(ជ១) មេរៀនទី៣៖ (សង្ខេបមេរៀន) បដិវត្តន៍គហបតីអង់គ្លេសក្នុងស.ត.ទី១៧

ជំពូកទី ១              ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក

មេរៀនទី ៣            បដិវត្តន៍គហបតីអង់គ្លេសក្នុងសតវត្សទី១៧

ពន្យល់ពាក្យ

·         បដិវត្តន៍    ៖ ការវិលត្រឡប់ ការកែប្រែ ការប្រែប្រួល ឬផ្លាស់ប្តូរ។

·         គហបតី     ៖ អ្នកមានធនធានស្តុកស្តម្ភដូចជាសេដ្ឋី ឧកញ៉ា...។

·         រាជាណាចក្ររួម    ៖ ប្រទេសអង់គ្លេស ប៊្រីតានិក សហរាជាចក្រភពអង់គ្លេស ឬហ្គ្រង់ប៊្រឺតាញ។

·         រជ្ជទាយាទ ៖ ស្តេចស្នងរាជ្យបន្ត។

·         ក្រុមវែល    ៖ ឈ្មោះរបស់មេដឹកនាំសាធារណៈរដ្ឋ។

·         សមរភូមិ   ៖ ទីប្រយុទ្ធ។

·         បុព្វហេតុ   ៖ ហេតុដើម ដំណើរដើមគឺហេតុ ។

·         ឡតអ្នកការពារ    ៖ ក្រុមអ្នកការពាររបបថ្មី(ក្រុមវែល)។

·         រដ្ឋាភិបាលប្រកាន់ច្បាប់តឹង         ៖ រដ្ឋាភិបាលរបស់ក្រុមវែល។

·         ក្បាលមូល  ៖ ក្រុមអ្នកគាំទ្រសភាកាត់សក់ខ្លី(ពួកប្រកាន់តឹង)។

+ ចូរបង្ហាញទីតាំងប្រទេសអង់គ្លេស។          

- ប្រទេសអង់គ្លេស លាតសន្ធឹងលើកោះមួយក្រុមដែលស្ថិតនៅប៉ែកខាងលិចនៃទ្វីបអឺរ៉ុប។ 

+ តើប្រទេសអង់គ្លេសមានទីតាំងស្ថិតនៅត្រង់ណានៃផែនទីពិភពលោកបច្ចុប្បន្ន?

+ ប្រទេសអង់គ្លេសមានទីតាំងស្ថិតនៅអឺរ៉ុបដីកោះ៖

·         ជាប់សមុទ្រអៀរឡង់ សែលទិកច្រកសមុទ្រប៊្រីស្តុល...

·         ខាងជើង: ស្កុតឡែន

·         ខាងលិច: វែល និងអៀឡង់...។

+ តើចក្រភពអង់គ្លេសចែកចេញជាប៉ុន្មានប្រទេស? មានប្រទេសអ្វីខ្លះ?

+ ចក្រភពអង់គ្លេសចែកចេញជាបីប្រទេស

·         ប្រទេសអង់គ្លេស

·         ប្រទេសកាល់(អេកូសខាងជើង)

·         និងប្រទេសអៀឡង់ខាងជើង។

១. បរាជ័យនៃរបបផ្តាច់ការ

១.១. អំណាច និងសាសនានៅចក្រភពអង់គ្លេស

+ ចាប់ពីសតវត្សទី១៣ មកតើរបបរាជាធិបតេយ្យអង់គ្លេសត្រូវត្រួតពិនិត្យដោយអ្វី?      

- ចាប់ពីសតវត្សទី១៣ មករបបរាជាធិបតេយ្យអង់គ្លេសត្រូវត្រួតពិនិត្យដោយសភា។

+ តើក្រុមប្រឹក្សារបស់សភាមានប៉ុន្មាន? អ្វីខ្លះ?       

- ក្រុមប្រឹក្សារបស់សភាមានពីរគឺ សភាជាន់ខ្ពស់ និងសភាជាន់ទាប។

+ តើក្រុមបុគ្គលបែបណាដែលជាតំណាងប្រជាជនខាងសភាជាន់ទាប។    

- ក្រុមបុគ្គដែលជាតំណាងប្រជាជនខាងសភាជាន់ទាបច្រើនជាបុគ្គល ដែលស្ថិតក្នុងជួរសង្គមអភិជនសំខាន់(ពួកគហបតីម្ចាស់ដីពាណិជ្ជករ) និងពួកនាវិកក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍បំពាក់ដោយអាវុធ ដែលក្លាយជាអ្នកមានដោយសារសេដ្ឋកិច្ចលូតលាស់ក្នុងសតវត្សទី១៦ ។

+ តើប្រជាជនអង់គ្លេសភាគច្រើនមានចិត្តស្មោះត្រង់នឹងអ្វី?         

