ជំពូកទី ១ ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក
មេរៀនទី ៣ បដិវត្តន៍គហបតីអង់គ្លេសក្នុងសតវត្សទី១៧
ពន្យល់ពាក្យ
· បដិវត្តន៍ ៖ ការវិលត្រឡប់ ការកែប្រែ ការប្រែប្រួល ឬផ្លាស់ប្តូរ។
· គហបតី ៖ អ្នកមានធនធានស្តុកស្តម្ភដូចជាសេដ្ឋី ឧកញ៉ា...។
· រាជាណាចក្ររួម ៖ ប្រទេសអង់គ្លេស ប៊្រីតានិក សហរាជាចក្រភពអង់គ្លេស ឬហ្គ្រង់ប៊្រឺតាញ។
· រជ្ជទាយាទ ៖ ស្តេចស្នងរាជ្យបន្ត។
· ក្រុមវែល ៖ ឈ្មោះរបស់មេដឹកនាំសាធារណៈរដ្ឋ។
· សមរភូមិ ៖ ទីប្រយុទ្ធ។
· បុព្វហេតុ ៖ ហេតុដើម ដំណើរដើមគឺហេតុ ។
· ឡតអ្នកការពារ ៖ ក្រុមអ្នកការពាររបបថ្មី(ក្រុមវែល)។
· រដ្ឋាភិបាលប្រកាន់ច្បាប់តឹង ៖ រដ្ឋាភិបាលរបស់ក្រុមវែល។
· ក្បាលមូល ៖ ក្រុមអ្នកគាំទ្រសភាកាត់សក់ខ្លី(ពួកប្រកាន់តឹង)។
+ ចូរបង្ហាញទីតាំងប្រទេសអង់គ្លេស។ 
- ប្រទេសអង់គ្លេស លាតសន្ធឹងលើកោះមួយក្រុមដែលស្ថិតនៅប៉ែកខាងលិចនៃទ្វីបអឺរ៉ុប។
+ តើប្រទេសអង់គ្លេសមានទីតាំងស្ថិតនៅត្រង់ណានៃផែនទីពិភពលោកបច្ចុប្បន្ន?
+ ប្រទេសអង់គ្លេសមានទីតាំងស្ថិតនៅអឺរ៉ុបដីកោះ៖
· ជាប់សមុទ្រអៀរឡង់ សែលទិកច្រកសមុទ្រប៊្រីស្តុល...
· ខាងជើង: ស្កុតឡែន
· ខាងលិច: វែល និងអៀឡង់...។
+ តើចក្រភពអង់គ្លេសចែកចេញជាប៉ុន្មានប្រទេស? មានប្រទេសអ្វីខ្លះ?
+ ចក្រភពអង់គ្លេសចែកចេញជាបីប្រទេស
· ប្រទេសអង់គ្លេស
· ប្រទេសកាល់(អេកូសខាងជើង)
· និងប្រទេសអៀឡង់ខាងជើង។
១. បរាជ័យនៃរបបផ្តាច់ការ
១.១. អំណាច និងសាសនានៅចក្រភពអង់គ្លេស
+ ចាប់ពីសតវត្សទី១៣ មកតើរបបរាជាធិបតេយ្យអង់គ្លេសត្រូវត្រួតពិនិត្យដោយអ្វី?
- ចាប់ពីសតវត្សទី១៣ មករបបរាជាធិបតេយ្យអង់គ្លេសត្រូវត្រួតពិនិត្យដោយសភា។
+ តើក្រុមប្រឹក្សារបស់សភាមានប៉ុន្មាន? អ្វីខ្លះ?
- ក្រុមប្រឹក្សារបស់សភាមានពីរគឺ សភាជាន់ខ្ពស់ និងសភាជាន់ទាប។
+ តើក្រុមបុគ្គលបែបណាដែលជាតំណាងប្រជាជនខាងសភាជាន់ទាប។
- ក្រុមបុគ្គដែលជាតំណាងប្រជាជនខាងសភាជាន់ទាបច្រើនជាបុគ្គល ដែលស្ថិតក្នុងជួរសង្គមអភិជនសំខាន់(ពួកគហបតីម្ចាស់ដីពាណិជ្ជករ) និងពួកនាវិកក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍បំពាក់ដោយអាវុធ ដែលក្លាយជាអ្នកមានដោយសារសេដ្ឋកិច្ចលូតលាស់ក្នុងសតវត្សទី១៦ ។
+ តើប្រជាជនអង់គ្លេសភាគច្រើនមានចិត្តស្មោះត្រង់នឹងអ្វី?
