(ជ១) ​មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន) របបសក្ដិភូមិក្នុងមជ្ឈិមសម័យ

ជំពូកទី ១              ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក

មេរៀនទី ១            របបសក្តិភូមិក្នុងមជ្ឈិមសម័យ

ពន្យល់ពាក្យ

·         របប                ៖ របៀបរៀបរយ សម័យកាលគ្រប់គ្រង(នយោបាយ)។

·         សក្តិភូមិ          ៖ អំណាចលើព្រះរាជាតែមួយអង្គគត់។

·         មជ្ឈិមសម័យ   ៖ សម័យកណ្តាល(រយៈពេល១០០០ឆ្នាំ)។

·         អនារ្យជន        ៖ ជនកាចសាហាវ មកពីក្រៅចរិតឈ្លានពាន។

·         មហារាជ          ៖ ស្តេចធំគ្រងនគរ។

·         សាមន្តរាជ       ៖ ស្តេចចំណុះ(ស្តេចត្រាញ់ ឬស្តេចសួយ)។

·         បាវបម្រើ         ៖ អ្នកបម្រើ។

·         បន្ទុក              ៖ ការងារធ្ងន់ធ្ងរ។

·         អាករ               ៖ ពន្ធដារដែលត្រូវបង់។

·         សាវនាការ       ៖ កាត់ក្តី ស្វែងរកយុត្តិធម៌។

·         សឺវ៉ាល្យេ ឬកាវាល្យេ ៖ ស្តេចពួកែជំនាញខាងទ័ពសេះ។

·         ឈ្លើយ              ៖ កោងកាច មិនគោរពគេឯង ឬជាចំណាប់ខ្មាំង។

១. កំណើតនៃរបបសក្តិភូមិ

១.‌១. អស្ថិរភាព និងការកកើតនៃរបបសក្តិភូមិ

+ តើរបបសក្ដិភូមិបានកើតឡើងក្នុងសម័យណា?   

-  របបសក្ដិភូមិបានកើតឡើងក្នុងមជ្ឈិមសម័យ។

+ តើមជ្ឈិមសម័យមានរយៈពេលប្រហែលប៉ុន្មានឆ្នាំ?          

- មជ្ឈិមសម័យមានរយៈពេលប្រហែល ១០០០ឆ្នាំ។

+ តើរបបសក្ដិភូមិនេះកើតឡើងដោយសារអ្វី?        

- របបសក្ដិភូមិនេះកើតឡើងដោយសារពួកគេរស់នៅក្នុងប្រព័ន្ធដែលក្នុងនោះ ទំនាក់ទំនងផ្ទាល់ខ្លួន ទំនាក់ទំនងរវាងមនុស្ស និងមនុស្សមានលក្ខណៈខ្លាំងក្លាបំផុត និងដោយសារការដួលរលំនៃចក្រភពរ៉ូម ។ ពួកអ្នកអត់ឃ្លានឬខ្សត់ខ្សោយគ្មានអ្វីក្រៅពីរត់ទៅរកការការពារពីពួកអ្នកមានអំណាចឡើយ។

+ តើការរលំរលាយចក្រភពរ៉ូម បណ្ដាលឱ្យមានអស្ថិរភាពសង្គមដូចម្ដេចខ្លះ?

v  ការរលំរលាយចក្រភពរ៉ូម បណ្ដាលឱ្យមានអស្ថិរភាពសង្គមដូចជា៖ 

·         មានអំពើឃោរឃៅ

·         ភាពគ្មានសណ្ដាប់ធ្នាប់

·         ភាពអនាធិបតេយ្យ

·         ច្បាប់តឹងតែង។

+ តើស្ដេចត្រាញ់ជាអ្នកណា?

- ស្ដេចត្រាញ់ គឺជាអ្នកខ្លាំង ឬអ្នកមានអំណាច។

+ តើស្ដេចសួយជាអ្នកណា?   