- ប្រជាជនអង់គ្លេសភាគច្រើនមានចិត្តស្មោះត្រង់នឹងវិហារអង់គ្លីកានដឹកនាំដោយមេសាសនា និងស្តេច។

+ តើពួកណាដែលទិតៀនវិហារនេះ?

- ពួកដែលទិតៀនវិហារនេះគឺពួកប្រូតេស្តង់ប្រកាន់តឹង។

+ តើនៅសង្គមសក្តិភូមិអង់គ្លេស គោរពសាសនាអ្វីខ្លះ?

+ សាសនាមានពីរនិកាយ ៖

• ប្រូតេស្តង ៖ ពួកសភា
• កាតូលិក ៖ ស្តេច (វិហារអង់គ្លីកាន)ខាងជើងអង់គ្លេស និងអៀរឡង់។

១.២. ដើមហេតុនៃបដិវត្តន៍គហបតីអង់គ្លេស

+ តើម្ចាស់ក្សត្រីអេលីហ្សាបែតទី១ ទទួលមរណៈនៅក្នុងឆ្នាំណា?       

-  ម្ចាស់ក្សត្រីអេលីហ្សាបែតទី១ ទទួលមរណៈនៅក្នុងឆ្នាំ១៦០៣។

+ តើមូលហេតុអ្វីខ្លះធ្វើឱ្យផ្ទុះបដិវត្តន៍នៅអង់គ្លេស?

+ មូលហេតុធ្វើឱ្យផ្ទុះបដិវត្តន៍នៅអង់គ្លេសគឺ ដោយសារ៖

·         ការចូលមរណភាពម្ចាស់ក្សត្រីអេលីហ្សាបែតទី១ ដោយគ្មានរជ្ជទាយាទ

·         ការកែប្រែរបបគ្រប់គ្រងពីរបបរាជាធិបតេយ្យមករបបផ្តាច់ការ 

·         ស្ដេចបានធ្វើការផ្លោះរំលងសភាក្នុងការធ្វើការសម្រេចចិត្តនានា

·         ការបង្កើតច្បាប់ទាពន្ធជាថ្មី

·         ការត្រួតពិនិត្យយ៉ាងហ្មត់ចត់ វិហារអង់គ្លីកាន ដែលស្ដេចសាលទី១ បានសាកល្បងផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលាយនៅអេកូស

·         ការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញចំពោះអ្នកប្រកាន់ច្បាប់តឹង ដែលជាហេតុនាំឱ្យមានការងើបបះបោរឡើង។

+ តើប្រជាជនអេកូសក្រោកឈរប្រឆាំងនឹងស្តេចនៅក្នុងឆ្នាំណា?  

-  ប្រជាជនអេកូសក្រោកឈរប្រឆាំងនឹងស្តេចនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៣៧។

+ តើចលនាប្រឆាំងនេះបានផ្ទុះឡើងនៅឯណាទៀត?         

-  ចលនាប្រឆាំងនេះបានផ្ទុះឡើងនៅអៀឡង់ (១៦៤១) ទីក្រុងឡុងដ៍ (ខែមករា១៦៤២) ។

១.៣. សង្គ្រាមស៊ីវិលឆ្នាំ ១៦៤២-១៦៤៩

+ តើសង្គ្រាមស៊ីវិលបានផ្ទុះឡើងពីឆ្នាំណារហូតឆ្នាំណា?         

-  សង្គ្រាមស៊ីវិលបានផ្ទុះឡើងពីឆ្នាំ១៦៤២រហូតឆ្នាំ១៦៤៩។

+ តើបក្សពួកណាខ្លះដែលប្រឈមមុខគ្នាបង្កើតជាបដិវត្តន៍? តើខាងណាជាអ្នកឈ្នះ?

