ជំពូកទី ៣ ប្រវត្តិសាស្រ្តតំបន់
មេរៀនទី ១ រដ្ឋចាម៉្បាពីសតវត្សទី ២-១៨
ពន្យល់ពាក្យ
· ចាម្ប៉ា ឬ ចម្ប៉ា ៖ ឈ្មោះនគរ ឬប្រទេស ឬឈ្មោះដើមឈើក្រអូប។
· កុលសម្ព័ន្ធ ៖ ក្រុម ឬ ហ្វូងមនុស្សប្រមូលផ្តុំគ្នាជាក្រុមតែមួយក្រោមការដឹកនាំតែមេកន្ទ្រាញម្នាក់។
· រដ្ឋប្រហារ ៖ ផ្តួលរលំដណ្តើមអំណាចដោយប្រើកម្លាំង ហិង្សា(មហាជន-អាវុធ)។
· សិលាចារិក ៖ អក្សរសរសេរលើថ្ម។
· រូបិយបណ្ណ ៖ ក្រដាសជាតំណាងរូបិយវត្ថុនៃប្រទេសនិមួយៗ។
· វិបត្តិផ្ទៃក្នុង ៖ ជម្លោះ ចម្បាំង ឬ ទំនាស់ក្នុងប្រទេស។
· រាជនត្តា ៖ ចៅ(ពាក្យរាជសព្ទ)។
· ពួកឧទ្ទាម ៖ ក្រុមប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល។
· រៀបអភិសេក ៖ រៀបការ រៀបមង្គលការ ឬ រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍។
· ស្តេចចក្រពត្តិ ៖ ស្តេចដ៏មានអំណាចពង្រីកទឹកដី។
· បដិមា ៖ រូបសំណាក ឬ រូបជាតំណាង។
· សុំសិទ្ធិជ្រកកោន ៖ សុំការអនុញ្ញាតិប្រទេសណាមួយដើម្បីបានស្នាក់នៅស្របច្បាប់។
១. ទីតាំងភូមិសាស្រ្ត និងកំណកំណើតរដ្ឋចាម៉្បា
+ ចូររៀបរាប់ពីទីតាំងភូមិសាស្រ្តរដ្ឋចាម៉្បា។
- ទឹកដីនៃរដ្ឋចាម្ប៉ាលាតសន្ធឹងចាប់ពីតំបន់ង៉ែអាននៃប្រទេសវៀតណាមខាងជើងសណ្ដូកតាមបណ្ដោយឆ្នេរសមុទ្រចិន រហូតមកដល់ ប៊ីញថ្វាន់ វៀតណាមខាងត្បូង។
+ តើរដ្ឋចាម៉្បាមានក្រុងធំៗ ប៉ុន្មាន? អ្វីខ្លះ?
v រដ្ឋចាម៉្បាមានក្រុងធំៗ ៤គឺ៖
· ក្រុងវីជ័យ (រាជធានី)
· ក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ
· ក្រុងបាណ្ឌុរង្គ
· ក្រុងកៅឋានៈ។
+ តើសណ្ឋានដីរដ្ឋចាម្ប៉ាមានលក្ខណៈដូចម្ដេច?
- សណ្ឋានដីរដ្ឋចាម្ប៉ាសម្បូរភ្នំសណ្ដូកតាមមាត់សមុទ្រ ដីសម្បូរជីវជាតិច្រើនសម្រាប់ដំណាំកសិកម្ម ដូចជា ៖
- ស្រូវ
- ពោត
- តែ
- កាផែ។ល។
+ មុនគ.ស. តើចាម៉្បាបានកើតជារដ្ឋឬនៅ? ព្រោះអ្វី?
- មុនគ.ស. ចាម៉្បាពុំទាន់បានកើតជារដ្ឋទេ ព្រោះ ពួកគេរស់នៅជាកុលសម្ព័ន្ធតូចៗនៅតាមជើងភ្នំ និងមាត់ទឹកដូចខ្មែរដែរ ហើយស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ចិនរហូតមក។
+តើចាម្ប៉ាបង្កើតរដ្ឋនៅក្នុងឆ្នាំណា? ក្នុងរាជវង្សស្តេចចាមអង្គណា?
