(ជ១) មេរៀនទី១៖ (មេរៀនសង្ខេប) ទឹកលើភពផែនដី

ជំពូក១ ទឹកសាបនិងការបំពុល

មេរៀនទី១ ទឹកលើភពផែនដី

មេរៀនសង្ខេប

សេចក្ដីផ្ដើម

          ទឹកជាធនធានធម្មជាតិដែលមានសារៈសំខាន់បំផុតសម្រាប់ជីវិតមនុស្ស សត្វ និងរុក្ខជាតិ។ បើគ្មានទឹកនោះទេ ជីវិតទាំងអស់ក៏គ្មាននៅលើភពផែនដីយើងឡើយ។ លើភពផែនដីយើង ផ្ទៃទឹកមាន ¾ នៃផ្ទៃ ផែនដីទាំងមូល។ ផ្ទៃទឹកទាំងអស់គឺមានបរិមាណទឹកប្រៃ 97% និងមានបរិមាណទឹកសាបតែ 3% ប៉ុណ្ណោះ។

១. ទឹកសាប

          នៅលើផែនដី ទឹកសាបមានតែ 3% ប៉ុណ្ណោះ ហើយក្នុងចំនួននេះមិនអាចបរិភោគបានទាំងអស់ទេ ព្រោះបរិមាណនេះមានរាប់បញ្ចូលទាំងទឹកកកនៅតំបន់ប៉ូលខាងជើង និងប៉ូលខាងត្បូងដែលមិនអាចយកមកប្រើប្រាស់បាន។ ក្នុងបរិមាណទឹកសាបទាំងនោះមានតែ 15%​ ទេដែលអាចប្រើប្រាស់សម្រាប់ប្រជាជនទូទាំងពិភពលោក។ ទឹកសាបមនុស្សប្រើប្រាស់សព្វថ្ងៃមានប្រភពសំខាន់ពីរ គឺ៖

·                        ·     ទឹកនៅលើផ្ទៃដី

·                        ·     និងទឹកក្នុងដី។

១.១. ទឹកលើផ្ទៃដី

          ទឹកលើផ្ទៃដី គឺជាទឹកដែលកំណកអាកាសធ្លាក់មកលើផ្ទៃដីក្នុងទម្រង់ជាភ្លៀង ភ្លៀងលាយព្រិល ពិ្រល និងទឹកកកសំឡី ដែលមិនជ្រាបចូលក្នុងដី និងមិនត្រឡប់ទៅក្នុងបរិយាកាសវិញតាមរយៈរំហួត ឬរំភាយចំហាយទឹក រួចហូរកាត់ទីជម្រាលចូលទៅផ្ទុកក្នុងទន្លេ ស្ទឹង បឹង ត្រពាំង ស្រះ អូរ ជ្រោះ ជ្រលង តំបន់ដីសើម និងអាងទឹកនានា។

 អាងរងទឹកភ្លៀង គឺជាតំបន់ដែលផ្ទុកទឹកនៃទន្លេធំៗ នៅលើពិភពលោកមួយចំនួនដូចជា ទន្លេមីស៊ីស៊ីពី ទន្លេខូឡូរ៉ាដូ ទន្លេមីស៊ូរី 
ទន្លេអាម៉ាសូន និងទន្លេមេគង្គដែលសុទ្ធតែមានទឹក កើតឡើងដោយសារកំណកអាកាស។

១.២. ទឹកក្នុងដី

          ទឹកក្នុងដី គឺជាទឹកដែលស្ថិតនៅក្នុងជម្រៅសំបកផែនដី មានប្រភពពីទឹកជ្រាបចូលក្នុងដី ទៅបំពេញប្រឡោះឬប្រហោងក្នុងដី ស្នាមប្រេះសិលា និងតាមចន្លោះថ្មក្នុងសំបកផែនដីរួចរក្សាទុកនៅទីនោះ។

ដង្ហើមទឹក គឺជាតំបន់ដែលស្រទាប់ដីលើជាខ្សាច់ ទឹកអាចជ្រាបចូលក្នុងជម្រៅដី ដល់ស្រទាប់សិលាមិនជ្រាបទឹក (ឆ្អែតទឹក) ឬស្រទាប់កម្ទេចកំណធូរដែលមិនជ្រាបទឹកបន្តទៀត ដែលធ្វើឱ្យទឹកមានចលនាហូរបាន។

នីវ៉ូទឹកក្នុងដី គឺជាផ្ទៃខាងលើនៃតំបន់ឆ្អែតទឹក។ ទឹកក្នុងដីធ្វើចលនាពីតំបន់ផ្ទុកទឹកកាត់ដង្ហើមទឹក រួចចេញមកតំបន់ផ្ទេរទឹក ដែលអាចជាអូរ ស្ទឹង ព្រែក ទន្លេ ផ្លូវទឹកចេញពីក្នុងដី និងសមុទ្រ។

