(ជ៣) មេរៀនទី៤៖ (សង្ខេបមេរៀន) រដ្ឋឡានសាង

ជំពូកទី ៣              ប្រវត្តិសាស្រ្តតំបន់

មេរៀនទី ៤            រដ្ឋឡានសាង

ពន្យល់ពាក្យ

·         ឡានសាង     ៖ ដំរីរាប់លាន(១៣៥១ ឬ៥៣ ឬ៥៤- ១៧០៧)។

·         កសិកម្មដុតព្រៃ ៖ ការដាំដំណាំដោយវិធីដុតព្រៃ។

·         ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ៖ ព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយហិនយាន។

·         រចនាសម្ព័ន្ធ    ៖ ការចងក្រងជាបណ្តាញ ឬជាក្រុម ឬប្រព័ន្ធ។

·         នគរូបនីយកម្ម ៖ ការសាងសង់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ទទីក្រុង។

·         មនោគតិ       ៖ ដំណើររបស់ចិត្ត ដំណើរប្រព្រឹត្តទៅនៃចិត្ត។

·         ប្រតិបត្តិ       ៖ អនុវត្ត បដិបត្តិ ការប្រព្រឹត្ត ធ្វើតាម។

·         ព្រលឹងនិយម  ៖ និយមលើវិញ្ញាណអ្វីមួយ។

·         ទីសក្ការៈបូជា  ៖ កន្លែងគោរព។

·         សច្ចាប្រណិធាន ៖ ការស្បថ ឬការសំបូងសង្រូង។

+ តើរដ្ឋឡានសាង (ប្រទេសឡាវបច្ចុប្បន្ន)មានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់ប្រទេសណាខ្លះ?

v  រដ្ឋឡានសាងជាប់ប្រទេស៖

·         ខាងជើង៖ ចិន(ស៊ីណូ) និងរដ្ឋឡានណា

·         ខាងត្បូង៖ ខ្មែរ (កម្ពុជា)

·         ខាងលិច៖ សៀម (អយុធ្យា)

·         ខាងកើត៖ ដាយវៀត និងចាម្ប៉ា។

១. ជនជាតិដើមនៅឡាវមុនសតវត្សទី១៤

+ មុនសតវត្សទី១៤ តើជនជាតិឡាវបែងចែកជាប៉ុន្មានក្រុមធំៗ? អ្វីខ្លះ?

v  មុនសតវត្សទី១៤ជនជាតិឡាវបែងចែកជា ៣ក្រុមធំៗមានដូចជា៖

·         ក្រុមទី១  ឡាវធឹង

·         ក្រុមទី២  (ថៃឡាវ)គឺពួកឡាវតំបន់ខាងក្រោម

·         ក្រុមទី៣  ពួកឡាវស៊ុង។

+ តើក្រុមនីមួយៗមានលក្ខណៈដូចម្ដេចខ្លះ?

v  ក្រុមនីមួយៗមានលក្ខណៈដូចជា៖

·         ក្រុមទី១ ឡាវធឹង : ជាពួកម្ចាស់ស្រុកដើមដំបូងគេបង្អស់មានអំបូរចេញពីខ្មែរ-មន រស់នៅតាមតំបន់ខ្ពង់រាប និងភ្នំ ពួកនេះរស់នៅដោយធ្វើកសិកម្ម ព្រៃដុត និងមានជំនឿលើព្រលឹងនិយម

·         ក្រុមទី២ (ថៃឡាវ)គឺពួកឡាវតំបន់ខាងក្រោម ៖ មានដើមកំណើតមកពីអំបូរថៃដែលបានចូលមករស់នៅជាក្រុមធំជាងគេនៅក្នុងប្រទេសឡាវ

·         ក្រុមទី៣ ពួកឡាវស៊ុង ៖ និយាយភាសាទីបេភូមា ទើបតែចេញពីប្រទេសចិនប្រហែលជាង២០០០ឆ្នាំកន្លងមកប៉ុណ្ណោះ។

+ តើក្រុមឡាវស៊ុង មានជំនឿទៅលើអ្វី?