-ចាម្ប៉ាបង្កើតរដ្ឋនៅក្នុងឆ្នាំ១៩២៖ ចាម្ប៉ាបង្កើតរដ្ឋដោយបំបែកចេញពីប្រទេសចិន។ ក្នុង រាជវង្សគ្រុយលាន។
+ តើរាជ្យវង្សចាមឈ្មោះអ្វីដែលបានផ្ដួលរំលំរាជវង្សគ្រុយលានរួចឡើងសោយរាជ្យរហូតដល់ឆ្នាំណា?
- រាជ្យវង្សចាមដែលបានផ្ដួលរំលំរាជវង្សគ្រុយលានឈ្មោះ ផាន រ៉េន សោយរាជ្យរហូតដល់ឆ្នាំ ៤២០។
+ តើរាជ្យវង្សផាន រ៉េនបានធ្វើអ្វីខ្លះ?
- រាជ្យវង្សផាន រ៉េនបាន ខិតខំពង្រឹងអំណាច និង កសាងរាជធានីឈ្មោះ ឥន្រ្ទបុរៈ កសាងប្រាសាទតាមបែប
ឥណ្ឌានៅមីសឺន ជិតក្រុងវ៉េ សព្វថ្ងៃ។
២. ទំនាក់ទំនងចិន និងចាម៉្បា
+ តើរដ្ឋចាម៉្បាធ្លាប់ស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ប្រទេសណា?
- រដ្ឋចាម៉្បាធ្លាប់ស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ប្រទេសចិន។
+ តើចិនបានដាក់ចៅហ្វាយខេត្តចិនឱ្យត្រួតត្រាចាមនៅក្នុងឆ្នាំណា?
- ចិនបានដាក់ចៅហ្វាយខេត្តចិនឱ្យត្រួតត្រាចាមនៅក្នុងឆ្នាំ ៤២០។
+ តើនៅគ្រឹះសករាជ ៤២០ រាជវង្សថ្មីរបស់ចាមឈ្មោះអ្វី?
- នៅគ្រឹះសករាជ ៤២០ រាជវង្សថ្មីរបស់ចាមឈ្មោះ យ៉ង ម៉ាស។
+ តើព្រះរាជវង្សនេះបានសោយរាជ្យនៅឯណា? តើព្រះអង្គបានធ្វើអ្វីខ្លះ?
- ព្រះរាជវង្សនេះបានសោយរាជ្យនៅ ឥន្រ្ទបុរៈ ព្រះអង្គបានធ្វើចម្បាំងជាមួយនិងចិនដើម្បីទាមទារត្រួតត្រាខេត្ត គាវ ឈីវ ព្រមទាំងសុំជំនួយពីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះនាមព្រះបាទឥន្រ្ទវរ្ម័ន តែត្រូវព្រះអង្គបដិសេធ។
+ តើនៅឆ្នាំ ៦០៥ សេនាបតីចិន លីវ ផាងបានធ្វើដូចម្ដេចចំពោះចាម?
- នៅឆ្នាំ ៦០៥ សេនាបតីចិន លីវ ផាង ឆ្លៀតឱកាសក្នុងពេលចាមចុះខ្សោយកម្លាំង នឹងចម្បាំងគ្នាឯង ចិនបានចូលលុកលុយនិងវាយយករាជធានី ឥន្ទ្របុរៈ ។
៣. ទំនាក់ទំនងចាម និងខ្មែរ
+ តើក្រោយពីព្រះបាទ រុទ្រវរ្ម័ន ចូលទីវង្គត នៅប្រទេសកម្ពុជាមានស្ថានភាពដូចម្តេច?
- ក្រោយពីព្រះបាទ រុទ្រវម្ម័ ចូលទីវង្គត នៅប្រទេសកម្ពុជាមានកើតភាពវឹកវរផ្ទៃក្នុងនៃរាជវង្សខ្មែរយ៉ាងតឹងតែងបំផុត។
+ តើព្រះបាទឦសានវរ្ម័នបានធ្វើទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយព្រះរាជាណាចក្រចាម្ប៉ាដោយរបៀបណា?