- ប្រជាជនអង់គ្លេសភាគច្រើនមានចិត្តស្មោះត្រង់នឹងវិហារអង់គ្លីកានដឹកនាំដោយមេសាសនា និងស្តេច។
+ តើពួកណាដែលទិតៀនវិហារនេះ?
- ពួកដែលទិតៀនវិហារនេះគឺពួកប្រូតេស្តង់ប្រកាន់តឹង។
+ តើនៅសង្គមសក្តិភូមិអង់គ្លេស គោរពសាសនាអ្វីខ្លះ?
+ សាសនាមានពីរនិកាយ ៖
១.២. ដើមហេតុនៃបដិវត្តន៍គហបតីអង់គ្លេស
+ តើម្ចាស់ក្សត្រីអេលីហ្សាបែតទី១ ទទួលមរណៈនៅក្នុងឆ្នាំណា? 
- ម្ចាស់ក្សត្រីអេលីហ្សាបែតទី១ ទទួលមរណៈនៅក្នុងឆ្នាំ១៦០៣។
+ តើមូលហេតុអ្វីខ្លះធ្វើឱ្យផ្ទុះបដិវត្តន៍នៅអង់គ្លេស?
+ មូលហេតុធ្វើឱ្យផ្ទុះបដិវត្តន៍នៅអង់គ្លេសគឺ ដោយសារ៖
· ការចូលមរណភាពម្ចាស់ក្សត្រីអេលីហ្សាបែតទី១ ដោយគ្មានរជ្ជទាយាទ
· ការកែប្រែរបបគ្រប់គ្រងពីរបបរាជាធិបតេយ្យមករបបផ្តាច់ការ
· ស្ដេចបានធ្វើការផ្លោះរំលងសភាក្នុងការធ្វើការសម្រេចចិត្តនានា
· ការបង្កើតច្បាប់ទាពន្ធជាថ្មី
· ការត្រួតពិនិត្យយ៉ាងហ្មត់ចត់ វិហារអង់គ្លីកាន ដែលស្ដេចសាលទី១ បានសាកល្បងផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលាយនៅអេកូស
· ការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញចំពោះអ្នកប្រកាន់ច្បាប់តឹង ដែលជាហេតុនាំឱ្យមានការងើបបះបោរឡើង។
+ តើប្រជាជនអេកូសក្រោកឈរប្រឆាំងនឹងស្តេចនៅក្នុងឆ្នាំណា?
- ប្រជាជនអេកូសក្រោកឈរប្រឆាំងនឹងស្តេចនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៣៧។
+ តើចលនាប្រឆាំងនេះបានផ្ទុះឡើងនៅឯណាទៀត?
- ចលនាប្រឆាំងនេះបានផ្ទុះឡើងនៅអៀឡង់ (១៦៤១) ទីក្រុងឡុងដ៍ (ខែមករា១៦៤២) ។
១.៣. សង្គ្រាមស៊ីវិលឆ្នាំ ១៦៤២-១៦៤៩
+ តើសង្គ្រាមស៊ីវិលបានផ្ទុះឡើងពីឆ្នាំណារហូតឆ្នាំណា? 
- សង្គ្រាមស៊ីវិលបានផ្ទុះឡើងពីឆ្នាំ១៦៤២រហូតឆ្នាំ១៦៤៩។
+ តើបក្សពួកណាខ្លះដែលប្រឈមមុខគ្នាបង្កើតជាបដិវត្តន៍? តើខាងណាជាអ្នកឈ្នះ?
+ បក្សពួកដែលប្រឈមមុខគ្នាបង្កើតជាបដិវត្តន៍ គឺ ៖
· បក្សពួកខាងស្តេចឈ្មោះកាវ៉ាល្យេ
· និងសភាឈ្មោះ«ក្បាលមូល» គឺពួកកាត់សក់ខ្លីយកម៉ូតតាមពួកប្រកាន់ច្បាប់តឹង។
· អ្នកឈ្នះនោះបក្សពួកខាងសភា។
+ តើស្តេចសាលទី១ត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅឆ្នាំណា? និងត្រូវកាត់ទោសនៅថ្ងៃខែឆ្នាំណា?
