(ជ១) មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន) ភាវៈរស់ និងបរិស្ថានរបស់វា

ជំពូក១      បរិស្ថានធម្មជាតិ

មេរៀនទី១   ភាវៈរស់ និងបរិស្ថានរបស់វា

សេចក្ដីផ្ដើម

-​ សមុទ្រ ឬវាលខ្សាច់ជាឧទាហរណ៍មួយក្នុងចំណោមបរិស្ថាននៅលើផែនដី។ សារពាង្គកាយនីមួយៗមានទំនាក់ទំនង ជាមួយបណ្តាភាវៈមានជីវិត និងភាវៈគ្មានជីវិតដែលបង្កើតបានជាបរិស្ថានរបស់សារពាង្គកាយ។

១. លំនៅឋាន

- លំនៅឋាន ជាបរិស្ថានឬកន្លែងដែលផ្តល់ឱ្យនូវវត្ថុផ្សេងៗដល់សារពាង្គកាយ ដើម្បីរស់នៅលូតលាស់ និងបន្តពូជ។

- សេះ ជាសារពាង្គកាយមួយ។  សារពាង្គកាយប្រភេទខុសគ្នារស់ក្នុងបរិស្ថានខុសគ្នា។

- សារពាង្គកាយមួយទទួលបានអាហារ ទឹក  ជម្រក និងតម្រូវការផ្សេងៗទៀតសម្រាប់ការរស់នៅ  ការលូតលាស់ការបន្តពូជពីមជ្ឍដ្ឋានរស់នៅផ្ទាល់របស់វា។

- តំបន់មួយអាចមានលំនៅឋានច្រើន។

ឧទាហរណ៍៖ ទន្សាយរស់ក្នុងគុម្ពោតព្រៃ សត្វ  ត្រសេះធ្វើសម្បុកនៅក្នុងដើមឈើ។

- សារពាង្គកាយផ្សេងៗគ្នា រស់នៅក្នុង លំនៅឋានខុសៗគ្នា ព្រោះតម្រូវការរបស់ពួកវាក្នុងការរស់នៅមានមិនដូចគ្នាទេ។

- ទន្សាយទទួលបានអាហារ និងជម្រកពីលំនៅឋានរបស់វា

២. ពពួក

- ពពួក ជាក្រុមសារពាង្គកាយមួយ ប្រភេទរស់នៅ និងបន្តពូជជាមួយគ្នានៅកន្លែងណាមួយ ។

- សារពាង្គកាយមួយជាឯកត្តៈមួយក្នុងពពួក។ ឧទាហរណ៍៖ ព្រលិតជាឯកត្តៈមួយក្នុងពពួកព្រលិត។

- ក្នុងលំនៅឋានមួយមានសារពាង្គកាយ ច្រើនប្រភេទរស់នៅ ។ ឧទាហរណ៍៖  នៅក្នុងលំនៅឋានត្រពាំងមានពពួកផ្សេងៗ រស់នៅដូចជា ពពួកព្រលិត ពពួកឈូក ពពួកត្រី  ពពួកកង្កែប...។

៣. សហគមន៍

- សហគមន៍ ជាពពួកផ្សេងៗរស់នៅ  និងមានទំនាក់ទំនងរវាងគ្នានិងគ្នានៅកន្លែងមួយ ។

- សារពាង្គកាយ ឬពពួកភាគច្រើន មិនអាចរស់នៅតែឯងបានទេ វាតែងតែរស់នៅមាន  ទំនាក់ទំនងជាមួយប្រភេទដទៃទៀត។

- ត្រី សត្វល្អិត កង្កែប និងរុក្ខជាតិទឹក ជាសមាជិកនៃសហគមន៍ត្រពាំង ក៏ដូចគ្នាដែរ  សត្វល្អិត បក្សី​ ដើមឈើ និងស្មៅបង្កើតបាន ជាសហគមន៍ព្រៃមួយ។