- ក្រុមឡាវស៊ុង មានជំនឿទៅលើព្រលឹងនិយម និងស្ដាប់បង្កាប់តែមេដឹកនាំរបស់គេតែប៉ុណ្ណោះ។

២. កំណកំណើតរដ្ឋឡានសាង ឬនគរូបនីយកម្មរដ្ឋឡានសាង

+ តើប្រវត្តិសាស្រ្តឡាវ(ឡាវតំបន់ខាងក្រោម) ផ្ដើមកត់ត្រាឡើងនៅសតវត្សទីប៉ុន្មាន?   

- ប្រវត្តិសាស្រ្តឡាវផ្ដើមកត់ត្រាឡើងនៅសតវត្សទី១៤។

+ នៅសតវត្សទី១៤ តើស្ដេចឡាវឈ្មោះអ្វីដែលបានរៀបអភិសេកជាមួយនិងក្សត្រីខ្មែរ?

- នៅសតវត្សទី១៤ ស្ដេចឡាវឈ្មោះ ផា ងុម បានរៀបអភិសេកជាមួយ និងក្សត្រីខ្មែរ។

+តើរដ្ឋឡានសាងបង្កើតឡើងនៅចន្លោះឆ្នាំណា? ដោយក្សត្រអង្គណា?

រដ្ឋឡានសាងបង្កើតឡើងនៅចន្លោះឆ្នាំ១៣៥១-១៧០៧។ ដោយក្សត្រនាមព្រះចៅ ផាងុម ។

+ ក្រោយពីព្រះអង្គបានយាងមកពីស្រុកខ្មែរវិញ តើព្រះអង្គ ផា ងុម បានធ្វើអ្វីខ្លះ?      

- ក្រោយពីព្រះអង្គបានយាងមកពីស្រុកខ្មែរវិញព្រះអង្គ ផា ងុម ដើម្បីតវ៉ាទាមទារយក

  រាជាណាចក្រហ្លួងព្រះបាង ពីពួកអយុធ្យាមកវិញតាមរយៈជំនួយឧបត្ថម្ភពីស្ដេចខ្មែរ។

+ តើព្រះចៅ ផាងុម បានពង្រីកអំណាចចាប់ពីណាដល់ណា? 

- ព្រះចៅ ផាងុម បានពង្រីកអំណាចចាប់ពីឆៀងក្វាងនៅភាគខាងជើងរហូតដល់ចម្ប៉ាស័ក្តិភូមិភាគខាងត្បូង។

+ តើក្រោយពីកកើតរដ្ឋ អាណាចក្រនេះមានឈ្មោះដូចម្ដេច?  

- ក្រោយពីកកើតរដ្ឋ អាណាចក្រនេះមានឈ្មោះថា ឡានសាង។

+ តើរដ្ឋឡានសាងមានលក្ខណៈស្រដៀងអ្វីខ្លះជាមួយខ្មែរ និងសៀម? 

- រដ្ឋឡានសាងមានលក្ខណៈស្រដៀងជាមួយខ្មែរ និងសៀមដូចជា ខាងផ្នែកនយោបាយសង្គម ជាពិសេសការគោរពប្រតិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ដែលបង្ហាញពីភាពត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់របស់ព្រះមហាក្សត្រ។

៣. ស្ថានភាពនយោបាយ

+ តើស្ថានភាពនយោបាយរដ្ឋឡានសាងបានបែងចែកជាប៉ុន្មានសម័យ? អ្វីខ្លះ?

v  ស្ថានភាពនយោបាយរដ្ឋឡានសាងបានបែងចែកជា ២សម័យ៖

·         សម័យកំពូល

·         សម័យធ្លាក់ចុះ។

៣.១. សម័យកំពូល

+ តើរាជាណាចក្រឡានសាងមានអាយុកាលប៉ុន្មានឆ្នាំ?

- រាជាណាចក្រឡានសាងមានអាយុកាល៣៥០ឆ្នាំ។

+ តើរដ្ឋឡានសាងធ្លាប់មានសង្គ្រាមជាមួយប្រទេសណាខ្លះ?

