(ជ១) មេរៀនទី២៖ (មេរៀនសង្ខេប) អង់ស្យូស្ពែម

១. លក្ខណៈពិសេសនៃអង់ស្យូស្ពែម
១.១ សរីរាង្គលូតលាស់

សរីរាង្គលូតលាស់របស់រុក្ខជាតិអង់ស្យូស្ពែមមានឫស ដើម និងស្លឹក

   • ឫស មានសរសៃនាំទឹក និងអំបិលខនិជទៅដើម និងស្លឹក។ ឫសចងភ្ជាប់រុក្ខជាតិទៅនឹងដី ហើយក៏មាននាទីស្ដុកអាហារផងដែរ។
   • ដើម មាននាទីទ្រទ្រង់ផ្នែកដែលនៅលើដីរបស់រុក្ខជាតិ និងដឹកនាំសារធាតុរវាងឫស និងស្លឹក។ ដើមខ្លះមាននាទីធ្វើរស្មីសំយោគបង្កើតសារធាតុសរីរាង្គសម្រាប់រុក្ខជាតិ។

ជាលិកានាំរបស់រុក្ខជាតិគឺបាច់សរសៃនាំមាន

   • ស៊ីឡែម មាននាទីដឹកនាំទឹក និងអំបិលខនិជ ពីឫសទៅដើម និងស្លឹក។
   • ផ្លូអែម មាននាទីដឹកនាំអាហារ (ផលិតផលរស្មីសំយោគ) ពីស្លឹកទៅផ្នែកផ្សេងៗនៃរុក្ខជាតិ។
   • ស្លឹកមាននាទីធ្វើរស្មីសំយោគ ដើម្បីបង្កើតអាហារ។ នៅក្នុងស្លឹកមានកោសិកាប្រភេទខុសៗគ្នាគឺ
        + ស្រទាប់អេពីឌែមមានស្រទាប់អេពីឌែមលើនិងក្រោម
        + ស្រទាប់ប៉ាលីសាតជាស្រទាប់កោសិកាដេលតម្រៀបគ្នាយ៉ាងណែននៅក្រោមស្រទាប់កោសិកាអេពីឌែមលើ។ កោសិកាប៉ាលីសាតមានក្លរ៉ូប្លាសផ្ទុកក្លរ៉ូភីល។
        + ស្រទាប់កោសិកាស្ពោតនិងរន្ធខ្យល់ ស្ថិតនៅចន្លោះកោសិកាប៉ាលីសាត និងកោសិកាអេពីឌែមក្រោម។ ក្នុងស្រទាប់នេះមានស៊ីឡែមនិងផ្លូអែម។

១.២ សរីរាង្គបន្ដពូជ

សរីរាង្គបន្ដពូជរបស់រុក្ខជាតិអង់ស្យូស្ពែមគឺផ្កា។ ផ្កាផ្ដុំឡើងដោយ ត្របក ស្រទាប់ កញ្ចុំកេសរញី កញ្ចុំកេសរឈ្មោល។ 

១.៣ ដំណើរលំអង

ដំណើរលំអងមានពីរគឺ ស្វ័យដំណើរលំអង និងដំណើរលំអងកាត់។

   - ស្វ័យដំណើរលំអងគឺជា ការបន្ទេរគ្រាប់លំអងពីប្លោកលំអងទៅកាន់ស្ទិចម៉ាតនៃផ្ការុក្ខជាតិតែមួយ។

   - ដំណើរលំអងកាត់គឺជា ការផ្ទេរគ្រាប់លំអងនៃផ្ការុក្ខជាតិទៅកាន់ស្ទិចម៉ាតនៃផ្ការុក្ខជាតិមួយទៀត។ វាប្រព្រឹត្តិទៅបានដោយសារទឹក ខ្យល់ សត្វ និងមនុស្ស។

២. ការបន្ដពូជរបស់អង់ស្យូស្ពែម
២.១ កំណគ្រាប់លំអង (កំណមីក្រូស្ប៉)

   • ក្នុងប្លោកលំអងមានស្ប៉អាប្លូអ៊ីតដែលកើតឡើងតាមចំណែកមេយ៉ូស។ ស្ប៉នីមួយៗចែកខ្លួនមួយដងតាមមីតូស រួចលូតលាស់ជាគ្រាប់លំអង។ គ្រាប់លំអងនីមួយៗមានណ្វៃយ៉ូអាប្លូអ៊ីតពីរគឺណ្វៃយ៉ូលូតលាស់ និងណ្វៃយ៉ូបន្ដពូជ។