- របៀបមួយដែលពួកទាំងនេះរស់នៅ ជាសហគមន៍ដោយមានទំនាក់ទំនងជាមួយគ្នា ទៅវិញទៅមកតាមការប្រើប្រាស់ធនធានរួមគ្នាដូចជាអាហារ និងជម្រក។

- ឧទាហរណ៍៖ ដើមឈើអាចជាជម្រករបស់បក្សី សត្វតូចៗជីករូងក្រោមដីធ្វើជាជម្រក សត្វល្អិតស៊ីស្លឹកឈើនិងស្មៅជាអាហារ បក្សីស៊ីសត្វល្អិត និងផ្លែឈើជាដើម។

៤. ស្ថានប្រព័ន្ធ

- ស្ថានប្រព័ន្ធ ជាកន្លែងមួយដែលសហគមន៍នៃភាវៈរស់មួយមានទំនាក់ទំនងទៅ នឹងសហគមន៍នៃភាវៈរស់ផ្សេងទៀត និងជាមួយភាវៈគ្មានជីវិតដែលស្ថិតនៅជុំវិញ ។

* ស្ថានប្រព័ន្ធមាន២បែបគឺ

- ស្ថានប្រព័ន្ធច្នៃប្រឌិត

- និងស្ថានប្រព័ន្ធធម្មជាតិ។

- ស្ថានប្រព័ន្ធច្នៃប្រឌិតនិងស្ថានប្រព័ន្ធធម្មជាតិមានលក្ខណៈខុសគ្នាត្រង់ ស្ថានប្រព័ន្ធច្នៃប្រឌិតកើតឡើងដោយមនុស្សជាអ្នកកំណត់បង្កើតស្ថានប្រព័ន្ធនេះឡើង  រីឯស្ថានប្រព័ន្ធធម្មជាតិកើតឡើងដោយឯកឯង ដោយគ្មានការគ្រប់គ្រងពីមនុស្ស ។

- ស្ថានប្រព័ន្ធច្នៃប្រឌិតជា ស្ថានប្រព័ន្ធដែលមនុស្សបង្កើតឡើងដូចជា កសិដ្ឋានចិញ្ចឹមត្រីដែលមានពពួកដូចជាពពួកត្រី ពពួកសារាយ ពពួកចក ពពួកស្មៅ ពពួកសត្វល្អិត ដែលមានបង្កើតបានជាសហគមន៍ជាច្រើននៅក្នុងស្ថានប្រព័ន្ធកសិដ្ឋានចិញ្ចឹមត្រីនេះ។

- ស្ថានប្រព័ន្ធធម្មជាតិជា ស្ថានប្រព័ន្ធដែលកើតដោយឯកឯង ដោយមិនត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយមនុស្ស ដូចជា ស្ថានប្រព័ន្ធបឹងទន្លេសាប ហើយមានភាវៈរស់មានជីវិតដូចជា ពពួកត្រី ពពួកល្មូន ពពួកថនិកសត្វ ពពួកបក្សី ពពួក  រុក្ខជាតិធំ តូចៗ និងអ្នកបំបែក(ផ្សិត និងបាក់តេរី)ជាច្រើនដែលមានទំនាក់ទំនងជាមួយភាវៈគ្មានជីវិត(ទឹក ពន្លឺព្រះអាទិត្យ ដី សីតុណ្ហភាព ខ្យល់.....)បង្កើតបានជា ស្ថានប្រព័ន្ធបឹងទន្លេសាប។

ឧទាហរណ៍ពីស្ថានប្រព័ន្ធច្នៃប្រឌិតមានដូចជា៖ សួនច្បារ អាងចិញ្ចឹមត្រី កសិដ្ឋាន ចិញ្ចឹមគោ និងពពែ ចំការដំឡូង-ចេកជាស្ថានប្រព័ន្ធច្នៃប្រឌិត។

ឧទាហរណ៍ពីស្ថានប្រព័ន្ធធម្មជាតិមានដូចជា៖ តំបន់ព្រៃកោងកាង តំបន់ព្រៃទឹកលិចជុំវិញបឹង ទន្លេសាប តំបន់ព្រៃឡង់ ឧទ្យានជាតិគិរីរម្យ។