(ជ២) មេរៀនទី៤៖ (មេរៀនសង្ខេប) រញ្ជួយដី

ជំពូក២ ចលនាក្នុងផែនដី

មេរៀនទី៤ រញ្ជួយដី

មេរៀនសង្ខេប

សេចក្ដីផ្ដើម

  តាមការសិក្សាយើងដឹងថា សំបកផែនដីកើតឡើងពីសិលា។ ពេលដែលសិលាខាងក្រោមរលាយ ផ្ទៃដីធ្វើចលនាអាចអង្រួន និងញ័រផ្ទៃដីលើ

ហៅថា រញ្ជួយដី​។

១. រញ្ជួយដី

  រញ្ជួយដី គឺជារំញ័រដែលកើតឡើងពីចលនារបស់សិលាក្រោមផ្ទៃផែនដី។ រញ្ជួយដីភាគច្រើនកើតនៅតំ់បន់ទើបកករឹងថ្មីៗ នៃសំបកផែនដីដូចជាតំបន់ជួរភ្នំក្មេង តំបន់បំណាក់ស្រុតធំៗ។ តំបន់ទាំងនោះ ជាព្រំដែននៃផ្លាកតិចតូនិច។ ផ្លាកតិចតូនិច ធ្វើចលនាក្នុងទិសដៅ និងល្បឿនផ្សេងៗគ្នាដែលបណ្ដាលឱ្យផ្លាកពីររុញផ្ទប់គ្នា ទាញចេញពីគ្នា ឬអាចរអិលប៉ះគ្នាក្នុងទិសដៅផ្ទុយគ្នា ដែលទទួលបានលទ្ធផលជាបំណាក់ស្រុតនិងពំនើងផ្នត់ជាច្រើនលើសំបកផែនដី។ រញ្ជួយដីកើតឡើងញឹកញាប់នៅតំបន់ជុំវិញមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីភិច សមុទ្រមេឌីទែរ៉ានេ តំបន់ភ្នំអាល់ តំបន់ភ្នំកូកាស ហិម៉ាល័យ និងតំបន់ប្រជុំកោះអង់ទី។ ពិសេសតាមជួរភ្នំអង់ និងប្រជុំកោះជប៉ុនមានរញ្ជួយដីជាអចិន្ត្រៃយ៍។

២. មូលហេតុនៃការរញ្ជួយដី

  នៅតាមបណ្ដោយស្នាមប្រេះជិតគែមផ្លាកតិចតូនិច មានកម្លាំងកើតឡើងធ្វើឱ្យផ្លាកតិចតូនិចមានចលនាដូចជា រុញ ទាញ និងកកិតគ្នាបណ្ដាលឱ្យខាងក្នុងផ្លាកខូចទ្រង់ទ្រាយ ក្នុងការទប់ទល់នឹងកម្លាំង។ នៅពេលមានបំណាក់ស្រុត សំបកផែនដីបានរុលទល់ឡើង ឬច្រានដាច់ចេញពីគ្នា។ សិលាប្រេះបែកហើយរអិលគងគ្នាទៅវិញទៅ មក។ ទន្ទឹមពេលផ្លាកតិចតូនិចធ្វើចលនាបង្កឱ្យសិលាក្បែរៗមានចលនាដែរ។ សិលាបញ្ចេញថាមពលបណ្ដាលឱ្យមានរញ្ជួយដីនៅពេលវារលាស់។

៣. ប្រភេទរលករញ្ជួយដី

ពេលសិលាបញ្ចេញថាមពលដោយរលាស់រួចរួញត្រឡប់មកវិញ ធ្វើឱ្យមានចលនាក្នុងទម្រង់ជារលករញ្ជួយដី។ រលករញ្ជួយដី ជារលកនៃថាមពលដែលធ្វើចលនាឆ្លងកាត់ផ្ទៃផែនដី។ រលករញ្ជួយដីមាន ពីរ ប្រភេទគឺរលកក្នុង និងរលកផ្ទៃដីលើ។

៣.១. រលកក្នុង

ជារលករញ្ជួយដីដែលធ្វើចលនាឆ្លងកាត់ផ្នែកខាងក្នុងនៃផែនដី។ រលកក្នុងមានពីរប្រភេទគឺ រលកទី 1 ឬរលកP និងរលកទី 2 ឬរលក S។

\( \bullet \) រលកទី 1 ឬរលក P គឺជារលករញ្ជួយដីលឿនបំផុតដែលធ្វើចលនាឆ្លងកាត់រូបធាតុរឹង រាវ និងឧស្ម័ន។ ដោយសារល្បឿនលឿននេះ

ហើយ ទើបវាអាចធ្វើចលនាឆ្លងកាត់ផ្នែកទាំងអស់នៃផែនដី។ រលក P តែងតែធ្វើចលនាទៅដល់មុនរលកផ្សេងទៀត។

\( \bullet \) រលកទី 2 ឬរលក S ជារលករញ្ជួយដីដែលធ្វើចលនាឆ្លងកាត់ផែនដីយឺតជាងរលក P រលក S មិនធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់វត្ថុរាវឡើយ។ រលក S បង្កើនល្បឿនពេលដែលវាធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់វត្ថុខាប់។ ផ្នែកខាងក្នុងនៃផែនដី គឺជារូបធាតុរាវក្ដៅ។ ដោយសារ រលក S មិនអាចធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់រូបធាតុរាវ ដូចនេះហើយទើប រលក S ធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ផែនដីដោយល្បឿនយឺត។