- ស្តេចសាលទី១ត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅឆ្នាំ១៦៤៧ ពេលព្រះអង្គរត់ទៅអេកូស។ ព្រះអង្គត្រូវកាត់ទោស នៅថ្ងៃទី៣០ មករា ឆ្នាំ ១៦៤៩។
២. ពីក្រុមវែលទៅដល់របបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យសភា
២.១. រដ្ឋាភិបាលរបស់ពួកប្រកាន់់ច្បាប់តឹង
+ តើរបបរាជានិយមត្រូវបានជំនួសដោយរបបអ្វី? 
- របបគ្រប់គ្រងថ្មីត្រូវបានជំនួសដោយរបបសាធារណរដ្ឋ។
+ តើអំណាចរដ្ឋត្រូវបានប្រគល់ទៅឱ្យក្រុមណា?
- អំណាចរដ្ឋត្រូវបានប្រគល់ទៅឱ្យក្រុមប្រឹក្សាដែលគ្រប់គ្រងដោយលោកក្រុមវែល។
+ ចូររៀបរាប់ពីការគំរាមកំហែងមកលើរបបគ្រប់គ្រងថ្មី។
- ការគំរាមកំហែងមកលើរបបគ្រប់គ្រងថ្មីដោយរបបរាជានិយម ដែលនៅសល់ជាច្រើននាក់ ហើយការប្រឆាំងនេះមានពួកអ្នកប្រកាន់ច្បាប់តឹងរ៉ឹងមួយចំនួនឈ្មោះ នឺ វឺល័រ ។ ការគំរាមកំហែងនេះមានមកពីខាងអ្នកតស៊ូបះបោរថ្នាក់ជាតិដូចជាពួក អៀឡង់ និងពួកអេកូសដើម្បីបុព្វហេតុឯករាជ្យ។
+ តើក្រុមវែលបានធ្វើឱ្យស្ថានការវិលត្រឡប់ដូចដើមដែរឬទេ? ដោយសារអ្វី ?
- ក្រុមវែលបានធ្វើឱ្យស្ថានការវិលត្រឡប់ដូចដើម ។ ដោយសារវាយបង្ក្រាបពួកអៀឡង់ និងអេកូសព្រមទាំងចាប់មេដឹកនាំក្រុម នីវឺល័រដាក់គុកទៀតផង។
+ តើនៅឆ្នាំ១៦៥៣ក្រុមវែលបានក្លាយជាអ្វី? នៅឆ្នាំ១៦៥៣ក្រុមវែលបានក្លាយជា «ឡតអ្នកការពារ » គឺ ការពាររបបថ្មីទល់នឹងចលនាប្រជាជន។
+ តើក្រុមវែលដឹកនាំប្រទេសដូចម្ដេច?
- ក្រុមវែលដឹកនាំប្រទេសតាមរបៀបផ្ដាច់ការ។
+ តើនយោបាយក្រៅប្រទេសក្រុមវែលធ្វើឱ្យរីកចម្រើនលើផ្នែកអ្វីខ្លះ?
- នយោបាយក្រៅប្រទេសក្រុមវែលគឺ ធ្វើឱ្យមានឧត្ដមភាពខាងផ្នែកនាវា និងពង្រីកដែនដីអាណានិគម ។
+ តើក្រុមវែលទទួលមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំណា? ហើយស្ដេចព្រះនាមអ្វីដែលបានឡើងសោយរាជ្យជាថ្មី?
- ក្រុមវែលទទួលមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៦៥៨។ ស្ដេចដែលបានឡើងសោយរាជ្យជាថ្មីព្រះនាម ស្ដេចសាលទី២។
+ តើព្រះអង្គបានធ្វើទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងប្រទេសណាខ្លះ? តើទំនាក់ទំនងនេះធ្វើឱ្យអ្នកប្រកាន់ច្បាប់តឹងមានសភាពដូចម្ដេច?