២. វដ្ដទឹក

          វដ្ដទឹក គឺជាដំណើរវិលចុះឡើងនៃទឹកពីប្រភពទឹកក្នុងធម្មជាតិដូចជា ទន្លេ ស្ទឹង បឹង អូរ សមុទ្រ និងក្នុងដីទៅបរិយាកាសតាមបីដំណាក់កាលគឺរំហួត (ឧស្ម័ន) កំណក និងកំណកអាកាស រួចត្រឡប់ទៅប្រភពដើមវិ។

        \( \bullet \) រំហួត គឺជាដំណើរដែលទឹកលើផ្ទៃដី ក្រោយទទួលរងនូវថាមពលកម្ដៅព្រះអាទិត្យ បានហួតប្រែក្លាយជាចំហាយទឹក (ឧស្ម័ន) ចូលទៅក្នុងបរិយាកាស។

       \( \bullet \) កំណក គឺជាលំនាំខ្យល់ក្ដៅបានបក់នាំឧស្ម័នទៅលើដែលមានសីតុណ្ហភាពទាប ហើយដោយខ្យល់ត្រជាក់មិនអាចផ្ទុកចំហាយទឹកបានច្រើនដូចខ្យល់ក្ដៅ ជាលទ្ធផលចំហាយទឹកចុះត្រជាក់ក៏ប្ដូរទៅជាតំណក់ទឹកនិងក្លាយទៅជាពពក។

        \( \bullet \) កំណកអាកាស គឺជាពេលដែលកំណើនពពកច្រើន មាឌរបស់វារីកធំហើយធ្ងន់បង្កើតបានកំណកអាកាស ហើយក៏ធ្លាក់ចុះមកលើផែនដីវិញក្រោមទម្រង់ជាភ្លៀង ភ្លៀងលាយព្រិល ព្រិល...។

ពេលត្រឡប់ធ្លាក់មកផែនដីវិញ ទឹកខ្លះក៏ត្រឡប់ទៅក្នុងបរិយាកាសវិញតាមរយៈរំហួត។ បន្ទាប់មកក៏ចាប់ផ្ដើមកកើតឡើងជាវដ្ដទឹកថ្មីម្ដងទៀត។

រុក្ខជាតិ ជាកត្តាសំខាន់ក្នុងចលនាវដ្ដទឹក ពីព្រោះរុក្ខជាតិស្រូបយកទឹកតាមឫស និងបញ្ចេញជាចំហាយទឹកទៅក្នុងបរិយាកាសពេលធ្វើរស្មីសំយោគស្រូបយកថាមពលព្រះអាទិត្យ។

៣. របាយទឹកនិងការប្រើប្រាស់ទឹកលើពិភពលោក

៣.១. របាយទឹកនៅលើពិភពលោក

          ភាគច្រើនទឹកលើផែនដី គឺជាទឹកប្រៃស្ថិតនៅក្នុងសមុទ្រ និងមហាសមុទ្រ ហើយមានបរិមាណរហូតដល់ 97% ចំណែកទឹកសាបតែ 3% ប៉ុណ្ណោះ​ ហើយក្នុង 3% នេះទៀតគឺមានប្រហែល ¾ ជាផ្ទាំងទឹកកកនៅតំបន់ប៉ូលទាំងពីរ។ ស្ទើរតែ ¼ ទឹកសាប ជាទឹកក្នុងដី មានតែមួយភាគតូចទេដែលស្ថិតក្នុង អូរ បឹង​ ស្ទឹង ទន្លេ និងមួយភាគទៀតស្ថិតក្នុងបរិយាកាសក្រោមទម្រង់ជា ចំហាយទឹក។        

របាយប្រើប្រាស់ទឹកសាបនៅលើពិភពលោកមិនស្មើគ្នាទេ ដូច្នេះមានប្រជាជនប្រទេសខ្លះរងគ្រោះដោយសារខ្វះទឹកបរិភោគ និងខ្លះទៀតទទួលរងគ្រោះដោយទឹកជំនន់លិចលង់។

៣.២. ការប្រើប្រាស់ទឹក

ទឹកមានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់ប្រើប្រាស់ក្នុងសង្គមមនុស្សរស់នៅដូចតទៅ៖

·      គេហដ្ឋាន ៖ តម្រូវការសម្រាប់ផឹក បោកគក់ ដាំស្ល និងទឹកសម្រាប់លាងសម្អាត។ ទីក្រុងធំៗនិងទីប្រជុំជនប្រើទឹកម៉ាស៊ីនដោយមានការសម្លាប់មេរោគជាស្រេច ប៉ុន្តែក៏នៅមានទីប្រជុំជនខ្លះនៅប្រើប្រាស់ទឹកតាមផ្ទះឯកជន។ ចំណែកប្រជាជន បណ្ដាប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍនិងប្រទេសក្រីក្រភាគច្រើនកំពុងប្រើប្រាស់ទឹកអណ្ដូង អូរ បឹង ស្រះ ត្រពាំង ស្ទឹង និងទន្លេជាដើម។ ការប្រើប្រាស់ទឹកនៅបណ្ដាប្រទេសអភិវឌ្ឍមានកម្រិតច្រើនជាងបណ្ដាប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍ។

