ធផ្សេង ទៀតដែរសត្វត្រូវការចិញ្ចឹមជីវិត ហើយសត្វមិនអាច ផលិតអាហារដោយខ្លួនឯងបានឡើយ។
- សត្វស៊ីសត្វឬរុក្ខជាតិជាអាហារ
- អ្នកស៊ី ឬអ្នកប្រើប្រាស់ គឺជាភាវៈបរជីព ដែលវាមិនអាចផលិតអាហារដោយខ្លួនឯងបានឡើយ ដោយស៊ីភាវៈរស់ដទៃទៀតជាអាហារ។
- អ្នកស៊ីមាន៣ បែបគឺ៖
* រុក្ខាសី (តិណាសី) ៖ សត្វស៊ីរុក្ខជាតិជាអាហារ។ ឧ. គោស៊ីស្មៅ, ទន្សាយស៊ីរុក្ខជាតិ...
* មំសាសី ៖ សត្វស៊ីសត្វជាអាហារ។ ឧ. តោស៊ីគោ, ខ្លាស៊ីក្ដាន់...។
* សញ្វសី៖ សត្វស៊ីគ្រប់ទាំងអស់ ទាំងសត្វ ទាំងរុក្ខជាតិ។ ឧ. មាន់ស៊ីរុក្ខជាតិ ស៊ីដង្កូវ...។
២.៣ អ្នកបំបែក
- អ្នកបំបែក ជាភាវៈរស់សាប្រូភីត ដែលបំបែកកាកសំណល់សាកសពឱ្យរលួយ (សត្វ រុក្ខជាតិ ងាប់)។ ឧទាហរណ៍ៈ ផ្សិត បាក់តេរី ជន្លេន សត្វល្អិត ដង្កូវ…។
- អ្នកបំបែកជាបាក់តេរី ផ្សិត សត្វល្អិតនិងប្រូទីសមួយចំនួនដែលជាភាវៈរស់ចិញ្ចឹមជីវិតលើកាកសំណល់រុក្ខជាតិឬសាកសពសត្វ។
- ឧទាហរណ៍៖ នៅបាតបឹងទន្លេសាបមានបាក់តេរី ផ្សិត សត្វល្អិត និងដង្កូវដែលចិញ្ចឹមជីវិតលើសាកសពសត្វឬសំណល់រលួយរបស់រុក្ខជាតិ ។
- អ្នកបំបែកមានសារៈសំខាន់នៅក្នុងស្ថានប្រព័ន្ធដូចជា បំបែកកាកសំណល់របស់សារពាង្គកាយរលួយ ដោយបំប្លែងទៅជាជីធម្មជាតិ ដែលរលាយចូលទៅក្នុងដី។ បន្ទាប់មកជីទាំងនោះត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅក្នុងស្ថានប្រព័ន្ធ ជាពិសេសចំពោះរុក្ខជាតិ វាស្រូបយកសារធាតុចិញ្ចឹម ដើម្បីលូតលាស់ ធំធាត់ ហើយត្រូវបានស៊ីដោយសត្វបន្តបន្ទាប់ទៀត។