- ព្រះបាទឦសានវម្ម័បានធ្វើការទំនាក់ទំនងទូតជាមួយព្រះរាជាណាចក្រចាម្ប៉ាយ៉ាងជិតស្និតបំផុតដោយបានឯកភាពគ្នារៀបអភិសេករាជបុត្រីខ្មែរនាម សាវនិ និងរាជបុត្រាចាមនាម ជគធទីមៈជាចំណងមិត្តភាព ។
+ តើរាជវង្សសៃលេន្រ្ទបានប្រកាសខ្លួនជាស្តេចដូចម្តេច?
- រាជវង្សសៃលេន្រ្ទបានប្រកាសខ្លួនជាស្តេច ក្រុងភ្នំ ជាស្តេចចក្រពត្តិពង្រីកអំណាចគ្រប់គ្រងលើអាស៊ីអាគ្នេយ៍ទាំងមូល។
+ តើមូលហេតុអ្វីបានជាព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ព្រះអង្គចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយចាម៉្បា? 
- មូលហេតុបានជាព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ព្រះអង្គចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយចាម៉្បា គឺ
ដើម្បីវាយរដ្ឋដាយវៀតនៅតំបន់ង៉ែអាន។
+ តើស្តេចខ្មែរព្រះនាមអ្វីដែលបានរំដោះក្រុងអង្គរ ព្រមទាំងវាយយកនគរចាម៉្បាដាក់ជាចំណុះ?
- ស្តេចខ្មែរព្រះនាមជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលបានរំដោះក្រុងអង្គរ ព្រមទាំងយកនគរចាម៉្បាដាក់ជាចំណុះ។
៤. ទំនាក់ទំនងជាមួយដាយវៀត និងការបាត់បង់រដ្ឋចាម្ប៉ា
+ តើចាម្ប៉ាចាប់តាំងពីកកើតរដ្ឋមក ពួកគេបានអនុវត្តនយោបាយដូចម្តេច?
- ចាម្ប៉ាចាប់តាំងពីកកើតរដ្ឋមក ពួកគេបានអនុវត្តសង្រ្គាមជាមួយប្រទេសជិតខាងឥតឈប់ឈរមាន
ខ្មែរ ដាយវៀត ចិន...។
+ តើមូលហេតុអ្វីបានជាចាម្ប៉ាធ្វើសង្គា្រមជាមួយប្រទេសជិតខាង?
- មូលហេតុបានជាចាម្ប៉ាធ្វើសង្គា្រមជាមួយប្រទេសជិតខាងពីព្រោះ៖ ចង់ពង្រីកទឹកដីឱ្យទូលំទូលាយដើម្បីសម្រួលដល់ការរស់នៅរបស់ប្រជាជនចាមដែលកើតឡើងជាលំដាប់បង្កើតឱ្យមានសង្គ្រាមខ្មែរ-ចាម កើតឡើងជាច្រើនលើកច្រើនសា។
+ តើចាប់ពីពេលណាដែលចាម៉្បាត្រូវប្រឈមមុខតទល់នឹងការលុកលុយឈ្លានពានពីប្រទេសដាយវៀត
- ចាប់ពីពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៣មកចាម៉្បាត្រូវប្រឈមមុខតទល់នឹងការលុកលុយឈ្លានពានពី
ប្រទេសដាយវៀត។
+ តើមូលហេតុអ្វីដែលនាំឱ្យចាម៉្បាបាត់បង់ទឹកដី?