+ បក្សពួកដែលប្រឈមមុខគ្នាបង្កើតជាបដិវត្តន៍ គឺ ៖

·         បក្សពួកខាងស្តេចឈ្មោះកាវ៉ាល្យេ

·         និងសភាឈ្មោះ«ក្បាលមូល» គឺពួកកាត់សក់ខ្លីយកម៉ូតតាមពួកប្រកាន់ច្បាប់តឹង។

·         អ្នកឈ្នះនោះបក្សពួកខាងសភា។

+  តើស្តេចសាលទី១ត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅឆ្នាំណា? និងត្រូវកាត់ទោសនៅថ្ងៃខែឆ្នាំណា?     

-  ស្តេចសាលទី១ត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅឆ្នាំ១៦៤៧ ពេលព្រះអង្គរត់ទៅអេកូស។ ព្រះអង្គត្រូវកាត់ទោស នៅថ្ងៃទី៣០ មករា ឆ្នាំ ១៦៤៩។

២. ពីក្រុមវែលទៅដល់របបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យសភា

២.១. រដ្ឋាភិបាលរបស់ពួកប្រកាន់់ច្បាប់តឹង

+ តើរបបរាជានិយមត្រូវបានជំនួសដោយរបបអ្វី?  

-  របបគ្រប់គ្រងថ្មីត្រូវបានជំនួសដោយរបបសាធារណរដ្ឋ។

+ តើអំណាចរដ្ឋត្រូវបានប្រគល់ទៅឱ្យក្រុមណា?      

-  អំណាចរដ្ឋត្រូវបានប្រគល់ទៅឱ្យក្រុមប្រឹក្សាដែលគ្រប់គ្រងដោយលោកក្រុមវែល។

+ ចូររៀបរាប់ពីការគំរាមកំហែងមកលើរបបគ្រប់គ្រងថ្មី។  

- ការគំរាមកំហែងមកលើរបបគ្រប់គ្រងថ្មីដោយរបបរាជានិយម ដែលនៅសល់ជាច្រើននាក់ ហើយការប្រឆាំងនេះមានពួកអ្នកប្រកាន់ច្បាប់តឹងរ៉ឹងមួយចំនួនឈ្មោះ នឺ វឺល័រ ។ ការគំរាមកំហែងនេះមានមកពីខាងអ្នកតស៊ូបះបោរថ្នាក់ជាតិដូចជាពួក អៀឡង់ និងពួកអេកូសដើម្បីបុព្វហេតុឯករាជ្យ។

+ តើក្រុមវែលបានធ្វើឱ្យស្ថានការវិលត្រឡប់ដូចដើមដែរឬទេ? ដោយសារអ្វី ?      

-  ក្រុមវែលបានធ្វើឱ្យស្ថានការវិលត្រឡប់ដូចដើម ។ ដោយសារវាយបង្ក្រាបពួកអៀឡង់ និងអេកូសព្រមទាំងចាប់មេដឹកនាំក្រុម នីវឺល័រដាក់គុកទៀតផង។

+ តើនៅឆ្នាំ១៦៥៣ក្រុមវែលបានក្លាយជាអ្វី?                                                                                        នៅឆ្នាំ១៦៥៣ក្រុមវែលបានក្លាយជា «ឡតអ្នកការពារ » គឺ ការពាររបបថ្មីទល់នឹងចលនាប្រជាជន។

+ តើក្រុមវែលដឹកនាំប្រទេសដូចម្ដេច?        

-  ក្រុមវែលដឹកនាំប្រទេសតាមរបៀបផ្ដាច់ការ។

+ តើនយោបាយក្រៅប្រទេសក្រុមវែលធ្វើឱ្យរីកចម្រើនលើផ្នែកអ្វីខ្លះ?        

-  នយោបាយក្រៅប្រទេសក្រុមវែលគឺ ធ្វើឱ្យមានឧត្ដមភាពខាងផ្នែកនាវា និងពង្រីកដែនដីអាណានិគម ។

+ តើក្រុមវែលទទួលមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំណា? ហើយស្ដេចព្រះនាមអ្វីដែលបានឡើងសោយរាជ្យជាថ្មី?

-  ក្រុមវែលទទួលមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៦៥៨។ ស្ដេចដែលបានឡើងសោយរាជ្យជាថ្មីព្រះនាម ស្ដេចសាលទី២។

+ តើព្រះអង្គបានធ្វើទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងប្រទេសណាខ្លះ? តើទំនាក់ទំនងនេះធ្វើឱ្យអ្នកប្រកាន់ច្បាប់តឹងមានសភាពដូចម្ដេច?           

