ជំពូកទី ៣ ប្រវត្តិសាស្រ្តតំបន់
មេរៀនទី ២ រដ្ឋដាយវៀតសតវត្សទី១១-១៣
ពន្យល់ពាក្យ
១. ទីតាំងភូមិសាស្រ្ត និងការកកើតរដ្ឋ
+ តើរដ្ឋដាយវៀតដំបូង មានឈ្មោះអ្វីខ្លះ? 
- រដ្ឋដាយវៀត ដំបូងមានឈ្មោះ ឡាក់វៀត វ៉ាន់ឡាង យ៉ាងចូវ តុងកឹង ដាយវៀត អាណ្ណាម និងចុងក្រោយបង្អស់ វៀតណាម ។
+ ចូររៀបរាប់ពីទីតាំងភូមិសាស្រ្តរដ្ឋដាយវៀត។
- ទីតាំងភូមិសាស្រ្តរដ្ឋដាយវៀត ដំបូងឡើយទឹកដីរដ្ឋនេះជារបស់ចិន ដែលជាប់តំបន់ យូណាន និងណានឆាវ (ខាងជើង)មកក្រោមត្រឹមតំបន់ង៉ែអាន(ខាងត្បូង)។រដ្ឋដាយវៀតបានពង្រីកទឹកដីរបស់ខ្លួន
មកលើរដ្ឋចាម៉្បា រហូតមកលើ កម្ពុជាក្រោមទាំងមូល។ ដូចនេះ ប្រវែងពីខាងជើង ទៅខាងត្បូងនៃរដ្ឋនេះ១៦៥០km ហើយពីខាងលិចទៅខាងកើតមាន៦០០km ៤០0km ៥០km។
+ ចូរបង្ហាញពីសណ្ឋានដីរដ្ឋដាយវៀត។
- សណ្ឋានដីរដ្ឋដាយវៀត សម្បូរដោយជួរភ្នំ ខ្ពង់រាប និងឆ្នេរសមុទ្រ(៣២៦០km) រដ្ឋដាយវៀតនៅជាប់សមុទ្រចិន និងមានទន្លេពីរហូរកាត់គឺ ទន្លេក្រហម និងទន្លេមេគង្គ។
+ តើដំបូងជនជាតិដាយវៀត ឬយួនរស់នៅជាដូចម្តេច? ពួកគេរស់នៅត្រង់កន្លែងណា? ក្រោយមកពួកនេះបង្កើតអាណាចក្រ មួយឈ្មោះអ្វី?
- ដំបូងជនជាតិដាយវៀត ឬយួនរស់នៅជាក្រុមចំនួន១៥ កុលសម្ព័ន្ធ។ ពួកគេរស់នៅត្រង់វៀតណាមខាងជើងឈ្មោះថាឡាក់វៀត។ ក្រោយមកពួកនេះបង្កើត អាណាចក្រ មួយឈ្មោះវ៉ាន់ឡាងស្ថិតនៅតាមដងទន្លេក្រហម។
+ នៅសតវត្សទី៣មុនគ.ស. តើតំបន់នេះត្រូវត្រួតត្រាដោយប្រទេសណា?
- នៅសតវត្សទី៣មុនគ.ស តំបន់នេះត្រូវត្រួតត្រាដោយប្រទេស ចិន។
+ តើរដ្ឋដាយវៀតបានប្រកាសឯករាជ្យចាប់ពីពេលណាមក?
- នៅឆ្នាំ៩៣៨ រាជ្យវង្សថាំងនៃប្រទេសចិនបានដួលរលំធ្វើឱ្យរដ្ឋដាយវៀតបានប្រកាសឯករាជ្យចាប់ពីពេលនោះមក។
២. អំណាចក្នុងរាជ្យវង្សលី និងជិន
+ ក្រោយពីឡើងសោយរាជ្យក្នុងគ្រឹស្ដសករាជ១០១០មក តើស្ដេច លីថៃតូ បានប្ដូររាជធានីពីណាទៅណា?
- ក្រោយពីឡើងសោយរាជ្យក្នុងគ្រឹស្ដសករាជ១០១០ ស្ដេចលីថៃតូបានប្ដូររាជធានីពី រ៉ាលីមកនៅ ថាំងឡុង(ហាណូយ)។
+ នៅគ្រឹស្ដសករាជ១០៥៤ តើស្ដេចលីថាញ់តុងបានដាក់ឈ្មោះប្រទេសជាផ្លូវការថាដូចម្ដេច?