- ព្រះអង្គបានធ្វើទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងប្រទេសបារាំង និងពួកកាតូលិកអង់គ្លេស។ ទំនាក់ទំនង នេះធ្វើឱ្យអ្នកប្រកាន់ច្បាប់តឹងមានសភាព ក្ដៅក្រហាយ។
២.២. ការលើកស្តេចឱ្យឡើងសោយរាជ្យវិញត្រូវបរាជ័យ
+ តើស្ដេចហ្សាក់ទី២ សោយរាជ្យពីឆ្នាំណា ដល់ឆ្នាំណា? តើព្រះអង្គជាស្ដេចប្រកាន់យកសាសនាអ្វី?
- ស្ដេច ហ្សាក់ទី២សោយរាជ្យពីឆ្នាំ១៦៨៥ ដល់ឆ្នាំ ១៦៨៨។ ព្រះអង្គជាស្ដេចប្រកាន់យកសាសនាគ្រឹស្ដ (កាតូលិក)ជាស្ដេចកាតូលិក។
+ តើបុត្រីរបស់ព្រះអង្គហើយនិងលោក ហ្គីយ៉ូមដូរ៉ង់អ្នកទាំងពីរប្រកាន់យកសាសនាអ្វី?
- បុត្រីរបស់ព្រះអង្គហើយ និងលោកហ្គីយ៉ូមដូរ៉ង់ អ្នកទាំងពីរប្រកាន់យកសាសនាគ្រិស្ដ (ប្រូតេស្តង់)។
+ តើស្តេចអង្គណាឡើងសោយរាជ្យតែមិនកាន់អំណាច?
- ស្តេចដែលឡើងសោយរាជ្យតែមិនកាន់អំណាចគឺមានស្តេច៖
- ម្ចាស់ក្សត្រីម៉ារី (១៦៨៩-១៦៩៤)
- ព្រះអង្គម្ចាស់ហ្គីយ៉ូមដូរ៉ង់(១៦៨៩-១៧០២)(ប្រូតេស្តង់)។
៣. របបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យសភា
+ នៅខែមករាឆ្នាំ១៦៨៩ តើស្ដេចព្រះនាមអ្វីដែលបានសោយរាជ្យនៅចក្រភពអង់គ្លេស?
- នៅឆ្នាំ ១៦៨៩ស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យនៅចក្រភពអង់គ្លេសព្រះនាម ហ្គីយ៉ូមដូរ៉ង់ និងម្ចាស់ក្សត្រី ម៉ារី។
+ តើស្ដេចទាំងពីរនេះឡើងសោយរាជ្យបានយ៉ាងដូចម្ដេច?
- ស្ដេចទាំងពីរនេះឡើងសោយរាជ្យបានដោយសារក្រោយពីបានការវិនិច្ឆ័យដោយគោរពចំពោះ «ការប្រកាសនានា »ដែលបោះឆ្នោតដោយសភាដោយកម្រិតអំណាចស្ដេច។
+តើរបបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យសភាបានធ្វើកំណែទម្រង់អ្វីខ្លះជូនជាតិ?
- របបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យសភាបានធ្វើកំណែទម្រង់ជូនជាតិដូចជា បើកឱ្យមានការបោះឆ្នោត និងកម្រិតអំណាចស្តេច
(ស្តេចសោយរាជ្យតែមិនកាន់អំណាច)។
+ ចូរប្រៀបធៀបរវាងរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ និងរបបសាធារណៈរដ្ឋ។
· របបរាជានិយម
- ប្រើអំណាចផ្តាច់ការ
- ទាពន្ធធ្ងន់ធ្ងរ
- ធ្វើកិច្ចការរំលងសភា
- មិនគោរពច្បាប់
- តាំងខ្លួនជាព្រះអ្នកប្រទាន
- ដឹកនាំដោយស្តេចសាលទី១ ។
· របបសាធារណៈរដ្ឋ
- ប្រើអំណាចផ្តាច់ការ
- យកចិត្តទុកដាក់លើវិស័យយោធានិងនាវា
- ពង្រីកទឹកដីអាណានិគម
- បង្រ្កាបចលនាបះបោរ
- ក្រុមវែល ។