- ស្ដេចសួយ គឺជាក្រុមមនុស្សដែលសុំជំនួយពីពួកស្ដេចត្រាញ់ដទៃទៀតដែលមានស្វាមីភក្ដិចេះប្រយុទ្ធ។

១.‌២. សេដ្ឋកិច្ចបិទ

+ ដូចម្តេចដែលហៅថាសេដ្ឋកិច្ចបិទ?

v  សេដ្ឋកិច្ចបិទ ៖

• មិនរីកចម្រើនដោយសារផលិតទំនិញទាប(សង្គ្រាម)
• មាស និងប្រាក់ថយចុះ ដីមានតម្លៃ។
• រូបិយបណ្ណប្រែប្រួល បណ្តូរផ្ទៃក្នុងចុះខ្សោយ
• អ្នកមានក្តោបក្តាប់កេងចំណេញតែរៀងៗខ្លួន ។

+ ហេតុអ្វីបានជាមានសេដ្ឋកិច្ចបិទក្នុងរបបសក្ដិភូមិ?

- បានជាមានសេដ្ឋកិច្ចបិទក្នុងរបបសក្ដិភូមិពី ព្រោះ៖

            ការជួបជុំនៃមនុស្សទាំងអស់នោះ កើតឡើងស្របពេលជាមួយការប្រែប្រួលនៃសេដ្ឋកិច្ច។ ចាប់តាំងពីការដួលរលំចក្រភពរ៉ូមមកសេដ្ឋកិច្ចនៅតំបន់ខាងលិចចុះដុនដាបយឺតៗ ។ គេនៅតែបន្ដទិញនូវគ្រឿងបរិភោគល្អៗ ពីភូមិភាគខាងកើត ប៉ុន្ដែពួកគេពុំឃើញទំនិញអ្វីធំដុំទេ ដោយសារមានការវាយលុកចូលរាតត្បាតពីពួកអនារ្យជន ហើយរោងចក្រទាំងឡាយគ្មានសកម្មភាព ។ ដូចនេះមាស និងប្រាក់ដែលគេរក្សាទុកថយចំនួនចុះបន្ដិចម្ដងៗរូបិយប័ណ្ណប្រែប្រួលតាមតំបន់ បណ្ដូរផ្ទៃក្នុងចុះខ្សោយដីក្លាយជាវត្ថុមានតម្លៃពិតប្រាកដ អ្នកមានអានុភាព គឺ ម្ចាស់ដីធំៗ។ ពួកគេប៉ុនប៉ងក្ដោបក្ដាប់ស្ថានភាពកេងចំណេញតែរៀងៗខ្លួន។

១.‌៣. ការយកលំនាំតាមស្ថានភាពថ្មី

+ តើការយកលំនាំតាមស្ថានភាពថ្មីនៃសង្គមសក្តិភូមិមានអ្វីខ្លះ?

- មហារាជជូនដីទៅស្តេចចំណុះជាថ្នូរទទួលបានការគោរពពីស្តេចចំណុះ និងគាំទ្រជំនួយជាស្បៀង និងកងទ័ពពេលស្តេចត្រូវការ។

២. ឥរិយាបថបែបសាសនា និងទំនៀមទម្លាប់ក្នុងសម័យសក្តិភូមិ

២.១. ឥរិយាបថ ឬកាយវិការបែបសាសនា

+ ពេលណាបុគ្គលសេរីណាម្នាក់ក្លាយជាមនុស្សរបស់មហារាជគឺ ត្រូវឆ្លងកាត់ពីធីមួយឈ្មោះអ្វី?      

- ពេលណាបុគ្គលសេរីណាម្នាក់ក្លាយជាមនុស្សរបស់មហារាជគឺត្រូវឆ្លងកាត់ពិធីមួយឈ្មោះថា«ការធ្វើគារវភក្តី»។

+ តើក្រោយពីធ្វើពីធីនេះរួចរាល់បុគ្គលនោះនឹងក្លាយជាអ្វី?

- ក្រោយពីធ្វើពិធីនេះរួចរាល់បុគ្គលនោះនឹងចូលធ្វើជាស្តេចត្រាញ់។

+ តើមហារាជប្រទានអ្វីខ្លះដល់ស្តេចត្រាញ់?

v  មហារាជប្រទានដល់ស្តេចត្រាញ់នូវ ៖

• មែកឈើមួយ
• លំពែងមួយ
• សោរវិមាន
• ឬបន្ទាយមួយ
• ឬទង់ជ័យចម្បាំងមួយ ពិសេសដីធ្លី។

+ តើឥរិយាបថនៃពិធីនេះរំលឹកដល់ប្រភពដើមនៃរបបអ្វី?