- នៅគ្រឹស្ដសករាជ១០៥៤ ស្ដេចលីថាញ់តុងបានដាក់ឈ្មោះប្រទេសជាផ្លូវការថា ដាយវៀត។
+ ចូររៀបរាប់ពីរចនាសម្ព័ន្ធគ្រប់គ្រងក្នុងរាជ្យវង្សលី និងជិន។
v រចនាសម្ព័ន្ធគ្រប់គ្រងក្នុងរាជ្យវង្សលី និងជិនមានដូចតទៅ៖
· បានខិតខំពង្រឹងរដ្ឋអំណាចដោយបង្កើតអង្គការរដ្ឋបាលត្រួតពិនិត្យក្នុងគោលបំណង ធ្វើឱ្យមានការឯកភាពជា គ្រឹះសង្គមដើម្បីគ្រប់គ្រងកិច្ចការនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌
· ការរៀបចំនេះគឺពួកអភិជន និងរាជ្យវង្សានុវង្សមានតួនាទីសំខាន់ជាងគេ
· ពួកអ្នកអង្គម្ចាស់ជានាយករដ្ឋមន្រ្តីជាមេបញ្ជាការកងទ័ព និងជាចៅហ្វាយខេត្ត ឬស្ដេចត្រាញ់
· ពួកបព្វជិតមានតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងឋានៈជាឧបការី ឬទីប្រឹក្សារបស់ព្រះរាជា
· រាជការអនុវត្តការងារបែបការិយាធិបតេយ្យ
· ចំពោះមន្រ្តីជ្រើសតាំងក្នុងចំណោមអ្នកចេះដឹងជ្រៅជ្រះខាងលទ្ធិខុងជឺ។
+ តើរបបរាជាធិបតេយ្យដាយវៀតយកចិត្តទុកដាក់លើអ្វី? ហើយកិច្ចការយោធាជាកាតព្វកិច្ចរបស់អ្នកណា?
- របបរាជាធិបតេយ្យដាយវៀតយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងកិច្ចការយោធាជាសំខាន់ក្នុងការពង្រីក និងពង្រឹងឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន។ កិច្ចការយោធាជាកាតព្វកិច្ចរបស់បណ្ដាប្រជាជនទូទៅ លើកលែងតែទាសករ ឬអ្នកងារ។
+ តើរាជ្យវង្សលី តែងមានទម្លាប់ដូចម្ដេចក្នុងការរៀបផ្សំផ្គុំរាជបុត្រា បុត្រីរបស់ខ្លួន?
- រាជ្យវង្សលី តែងមានទម្លាប់ក្នុងការរៀបផ្សំផ្គុំរាជបុត្រា បុត្រីរបស់ខ្លួនទៅឱ្យមេដឹកនាំជនជាតិតាមតំបន់នីមួយ ឬ រៀបអភិសេក រាជបុត្រា បុត្រីជាមួយនឹង កូនប្រុស ឬកូនស្រីរបស់មេដឹកនាំជនជាតិតែម្ដង ការភ្ជាប់សម្ព័ន្ធភាពនេះជានយោបាយដើរទន្ទឹមនឹងកិច្ចប្រតិបត្តិការយោធានៅក្នុងករណីមានការបះបោរ។
+ តើទង្វើរបស់រាជ្យវង្សលីតែងទទួលបានផលយ៉ាងដូចម្ដេច?
- ទង្វើរបស់រាជ្យវង្សលីតែងបានទទួលជោគជ័យ និងផ្ដល់វិភាគទានយ៉ាងធំដល់នយោបាយឯករាជ្យជាតិដែលជាកត្តាកំណត់គ្រប់ជ័យជំនះទៅលើពួកឈ្លានពានបរទេសពីសតវត្សទី១១ដល់១៣។
៣. សេដ្ឋកិច្ចដាយវៀត
+ តើសេដ្ឋកិច្ចដាយវៀតពឹងផ្អែកលើវិស័យអ្វីខ្លះ?
v សេដ្ឋកិច្ចដាយវៀតពឹងផ្អែកលើវិស័យ៖
· វិស័យកសិកម្ម
· វិស័យសិប្បកម្ម
· វិស័យពាណិជ្ជកម្ម។
+ ចូររៀបរាប់ពីគោលនយោបាយក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចរបស់រាជ្យវង្សលី និងជិន។
v គោលនយោបាយក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចរបស់រាជ្យវង្សលី និងជិនគឺ ៖
· ឆ្ពោះទៅរកការអភិវឌ្ឍនៃកម្លាំងផលិតកម្មក្នុងវិស័យកសិកម្ម។
· ពួកអភិជនបានលើកកម្ពស់ជីវភាពកសិករ ដើម្បីធានារ៉ាប់រងផលប្រយោជន៍របស់ខ្លួន។
· ដីធ្លីជាមធ្យោបាយផលិតកម្មយ៉ាងសំខាន់ក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច បំណែងចែកកម្មសិទ្ធិមានពីរប្រភេទគឺ
កម្មសិទ្ធិរួម និងកម្មសិទ្ធិឯកជន។
· កម្មសិទ្ឋិរួមគ្រប់គ្រងដោយព្រះរាជាហើយដីមួយភាគទៀតត្រូវគ្រប់គ្រង ចាត់ចែងដោយរដ្ឋបាលភូមិ ឃុំ ធ្វើការបែងចែកទៅតាមសមាជិកក្នុងឃុំសម្រាប់ធ្វើកសិកម្មផល ដែលទទួលបានត្រូវបង់ពន្ឋចូលរាជ
ឃ្លាំង។
+ តើដីកម្មសិទ្ឋិឯកជនចាប់ផ្ដើមមានកំណើននៅរវាងសតវត្សទីប៉ុន្មាន? មូលហេតុអ្វី?