-   ព្រះអង្គបានធ្វើទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងប្រទេសបារាំង និងពួកកាតូលិកអង់គ្លេស។ ទំនាក់ទំនង នេះធ្វើឱ្យអ្នកប្រកាន់ច្បាប់តឹងមានសភាព ក្ដៅក្រហាយ។

២.២. ការលើកស្តេចឱ្យឡើងសោយរាជ្យវិញត្រូវបរាជ័យ

+  តើស្ដេចហ្សាក់ទី២ សោយរាជ្យពីឆ្នាំណា ដល់ឆ្នាំណា? តើព្រះអង្គជាស្ដេចប្រកាន់យកសាសនាអ្វី?          

-   ស្ដេច ហ្សាក់ទី២សោយរាជ្យពីឆ្នាំ១៦៨៥ ដល់ឆ្នាំ ១៦៨៨។ ព្រះអង្គជាស្ដេចប្រកាន់យកសាសនាគ្រឹស្ដ (កាតូលិក)ជាស្ដេចកាតូលិក។

+  តើបុត្រីរបស់ព្រះអង្គហើយនិងលោក ហ្គីយ៉ូមដូរ៉ង់អ្នកទាំងពីរប្រកាន់យកសាសនាអ្វី?

-  បុត្រីរបស់ព្រះអង្គហើយ និងលោកហ្គីយ៉ូមដូរ៉ង់ អ្នកទាំងពីរប្រកាន់យកសាសនាគ្រិស្ដ (ប្រូតេស្តង់)។

+ តើស្តេចអង្គណាឡើងសោយរាជ្យតែមិនកាន់អំណាច?

- ស្តេចដែលឡើងសោយរាជ្យតែមិនកាន់អំណាចគឺមានស្តេច៖

-  ម្ចាស់ក្សត្រីម៉ារី (១៦៨៩-១៦៩៤)

- ព្រះអង្គម្ចាស់ហ្គីយ៉ូមដូរ៉ង់(១៦៨៩-១៧០២)(ប្រូតេស្តង់)។

៣. របបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យសភា

+  នៅខែមករាឆ្នាំ១៦៨៩ តើស្ដេចព្រះនាមអ្វីដែលបានសោយរាជ្យនៅចក្រភពអង់គ្លេស?           

-  នៅឆ្នាំ ១៦៨៩ស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យនៅចក្រភពអង់គ្លេសព្រះនាម ហ្គីយ៉ូមដូរ៉ង់ និងម្ចាស់ក្សត្រី ម៉ារី។

+  តើស្ដេចទាំងពីរនេះឡើងសោយរាជ្យបានយ៉ាងដូចម្ដេច?

-   ស្ដេចទាំងពីរនេះឡើងសោយរាជ្យបានដោយសារក្រោយពីបានការវិនិច្ឆ័យដោយគោរពចំពោះ «ការប្រកាសនានា »ដែលបោះឆ្នោតដោយសភាដោយកម្រិតអំណាចស្ដេច។

+តើរបបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យសភាបានធ្វើកំណែទម្រង់អ្វីខ្លះជូនជាតិ?

- របបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យសភាបានធ្វើកំណែទម្រង់ជូនជាតិដូចជា បើកឱ្យមានការបោះឆ្នោត និងកម្រិតអំណាចស្តេច

(ស្តេចសោយរាជ្យតែមិនកាន់អំណាច)។

+ ចូរប្រៀបធៀបរវាងរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ និងរបបសាធារណៈរដ្ឋ។

·         របបរាជានិយម

-          ប្រើអំណាចផ្តាច់ការ

-          ទាពន្ធធ្ងន់ធ្ងរ

-          ធ្វើកិច្ចការរំលងសភា

-          មិនគោរពច្បាប់

-          តាំងខ្លួនជាព្រះអ្នកប្រទាន

-          ដឹកនាំដោយស្តេចសាលទី១ ។

·         របបសាធារណៈរដ្ឋ

-          ប្រើអំណាចផ្តាច់ការ

-          យកចិត្តទុកដាក់លើវិស័យយោធានិងនាវា

-          ពង្រីកទឹកដីអាណានិគម

-          បង្រ្កាបចលនាបះបោរ

-          ក្រុមវែល ។