(ជ២) មេរៀនទី២៖ (មេរៀនសង្ខេប) បំណាក់ស្រុតនិងពំនើងផ្នត់

ជំពូក២ ចលនាក្នុងផែនដី

មេរៀនទី២ បំណាក់ស្រុតនិងពំនើងផ្នត់

មេរៀនសង្ខេប

សេចក្ដីផ្ដើម

          តាមការសិក្សាពីរបានឱ្យដឹងថា សណ្ឋានដីទទួលរងនូវកម្លាំងជាច្រើនប្រភេទដែលនាំឱ្យមានជា ភ្នំ ជួរភ្នំ និងរណ្ដៅ។ តាមការសង្កេតលើសិលាដែលជាសំបកផែនដី ផែនដីមានរាង ទំហំ ទិស និងរយៈកម្ពស់ខុសៗគ្នា។

១. កម្លាំង

សិលាសំបកផែនដីអាចខូចទ្រង់ទ្រាយដោយសារ កម្លាំង។ កម្លាំងដែលអាចធ្វើឱ្យសិលាខូចទ្រង់ទ្រាយមាន បី ប្រភេទគឺ កម្លាំងប្រទាញ កម្លាំងរុញផ្ទប់ និងកម្លាំងបំបាក់។

ស្រទាប់សិលាអាចសង្កត់បញ្ចូលគ្នាបានដោយសារកម្លាំងរុញផ្ទប់ វានឹងប៉ោងឡើងឬផតចុះ។ ស្រទាប់សិលាខ្លះទៀត ទទួលរងនូវកម្លាំងប្រទាញ ពេលនោះវាមានរាងស្ដួចកណ្ដាល និងរីកធំសងខាង។ កម្លាំងបំបាក់ធ្វើឱ្យសិលាញែកដាច់ចេញជាពីរផ្នែកតាមទិសបណ្ដោយផ្សេងៗគ្នា ដែលធ្វើឱ្យសិលាឡើងរមួលឬដាច់ចេញពីគ្នា។

កម្លាំងទាំងបីអាចធ្វើឱ្យស្រទាប់សិលាប្ដូរទ្រង់ទ្រាយ និងមាឌ។ ទាំងអស់នេះហើយ ជាមូលហេតុធ្វើឱ្យសិលាប្រេះស្រាំ ឬបាក់បែកចេញពីគ្នា។

២. បំណាក់ស្រុត

         ភាពរឹងនៃទ្វីបមិនអាចឱ្យវាពើង ឬផ្នត់បានទេ ប៉ុន្តែនៅពេលទទួលរងកម្លាំងប្រទាញ ឬកម្លាំងរុញផ្ទប់ ពេលនោះវាបែរជាបាក់បែកចេញពីគ្នាជាផ្នែកៗ ខណ្ឌដោយបំណាក់ស្រុត។ បំណាក់ស្រុត គឺជាបំណាក់នៃមណ្ឌលថ្មជាសំបកផែនដី ដែលធ្វើឱ្យផ្ទាំងសិលា ២ ផ្នែកខិតចេញពីគ្នាតាមប្លង់តែមួយ ដោយពេលដំបូងផ្ទាំងទាំងពីរនៅឈមមុខគ្នា។ មុខចំណោត គឺជាកម្ពស់ធៀបនៅលើសណ្ឋានដី ដែលកើតឡើងនៅផ្នែកសងខាងបំណាក់ស្រុត ជាផ្ទៃដីដែលនៅជាប់គ្នាពីមុនស្រាប់តែម្ខាងផុសឡើង ម្ខាងស្រុតចុះក្រោម។ បំណាក់ស្រុតបង្កើតឱ្យមានផ្ទាំងផុស និងអាងសម្រុត។ ជាទូទៅបំណាក់ស្រុតបង្កើតឱ្យមាន សណ្ឋានដីរាងគម្រាំង ឬជាជ្រុង ហើយមានកម្ពស់ធៀបពីកន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយទៀត។

          ឧទាហរណ៍ ៖ សណ្ឋានដីតំបន់ជួរភ្នំដងរែកកម្ពុជាយើង កើតឡើងពីបំណាក់ស្រុតនៃបឹងទន្លេសាប។

៣. ពំនើងផ្នត់

    ពំនើងផ្នត់ គឺជាផ្ទាំងដែលខូចទ្រង់ទ្រាយនៃមណ្ឌលថ្ម ដែលជាសំបកផែនដីកោងតែមិនអាចបាក់បែកបាន ហើយបង្កើតជាអង់ទីគ្លីណាល់ និងសាំងគ្លីណាល់​ដោយសារកម្លាំងរុញផ្ទប់។

\( \bullet \) អង់ទីគ្លីណាល់ គឺជាផ្នែកដែលប៉ោងឡើងនៃពំនើងផ្នត់។ វាបង្កើតបានជា ភ្នំ ជួរភ្នំ និងខ្ពង់រាបជាច្រើននៅលើពិភពលោក។

\( \bullet \) សាំងគ្លីណាល់ គឺជាផ្នែកដែលផតចុះនៃ ពំនើងផ្នត់។ ភាគច្រើននៃសាំងគ្លីណាល់បង្កើតបានជា ជ្រោះ បឹង និងជ្រលង។

៣.១. ប្រភេទពំនើងផ្នត់

          ពំនើងផ្នត់ប្រភេទផ្សេងៗគ្នា កើតឡើងដោយសារកម្លាំងខ្លាំងឬខ្សោយ​ និងផ្អែកលើភាពរឹងមាំនៃទ្រនសណ្ឋានដី។ ពំនើងផ្នត់មាន ពីរ ប្រភេទ គឺ៖

\( \bullet \) ពំនើងផ្នត់ធម្មតា គឺជាប្រភេទពំនើងផ្នត់ដែលមាន ទម្រង់ងាយៗមិនសូវបត់បែនខ្លាំង។ ពំនើងផ្នត់ធម្មតាមានដូចជា ផ្នត់ត្រង់ និងផ្នត់ទោរ។

\( \bullet \) ពំនើងផ្នត់សាំញ៉ាំ គឺជាប្រភេទពំនើងផ្នត់ដែលមាន ទម្រង់បត់បែនខ្លាំង។ ពំនើងផ្នត់សាំញ៉ាំមានដូចជា ផ្នត់ដេក ផ្នត់បាក់ស្រុត និងផ្នត់ទ្រេល។

​​​​​​​​​​​​​            គេឃើញមានជួរភ្នំជាច្រើនកើតឡើងពីពំនើងផ្នត់ដូចជា ជួរភ្នំអាល់នៅប្រទេសបារាំង ជួរភ្នំអង់នៅអាមេរិកខាងត្បូង និងជួរភ្នំហិមាល័យនៅប្រទេសឥណ្ឌា។​ ចំណែកនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើងមានជួរភ្នំក្រវាញ ដែលកើតឡើងពីពំនើងផ្នត់ អាំងដូស៊ីញាង នៅក្នុងស័កទី២ដែរ។

។