៣.២. រលកផ្ទៃលើ ឬរលក L

  ជារលករញ្ជួយដីដែលយឺតជាងគេហើយធ្វើឱ្យផ្ទៃដីលើផ្លាស់ទីចុះឡើងជារង្វង់នៅពេលដែលវាធ្វើចលនាតាមផ្ទៃដីលើ។ គេអាចដឹងថាមានរលកផ្ទៃដីលើបាន ដោយមនុស្សជាច្រើនដឹងពីអារម្មណ៍របស់ពួកគេហាក់ដូចជា ស្ថិតនៅលើរថភ្លើងដែលរអិលចុះឡើងលើផ្លូវដែកក្នុងសួនកម្សាន្ត។ រលករញ្ជួយផ្ទៃលើមានការបំផ្លាញខ្លាំងជាងរលករញ្ជួយផ្សេងៗទៀត ព្រោះរលករញ្ជួយនេះអង្រួនផ្ទៃដីតាមទិសបញ្ឈរ។

៤. រង្វាស់នៃការរញ្ជួយដី

  រញ្ជួយដីជាដំណើរមួយមានភាពស្មុគស្មាញ ប៉ុន្តែរញ្ជួយដីវិទូបានព្យាយាមកំណត់ពេលវេលា និងទីកន្លែងដែលវាបានកើតឡើង។ ពួកគេបានបង្កើតឧបករណ៍វាស់រញ្ជួយដីដើម្បីកត់ត្រា និងវាស់រលករញ្ជួយដី។ រង្វាស់នេះ បង្ហាញពីចម្ងាយរលករញ្ជួយដី និងការធ្វើចលនារបស់ផ្ទៃដី។ ពួកគេបានប្រើប្រាស់ព័ត៌មានទាំងនេះ ដើម្បីបង្ហាញកន្លែងជាក់លាក់ដែលរញ្ជួយដីចាប់ផ្ដើម និងកម្លាំងរញ្ជួយ។

  រង្វាស់រញ្ជួយដីមានមាត្រដ្ឋានម្យ៉ាងឈ្មោះថា រិចឆ្ទ័រ សម្រាប់វាស់ទំហំថាមពល ឬកម្លាំងនៃការរញ្ជួយដីដោយកំណត់ចំនួនលេខពី 1​ រហូតដល់ 10។ ចំនួនលេខចង្អុលបង្ហាញពិកម្រិតកម្លាំងខ្លាំងជាងគ្នារហូតទៅដល់ 31.7 ដង។ តួលេខរលករញ្ជួយលើសពី 6 រិចឆ្ទ័របញ្ជាក់ថាកម្រិតនៃការបំផ្លិចបំផ្លាញមានគ្រោះមហន្តរាយខ្លាំងក្លាបំផុត។

៥. គ្រោះមហន្តរាយនៃការរញ្ជួយដី

  ការរញ្ជួយដីចាប់ពី 6 ទៅ 8 រិចឆ្ទ័រឡើងទៅ បណ្ដាលឱ្យមានគ្រោះមហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ កម្លាំង 2.0 អាចកត់ត្រាបានដោយឧបករណ៍វាស់រញ្ជួយដីប៉ុណ្ណោះ។ កម្លាំង 3.0 អាចមានរំញ័រនៅផ្ចិតលើ។ កម្លាំង 4.0 អាចញ័រនៅកន្លែងជាច្រើនក្នុងតំបន់។ កម្លាំង 5.0 បណ្ដាលឱ្យខូចខាតនៅផ្ចិតលើ។ កម្លាំង 6.0 បណ្ដាលឱ្យខូចខាតខ្លាំង។ កម្លាំង 7.0 បណ្ដាលឱ្យមានវិនាសកម្មខ្លាំង។ កត្តាដែលនាំឱ្យមានការបំផ្លាញទាំងនោះរួមមាន ការអង្រួនផ្ទៃដី ភក់រាវ រំញ័រ និងរលកស៊ូណាមិ។

  កាលឆ្នាំ 1923 មានការរញ្ជួយដីធំមួយទៅកាន់ទីក្រុងតូក្យូ និងកាណាកាវ៉ា ធ្វើឱ្យស្លាប់មនុស្សជាង 10 000នាក់ របួសនិងបាត់ខ្លួន 43 000នាក់ និងមានមនុស្សបាត់បង់ជម្រក 3 400 000នាក់ ហើយបំផ្លាញគេហដ្ឋានចំនួន 700 000ខ្នង។ ចំណែកនៅថ្ងៃទី26 ខែធ្នូ ឆ្នាំ2004 មានរលកស៊ូណាមិដែលផ្ដើមចេញពីផ្ចិតលើរបស់រញ្ជួយដីកាត់ផ្ទៃមហាសមុទ្រ។ កម្ពស់រលកទាបៗ នៅកណ្ដាលមហាសមុទ្រឥណ្ឌា ប៉ុន្តែពេលធ្វើដំណើរដល់កន្លែងរាក់រលកមានកម្ពស់រហូតដល់ 30ម៉ែត្រ កើតពីរញ្ជួយដីក្រោមទឹកដែលមានចាប់ពី 9.1 ទៅ 9.3 រិចឆ្ទ័រ ហើយមានផ្ចិតលើស្ថិតនៅក្បែរឆ្នេរនៃកោះស៊ូម៉ាត្រា ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី។ រលកនេះ បានធ្វើឱ្យមនុស្សស្លាប់ជា 225 000នាក់ ដែលរស់នៅក្នុង 11 ប្រទេស។ ប្រទេសរងគ្រោះខ្លាំងជាងគេមាន ឥណ្ឌូនេស៊ី សិរីលង្កា ឥណ្ឌា និងថៃ។