v មូលហេតុដែលនាំឱ្យចាម៉្បាបាត់បង់ទឹកដី គឺ៖
· ចាប់ពីពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៣មក ចាម៉្បាត្រូវប្រឈមមុខតទល់នឹងការលុកលុយឈ្លានពានពីប្រទេសដាយវៀត
· ពួកដាយវៀតបានចូលទៅតាំងទីលំនៅលើទឹកដីចាម៉្បាដោយមហិច្ឆតាឈ្លានពាន
· ពួកដាយវៀតបានបណ្ដេញជនជាតិចាមឱ្យចាកចេញពីមាតុភូមិរបស់ខ្លួន
· ដាយវៀតបានវាយយកទីក្រុង វិជ័យរាជធានីរដ្ឋចាម៉្បានៅចុងសតវត្សទី១៥(១៤៧០)ដោយស្ដេចយួន ឡេ ថាញ់ទោន
· ដាយវៀតបានលេបត្របាក់ចាម៉្បាទាំងស្រុងនៅឆ្នាំ១៧៥២ ហើយដល់ឆ្នាំ១៧៩២ ទើបដាយវៀតបានបញ្ចូលអាណាចក្រចាម៉្បាជារដ្ឋរបស់ខ្លួន ចាប់ពីពេលនោះមករដ្ឋនេះក៏បាត់ឈ្មោះពីផែនទីពិភពលោក។
៥. វាសនាជនជាតិចាម
+ តើមូលហេតុអ្វីដែលនាំឱ្យជនជាតិចាមក្លាយទៅជាជនអន្តោប្រវេសន៍?
- មូលហេតុដែលនាំឱ្យជនជាតិចាមក្លាយទៅជាជនអន្តោប្រវេសន៍ដោយសារ ប្រទេសចាមត្រូវបាត់បង់ទឹកដីដោយសារ ការលេបត្របាក់ពីប្រទេសដាយវៀត។
+ តើស្ដេចចាម និងមន្ត្រីចាម ជាមនុស្សដូចម្ដេច?
- ស្ដេចចាមក៏ដូចជាមន្ត្រីចាមដែរសុទ្ឋតែជាអ្នកគិតគូរពីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន គ្រួសារខ្លួន ហើយបានចុះចូលជាមួយសត្រូវក្បត់នឹងជាតិសាសន៍ឯង។
+ ក្រោយពីការបាត់បង់ទឹកដី តើជនជាតិចាមបានរស់ នៅឯណាខ្លះ?
- ក្រោយពីការបាត់បង់ទឹកដី ជនជាតិចាមបានរស់នៅក្នុងតំបន់អាស៊ីជាច្រើនដូចជា៖
ហ្វីលីពីន ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី កម្ពុជា និងវៀតណាមជាដើម។
+ តើពលរដ្ឋភៀសខ្លួនចាមបានសុំសិទ្ធិជ្រកកោននៅកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំណា?
ក្នុងរជ្ជកាលស្ដេចអង្គណា?
- ពលរដ្ឋភៀសខ្លួនចាមបានសុំសិទ្ធិជ្រកកោននៅកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ១៦៩២ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី៤។
+ តើភូមិភាគណានៃប្រទេសវៀតណាមមានជនជាតិចាមរស់នៅច្រើនជាងគេ? ព្រោះអ្វី?
- ភូមិភាគ ផារាំងនៃប្រទេសវៀតណាមមានជនជាតិចាមរស់នៅច្រើនជាងគេ។ ព្រោះតំបន់នេះជារាជធានីចាស់នៃប្រទេសចាម៉្បា។
៦. ប្រពៃណីជនជាតិចាម
+ តើជនជាតិចាមមានប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ដូចម្តេចខ្លះ?
v ប្រពៃណីជនជាតិចាម៖
+ មុនឥណ្ឌាចូលមក តើជនជាតិចាមមានជំនឿទៅលើអ្វី?
-មុនឥណ្ឌាចូលមកជនជាតិចាម មានជំនឿបែបធម្មជាតិគឺ គោរពដើមឈើ ភ្លៀង ទឹក ខ្យល់ជាដើម។
+ តើជនជាតិចាមគោរពសាសនាអ្វីខ្លះ?
v ជនជាតិចាមគោរពសាសនា ៖
+ ក្រោយពីបាត់បង់ទឹកដី តើជនជាតិចាមនៅគោរពប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ក្បួនខ្នាត ភាសា របស់ខ្លួនដែរឬទេ?
- ក្រោយពីបាត់បង់ទឹកដីជនជាតិចាមនៅតែគោរពប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ ក្បួនខ្នាត ភាសា របស់ខ្លួនឱ្យគង់វង្សរហូតដល់ថ្ងៃ។