- ឥរិយាបថនៃពិធីនេះរំលឹកដល់ប្រភពដើមនៃរបបសក្តិភូមិ។

២.២. កិច្ចការជាទម្លាប់របស់សាមន្តរាជ (ស្តេចចំណុះ ឬស្តេចត្រាញ់)

+ តើកិច្ចការជាទម្លាប់របស់សាមន្តរាជចំពោះមហារាជមានអ្វីខ្លះ?

v  កិច្ចការជាទម្លាប់របស់សាមន្តរាជចំពោះមហារាជមាន៖

·         ជំនួយ

·         និង ឱវាទ ។

+ ចូរបង្ហាញពីកិច្ចការរបស់មហារាជនិងស្តេចក្រាញ់។ តើមានលក្ខណៈដូចម្តេចខ្លះ?

v  បង្ហាញពីកិច្ចការរបស់៖

·         មហារាជ៖ មានតួនាទីផ្តល់តំណែង និងដីធ្លីទៅស្តេចត្រាញ់ហើយអាចដកហូតទ្រព្យសម្បត្តិមកវិញប្រសិនបើស្តេចត្រាញ់ក្បត់នឹងពាក្យសម្តី

·         ស្តេចត្រាញ់៖ ស្ថិតនៅក្រោមអំណាចរបស់មហារាជត្រូវមានជំនួយនិងឱវាទ។

·         ជំនួយ៖ គឺឋិតនៅជាពិសេសខាងផ្នែកកងទ័ពដែលមានរយៈពេល៤០ថ្ងៃ ក្នុងមួយឆ្នាំដើម្បីរៀបចំធ្វើសង្គ្រាម ក្រោមការចាត់ចែងរបស់មហារាជ។

·         ឱវាទ៖ ស្ដេចត្រាញ់ត្រូវចូលគាល់មហារាជដើម្បីសុំយោបល់ពីព្រះអង្គ ក្នុងចន្លោះពេលទៀងទាត់បំផុត។ ស្ដេចត្រាញ់ត្រូវមានមុខក្នុងសវនាការ ផ្ដល់ឱវាទផ្សេងៗ ដើម្បីរកដំណោះស្រាយ ស្ដីពីបញ្ហារឹតចំណងទាក់ទងរវាងមនុស្ស និងមនុស្ស។

+ តើស្តេចត្រាញ់ត្រូវមានជំនួយជាប្រាក់កាសសម្រាប់កិច្ចការប៉ុន្មានយ៉ាង? អ្វីខ្លះ?

- ស្តេចត្រាញ់ត្រូវមានជំនួយជាប្រាក់កាសសម្រាប់កិច្ចការ ៤ យ៉ាងគឺ៖

•      ពេលណាមហារាជបំពាក់អាវុធ បុត្រច្បងជា  សឺវ៉ាល្យេ

•      ពេលដែលមានអាពាហ៍ពិពាហ៍ បុត្រីច្បងរបស់មហារាជ

•      ពេលត្រូវបង់តម្លៃលោះ ក្នុងករណីមហារាជជាប់ជាឈ្លើយ

•      ពេលដែលមហារាជបំពេញបូជនីយកិច្ច។

៣. សង្គមសក្តិភូមិ

+ តើវណ្ណៈសង្គមក្នុងរបបសក្តិភូមិបែងចែកជាប៉ុន្មានសំខាន់ៗ? អ្វីខ្លះ?

v  វណ្ណៈសង្គមក្នុងរបបសក្តិភូមិបែងចែកជាបីសំខាន់ៗរួមមាន៖

·         ស្តេចត្រាញ់(សាមន្តរាជ ឬស្តេចចំណុះ)

·         វណ្ណៈកសិករ

·         និង វណ្ណៈសង្ឃ។

៣.១. ស្តេចត្រាញ់(សាមន្តរាជ ឬស្តេចចំណុះ)

+ ចូរបង្ហាញពីមុខងាររបស់ស្តេចត្រាញ់។      

-  មុខងាររបស់ស្តេចត្រាញ់៖

·         ស្តេចត្រាញ់ និងស្តេចចំណុះណាដែលមានអនុភាព  និងមានហេតុផលជាងគេសុទ្ធតែជាអ្នកចម្បាំងទាំងអស់