· ឧស្សាហកម្ម ៖ រោងចក្រឧស្សាហកម្មភាគច្រើនជ្រើសរើសទីតាំងសាងសង់ជិតប្រភពទឹក។ ព្រោះឧស្សាហកម្មខ្លះត្រូវការទឹកដើម្បីលាងសម្អាត និងធ្វើឱ្យត្រជាក់ម៉ាស៊ីនឬសម្រាប់បញ្ចេញចោល...។

·     កសិកម្ម ៖ បណ្ដាញផ្លូវទឹកទាំងឡាយ ដែលជាប្រព័ន្ធស្រោចស្រព អាចផ្ដល់ទឹកដល់កសិករសម្រាប់ដាំដំណាំគ្រប់ប្រភេទ។ តំបន់ដែលមានទឹក កសិករមិនសូវមានកង្វល់នឹងកង្វះទឹកឡើយ។ បើតំបន់ណាដែលគ្មានបណ្ដាញទឹកទៅដល់នោះកសិករបាននាំគ្នាជីក ប្រឡាយ ឬជីកព្រែកដើម្បីធ្វើជាបណ្ដាញស្រោចស្រព។ ក្រៅពីផ្ដល់ទឹក ផ្លូវទឹកទាំងឡាយច្រើនតែហូរនាំមកនូវដីល្បាប់ប្រកបដោយជីជាតិ មកចាក់បំពេញតំបន់ទំនាបនានា ដែលជាតំបន់សម្រាប់ធ្វើកសិកម្ម។ ម្យ៉ាងទៀតផ្លូវទឹកទាំងឡាយ សុទ្ធតែជាអាងសម្រាប់ឱ្យត្រីរស់នៅ ដែលជាអាហារប្រសើរបំផុតរបស់មនុស្សលោក។

·    ថាមពល ៖ វារីអគ្គិសនី បានផលិតពីកម្លាំងទឹកធ្លាក់ ផ្តល់សារៈសំខាន់យ៉ាងច្រើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងរួមចំណែកកាត់បន្ថយការប្រើប្រាស់ឥន្ធនៈផូស៊ីល។ សព្វថ្ងៃនេះគេបានស្ថាបនា តំបន់វារីអគ្គិសនីធំៗកាត់ទន្លេ ដើម្បីទាញយកថាមពលអគ្គិសនី ខ្លាំងជាងម៉ាស៊ីនអគ្គិសនីរាប់រយដង ហើយពុំសូវចុះសោហ៊ុយ ក្នុងការប្រើប្រេងសាំង ឬម៉ាសូត។

·     គមនាគមន៍ ៖ ផ្លូវទឹកជាផ្លូវគមនាគមន៍មួយសំខាន់បំផុត ពីព្រោះជាផ្លូវដែលគេពុំចាំបាច់ចំណាយកម្លាំងនិងស្ថាបនា ហើយដែលអាចឱ្យគេដឹកទំនិញបានច្រើន ដោយតម្លៃថោកទៀតផង។ នៅប្រទេសកម្ពុជា ទន្លេមេគង្គជាផ្លូវនាវាចរណ៍ដ៏សំខាន់ណាស់ ទូក កប៉ាល់ កាណូតធុនមធ្យមអាចបើកបរបាន ចំណែកកប៉ាល់សមុទ្រអាចចូលមកចតដល់រាជធានីភ្នំពេញ និងកំពង់ចាមនៅរដូវវស្សា។ ចំពោះការដឹកជញ្ជូនតាមផ្លូវគោក និងផ្លូវអាកាសត្រូវចំណាយថវិកាច្រើនជាង។

·         ទេសចរណ៍ ៖ តំបន់ដែលមានទឹកដូចជា ទឹកស្ទឹង បឹង ទន្លេ ជ្រោះ សមុទ្រ ឆ្នេរសមុទ្រ ជាកន្លែងមនោរម្យសម្រាប់ទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរណ៍។ វិស័យទេសចរណ៍ ជាឧស្សាហកម្មគ្មានផ្សែងប្រមូលចំណូលបានច្រើនសម្រាប់ទ្រទ្រង់សេដ្ឋកិច្ចជាតិ។ នៅកម្ពុជាយើងមានកន្លែងទេសចរណ៍ ជាច្រើនដូចជាបឹងទន្លេសាប បឹងយក្សឡោម ទឹកជ្រោះប៊ូស្រា ទឹកជ្រោះភ្នំគូលែន ព្រែកកាំពី ទន្លេបាទី និងតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រក្នុងខេត្តព្រះសីហនុ ខេត្តកែប និង ខេត្តកោះកុង។