២.២ កំណថង់អំប្រ៊ីយ៉ុងនិងកាម៉ែតញី

   • កោសិកាមេមួយរងចំណែកមេយ៉ូស បង្កើតបានស្ប៉អាប្លូអ៊ីត៤ (មេហ្គាស្ប៉)។ តែត្រូវងាប់អស់៣នៅសល់មួយ ត្រូវរងចំណែកមីតូស៣ដងបន្ដ បន្ទាប់បង្កើតបានជាថង់កំណ។ ថង់កំណនេះមានកោសិកាចំនួន៧ តែមានណ្វៃយ៉ូសអាប្លូអ៊ីតចំនួន៨។ 

២.៣ ការបង្កកំណើត

គ្រាប់លំអងមិនមែនជាកាម៉ែតឈ្មោលទេ។ ពេលគ្រាប់លំអងធ្លាក់លើស្ទិចម៉ាត វាពន្លូតចាក់ចូលទៅ ក្នុងជាលិការបស់កេសរញីរហូតដល់អូវុល។ ណ្វៃយ៉ូទាំងពីរ របស់គ្រាប់លំអងធ្វើដំណើរក្នុងបំពង់លំអង គឺណ្វៃយ៉ូទី១ (ណ្វៃយ៉ូលូតលាស់)។ នៅចុងបំពង់លំអង ហើយណ្វៃយ៉ូទី២ (ណ្វៃយ៉ូបន្ដពូជ) ចែកខ្លួន តាមមីតូសបានជាស្ពែម៉ាតូសូអ៊ីត២ដែលគ្មានប្លាសែល។

ពេលបំពង់លំអង់ប៉ះនឹងថង់កំណរបស់អូវុលគឺ

   • ស្ពែម៉ាតូសូអ៊ីតទី១ បង្កកំណើតជាមួយកាម៉ែតញី បង្កើតបានជាស៊ីកូត (2n) ដែលលូតលាស់ទៅជាអំប្រ៊ីយ៉ុង។
   • ស្ពែម៉ាតូសូអ៊ីត២ ជួបជាមួយណ្វៃយ៉ូប៉ូលែ បង្កើតជាអាល់ប៊ុយមែន (3n) ដែលមាននាទីផ្ទុកអាហារបម្រុង។
   • ការបង្កកំណើត២ដងក្នុងពេលតែមួយហៅថា«ការបង្កកំណើតទ្វេ» ដែលជាលក្ខណៈពិសេសរបស់រុក្ខជាតិអង់ស្យូស្ពែម។

២.៤ វដ្ដជីវិតរបស់រុក្ខជាតិមានផ្កា

ទម្រង់នៃការបន្ដពូជរបស់អង់ស្យូស្ពែមមានពីរដំណាក់កាលគឺ ដំណាក់ផ្កា និងដំណាក់គ្រាប់។ ដំណាក់កាលទាំងពីរនេះត្រូវបានបញ្ចប់ដោយការចេញផ្លែ។

៣. ប្រៀបធៀបរុក្ខជាតិម៉ូណូកូទីលេដូន និងរុក្ខជាតិឌីកូទីលេដូន

រុក្ខជាតិម៉ូណូកូទីលេដូន	រុក្ខជាតិឌីកូទីលេដូន
·   មានកូទីលេដុងមួយ   ·    ផ្កាមានស្រទាប់បី ឬពហុគុណបី   ·    ដើមមានបាច់សរសៃនាំស្ថិតនៅរាយប៉ាយ   ·    ស្លឹកមានទ្រនុងស្រប   ·    ដើមទោល   ·    ឫសស្ញែ	·    មានកូទីលេដុងពីរ   ·    ផ្កាមានស្រទាប់៤ឬ៥ (ពហុគុណ៤ឬ៥)   ·    ដើមមានបាច់សរសៃនៃស្ថិតនៅជារង្វង់   ·    ស្លឹកមានទ្រនុងបែកខ្នែង   ·    ដើមបែកមែក   ·    ឫសកែវ

៤. ផលប្រយោជន៍របស់រុក្ខជាតិមានគ្រាប់

 រុក្ខជាតិមានផលប្រយោជន៍ណាស់ចំពោះជីវភាពរស់នៅរបស់មនុស្សយើង។ 

   • រុក្ខជាតិស៊ីមណូស្ពែមជាពិសេសស្រល់អាចយកទៅធ្វើជាក្រដាសគ្រឿងសង្ហារឹម និងចំហុយធ្វើជាប្រេងសម្រាប់លាបឈើ ផ្ទះនិងព្យាបាលជំងឺផងដែរ។

   •   រុក្ខជាតិអង់ស្យូស្ពែម ជាប្រភពអាហារដ៏សំខាន់ ឱសថសម្រាប់ព្យាបាលជំងឺ ផលិតជាសំពត់ ក្រដាស និងធ្វើជាគ្រឿងសំណង់ គ្រឿងសង្ហារឹមដ៏ប្រណីត។ ពិសេសរុក្ខជាតិផ្ដល់នូវអុកស៊ីសែនដល់មនុស្ស សត្វ។