- ដីកម្មសិទ្ឋិឯកជនចាប់ផ្ដើមមានកំណើនឡើងនៅរវាងសតវត្សទី១៣ និងទី១៤ ។ ដោយសារមធ្យោបាយកាប់គាស់ដីថ្មី និងការទន្ទ្រានទៅលើដីភូមិ ឃុំ និងរឹបអូសពីកសិករក្រីក្រ។
៣.១. វិស័យកសិកម្ម
+ តើប្រមុខរដ្ឋាភិបាលដាយវៀតយកចិត្តទុកដាក់ពិសេសជាងគេលើវិស័យអ្វី? តាមរយៈអ្វី?
- ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលដាយវៀតយកចិត្តទុកដាក់ពិសេសជាងគេលើវិស័យ កសិកម្ម។ តាមរយៈប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត និងប្រភពទឹកធម្មជាតិ។
+ តើនៅឆ្នាំ១២៦៦ រាជវង្សជិនបានចេញក្រឹត្យច្បាប់ដូចម្ដេច?
- នៅឆ្នាំ១២៦៦ រាជវង្សជិនបានចេញក្រឹត្យច្បាប់ ឱ្យពួកអភិជនធ្វើការជ្រើសរើសកសិករក្រីក្រ និងពួកអ្នកងារគ្មានដីឱ្យទៅស្ថាបនា ទំនប់តាមឆ្នេរ និងកាប់ឆ្ការដីថ្មីតាមតំបន់មាត់សមុទ្រ។
៣.២. វិស័យសិប្បកម្ម
+ តើវត្ថុសិប្បកម្មរបស់ដាយវៀតជាច្រើនធ្វើអំពីអ្វីខ្លះ? 
- វត្ថុសិប្បកម្មរបស់ដាយវៀតជាច្រើនធ្វើអំពីរ៉ែ ប្រាក់ មាស សំណប៉ាហាំង ជួងលង្ហិន និងរូបបដិមាសម្រាប់វត្តអារាមជាដើម។
៣.៣. វិស័យពាណិជ្ជកម្ម
+ តើការរីកចម្រើនវិស័យសេដ្ឋកិច្ចធ្វើឱ្យដាយវៀតបានពង្រឹងមូលដ្ឋានអ្វីខ្លះ?
- ការរីកចម្រើនវិស័យសេដ្ឋកិច្ចធ្វើឱ្យដាយវៀតបានពង្រឹងមូលដ្ឋាន សម្ភារៈរបស់រាជវង្សានុវង្ស និងកម្លាំងទ័ពឱ្យកាន់ តែប្រសើរឡើង។ ប្រជារាស្ត្រមានជីវភាពធូរធារជាសក្ដានុពលនៃព្រះរាជាណាចក្រដាយវៀត។
៤. សង្គមដាយវៀត
+ តើការគ្រប់គ្រងសង្គមសក្តិភូមិដាយវៀតមានលក្ខណៈយ៉ាងដូចម្ដេច?
- ការគ្រប់គ្រងសង្គមសក្តិភូមិដាយវៀត មានលក្ខណៈតាមលំដាប់ថ្នាក់ នៅលើមូលដ្ឋានគ្រឹះរាជានិយមផ្ដាច់ការដែលរាជវង្សានុវង្សជាអ្នកគ្រប់គ្រងតាមឋានានុក្រម។
+ ចូររៀបរាប់ពីស្រទាប់វណ្ណៈក្នុងសង្គមដាយវៀត។
v ស្រទាប់វណ្ណៈក្នុងសង្គមដាយវៀតមានដូចជា៖
· រាជ្យវង្សានុវង្ស ឬស្តេច ៖ ជាម្ចាស់ផែនដីធំជាងគេបង្អស់
· វណ្ណៈអ្នកត្រួតត្រា ៖ មានពួកអភិជនជាន់ខ្ពស់ឋិតក្នុងវណ្ណៈអ្នកត្រួតត្រាគេបន្ទាប់ពីរាជ្យវង្សានុវង្ស
· វណ្ណៈប្រជានុរាស្រ្ត ៖ ដូចជា កសិករ សិប្បករ ពាណិជ្ជករ ដែលមានកាតព្វកិច្ចបង់ពន្ធ និងជាប់កំណែនក្នុងជួរទ័ព
· វណ្ណៈបាតសង្គម ៖ មានពួកអ្នកងារ និងទាសករមានចំនួនច្រើនជាងគេ។
+ តើការស្លៀកពាក់មានក្រឹត្យច្បាប់ដូចម្តេច?
- ការស្លៀកពាក់មានក្រឹត្យច្បាប់ហាមអ្នកស្រទាប់ក្រោមប្រើសម្លៀកបំពាក់ និងគ្រឿងអលង្ការដូចពួកអភិជនក្នុងស្រទាប់សង្គមថ្នាក់ខ្ពស់ឡើយ។