·         ស្តេចត្រាញ់ត្រូវរៀនកាន់អាវុធ កាន់លំពែង រៀនជិះសេះ ឬហ្វឹកហ្វឺនកីឡាគ្រប់បែបយ៉ាង ដែលធម្មតាតែងមាន លក្ខណៈឃោរឃៅក្រៃលែង

·         អាយុបាន១៥ឆ្នាំត្រូវទៅបម្រើមហារាជ៥ឆ្នាំក្រោយមកអនាគតស្ដេចត្រាញ់

·         មានវ័យពេញលេញ ស្ទាត់ជំនាញក្នុងការប្រើអាវុធអាចទទួល បាននូវកិត្តិយសជាសឺវ៉ាល្យេ ក្នុងពិធីពិសេសតាមទំនៀមទម្លាប់។

·         ស្តេចត្រាញ់ធ្វើអាជីវកម្មផ្ទាល់តែលើដីមួយផ្នែកដែលនៅជុំវិញវិមាន ឬបន្ទាយសម្រាប់ជាទ្រព្យបម្រុង ដែលធ្វើដោយពួកបាវបម្រើទាំងឡាយ។

៣.២. វណ្ណៈកសិករ

+ តើវណ្ណៈកសិករចែកជាប៉ុន្មានប្រភេទ? អ្វីខ្លះ?

v  វណ្ណៈកសិករចែកជាពីរប្រភេទ។ គឺមាន៖

·         ពួកអ្នកងារ

·         និងប្រជាកសិករសេរី

·         សរុប៨០%-៩០% ។

ក. ពួកអ្នកងារ

+ តើជីវភាពពួកអ្នកងារមានលក្ខណៈដូចម្តេច?

v  ពួកអ្នកងារមាន ៖

• ជីវភាពលំបាក
• គ្មានសិទ្ធិសេរីភាព
• ស្តេចត្រាញ់លក់ដី
• លក់មនុស្ស។
• បង់ពន្ធ បើចង់ជាកសិករសេរី។

ខ. ប្រជាកសិករសេរី

+ តើកសិករសេរីមានជីវភាពដូចម្តេចខ្លះ?

v  កសិករសេរី ៖

·         សេរីភាពចាកចេញពីដីស្តេចត្រាញ់

·         បង់ថ្លៃដីស្តេចត្រាញ់

·         បង់ពន្ធធានាសុវត្ថិភាពចំពោះខ្លួន។

គ. បន្ទុកប្រជាកសិករ

+ តើបន្ទុកប្រជាកសិករមានអ្វីខ្លះ? ចូររៀបរាប់។    

-  បន្ទុកប្រជាកសិករមាន៖

•      អាករជាធម្មជាតិ ៖ ប្រជាកសិករត្រូវយកភាគរយនៃភោគផលដែលខ្លួនធ្វើបានទៅបង់ឱ្យស្ដេចត្រាញ់ និងប្រគេនមន្ត្រីបព្វជិតជាម្ចាស់ដី។ មិនតែប៉ុណ្ណោះត្រូវជាប់កំណែនធ្វើការជូនស្ដេចត្រាញ់ដោយឥតយកថ្លៃ ដើម្បីដោះដូរនឹងការផ្ដល់សុវត្ថិភាពពីស្ដេចត្រាញ់។

•      អាករជាប្រាក់៖ សារពើពន្ធផ្សេងៗ មានពន្ធខ្លួន ពន្ធដីប្រជាកសិករសេរី ត្រូវបង់ជូនស្ដេចត្រាញ់

•      អាករបន្ទាប់បន្សំ៖ គឺជាអាករមិនចំពោះដូចជា ជួលត្បាល់កិន ឡ ឃ្នាបរបស់ស្ដេចត្រាញ់ដើម្បីកិនម្សៅជាដើម។

៣.៣. វណ្ណៈសង្ឃ

+ តើសង្ឃមានតួនាទីដូចម្តេចក្នុងសង្គមសក្តិភូមិ?

v  សង្ឃមានតួនាទី៖

·         បន់ស្រន់

·         សូត្រធម៌

·         និងជួយលាងបាបកម្ម។

+ ចូរប្រៀបធៀបសង្គមសក្តិភូមិនិ ងសង្គមបច្ចុប្បន្ននៅអឺរ៉ុប?

v  ប្រៀបធៀបសង្គមសក្តិភូមិ និងសង្គមបច្ចុប្បន្ននៅអឺរ៉ុប៖