- រដ្ឋឡានសាងធ្លាប់មានសង្គ្រាមជាមួយប្រទេសដូចជា៖

- ប្រទេសភូមា

​- និងប្រទេសសៀម ប៉ុន្តែមិនសូវទទួលបរាជ័យ។

+ តើមានព្រឹត្តិការណ៍អ្វីខ្លះបានកើតឡើងនៅរដ្ឋឡានសាងក្នុងសតវត្សទី១៦ និងសតវត្សទី១៧?

v  ព្រឹត្តិការណ៍ដែលកើតឡើងនៅរដ្ឋឡានសាងក្នុងសតវត្សទី១៦ និងសតវត្សទី១៧ មានដូចជា៖

·         នៅសតវត្សទី១៦ រាជធានីឡាវបានផ្លាស់ប្ដូរមកតាំងនៅវៀងច័ន្ទវិញ

·         នៅសតវត្សទី១៦ រាជាណាចក្រឡានសាងបានជួបប្រទះនូវសង្គ្រាមឥតឈប់ឈរ ជាមួយរាជាណាចក្រជិតខាងមានភូមា និងសៀម ប៉ុន្តែពុំដែលទទួលបរាជ័យធ្ងន់ធ្ងរម្ដងណាឡើយ

·         នៅសតវត្សទី១៧ រាជាណាចក្រឡានសាងបានរីកចម្រើនដល់កំពូលរបស់ខ្លួនក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ សុរិយវង្សា(គ.ស. ១៦៣៧-១៦៩៤) ដែលសម័យនោះរាជាណាចក្រនេះមានទំហំ ៤០០០០០គីឡូម៉ែត្រការេ មានឈ្មោះល្បីល្បាញពេញតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃការសិក្សាអំពីលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនាទៀតផង។

៣.២. សម័យធ្លាក់ចុះ

+ តើមូលហេតុអ្វីខ្លះដែលបណ្ដាលឱ្យរាជាណាចក្រឡានសាង ត្រូវបានធ្លាក់ចុះ?

v  មូលហេតុដែលបណ្ដាលឱ្យរាជាណាចក្រឡានសាងត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារ៖

·         មានចម្បាំងគ្នាឯង(ដណ្ដើមរាជសម្បត្តិ)ធ្វើឱ្យស្ថានភាពប្រទេសរងនូវភាពវឹកវរ និងវេទនាយ៉ាងខ្លាំង

·         ប្រទេសជិតខាងដែលមានឯកភាពរឹងមាំខ្លាំងក្លា បានឆក់ឱកាសដណ្ដើមយកទឹកដីឡាវមួយចំនួនមកកាន់កាប់ជារបស់ខ្លួន។

+ តើការធ្លាក់ចុះនេះបានធ្វើឱ្យប្រទេសមានស្ថានភាពដូចម្ដេច?

- ការធ្លាក់ចុះនេះបានធ្វើឱ្យប្រទេសមានស្ថានភាព វឹកវរ និងវេទនាយ៉ាងខ្លាំងបាត់បង់ទឹកដីទៅប្រទេសជិតខាង។

+ តើនៅក្នុងឆ្នាំណាដែលកងទ័ពហ្លួងព្រះបាងបានវាយលុកទៅលើរាជធានីវៀងច័ន្ទ?

- នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧០៦ កងទ័ពហ្លួងព្រះបាងបានវាយលុកទៅលើរាជធានីវៀងច័ន្ទ។

+ តើក្រោយពីការវាយលុករបស់ពួកហ្លួងព្រះបាង ខាងវៀងច័ន្ទបានរត់ទៅពឹងខាងណា?

- ក្រោយពីការវាយលុករបស់ពួកហ្លួងព្រះបាង ខាងវៀងច័ន្ទបានរត់ទៅពឹងទីក្រុង អាយុធ្យា។

+ តើទីក្រុងអយុធ្យាបានរកដំណោះស្រាយយ៉ាងដូចម្ដេច?     

- ទីក្រុងអយុធ្យាបានរកដំណោះស្រាយឱ្យដោយបែងចែករាជាណាចក្រឡាវជាពីរផ្នែកគឺ ហ្លួងព្រះបាង និង

វៀងច័ន្ទ។

+ តើនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦៦ តំបន់ណាខ្លះនៃរដ្ឋឡានសាងបានក្លាយទៅជាអាណាចក្ររបស់សៀម?

- នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦៦ តំបន់នៃរដ្ឋឡានសាងបានក្លាយទៅជាអាណាចក្ររបស់សៀមរួមមាន៖

·         វៀងច័ន្ទ

·         ចម្ប៉ាស័ក្តិ

·         អ៊ូប៊ុន

·         ឡះខន ។

+ តើស្ដេចយួនបានទាញយកផលប្រយោជន៍ពីភាពវឹកវរនេះយ៉ាងដូចម្ដេច?    

- ស្ដេចយួនបានទាញយកផលប្រយោជន៍ពីភាពវឹកវរនេះ ដោយបង្ខំឱ្យរាជាណាចក្រឆៀងខ្វាងធ្វើការទាក់ទងជាមួយនឹងខ្លួនតាមបែបរដ្ឋចំណុះ។

+ តើរាជាណាចក្រហ្លួងព្រះបាងក្លាយជារដ្ឋឯករាជ្យមួយបានអាស្រ័យទៅលើអ្វី?

- រាជាណាចក្រហ្លួងព្រះបាងក្លាយជារដ្ឋឯករាជ្យមួយបានអាស្រ័យទៅលើ

  ការផ្ដល់សួយសារអាករជារៀងរាល់ឆ្នាំដល់ ប្រទេសទាំងពីរគឺសៀម និងយួន។

៤. ស្ថានភាពសង្គម និងវប្បធម៌

៤.១. វប្បធម៌ សាសនានៅឡាវ

+ តើប្រទេសឡាវប្រកាន់យកសាសនាអ្វី?     

- ប្រទេសឡាវប្រកាន់យកសាសនា ព្រះពុទ្ធ។

+ ហេតុអ្វីបានជាប្រជាជនឡាវតំបន់ខាងក្រោមប្រកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ?

-បានជាប្រជាជនឡាវតំបន់ខាងក្រោមប្រកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទព្រោះនៅក្នុងប្រទេសឡាវ

ព្រះពុទ្ធសាសនាហីនយានជាសាសនារបស់រដ្ឋ ហើយវត្តអារាមគឺជា មជ្ឈមណ្ឌលអប់រំ និងសកម្មភាពវប្បធម៌របស់ភូមិឡាវ ទាំងឡាយហើយព្រះរាជាឡាវបានអះអាងថា ឡាវត្រូវតែប្រតិបត្តិតាមកន្លងព្រះពុទ្ធសាសនាជាដាច់ខាត។

+ តើវត្តអារាមផ្តល់សារៈសំខាន់អ្វីខ្លះដល់សង្គមឡានសាង?

v  វត្តអារាមផ្តល់សារៈសំខាន់ដល់សង្គមឡានសាង៖

·         ជាមជ្ឈមណ្ឌលអប់រំ

·         ជាសកម្មភាពវប្បធម៌ភូមិឡាវ

·         ព្រះរាជាងាយស្រួលគ្រប់គ្រងប្រជារាស្ត្រ ។

+តើឡាវខាងក្រោមហៅពួកឡាវធឹង និងឡាវស៊ុងដូចម្តេច? ហេតុអ្វី?

v  ឡាវខាងក្រោម(ឡាវថៃ)ហៅ៖

·         ពួកឡាវធឹង ថា ខា(ទាសករ) ឬអ្នកងារ។

·         និងឡាវស៊ុង ថា ម៉េវ ឬពួកព្រៃ។

·         ដោយសារ ៖ មិនគោរពសាសនាព្រះពុទ្ធ និងមានឋានៈទាបជាងខ្លួន។

៤.២. ផ្នែករដ្ឋបាលគ្រប់គ្រង

+ តើការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរដ្ឋឡានសាងមានលក្ខណៈដូចម្តេច?

v  ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរដ្ឋឡានសាងមានលក្ខណៈ ៖

·         ព្រះរាជាជាស្តេចផែនដី

·         មេដឹកនាំតាមតំបន់ធ្វើសច្ចាប្រណិធាននិងបង់ពន្ធ

·         អំណាចចែករំលែកតែមិនផ្ទេរ

·         មេដឹកនាំតាមតំបន់អាចក្លាយជាស្តេច។

·         មិនភ្ជាប់អាណាខេត្តដាច់ស្រយាលទៅនឹងរាជធានីឡើយ។