(ជ២) មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន) ប្រវត្តិកំណើតសាសនា

១.  កំណើតមនុស្សនិងតម្រូវការជំនឿ

        សាសនា មិនអាចកាត់ផ្ដាច់ចេញពីជីវភាពរបស់មនុស្សបានឡើយ។ សាសនាជាផ្នែកមួយនៃជីវិត ហើយត្រូវបានគេគោរពតាម និងបានប្រែក្លាយជាសកម្មភាពមនុស្សនៅក្នុងការស្វែងរកសេចក្តីសុខ។នៅសម័យបុព្វកាល ឬសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ មនុស្សបានរស់នៅក្នុងរូងភ្នំឬខ្ពង់រាប គឺរស់នៅតាមធម្មជាតិដូចសត្វដទៃដែរ ព្រោះពេលនោះមនុស្សមិនទាន់ចេះច្នៃធម្មជាតិនៅឡើយ។ មនុស្សនៅសម័យនោះ ពុំទាន់មានចំណេះដឹងសមស្រប ហើយគេក៏ពុំបានយល់់ដឹងការពិតនៃជីវិតនៃធម្មជាតិនិងអ្វីៗ ដែលកើតមានដល់គេ នៅក្រោយពេលគេស្លាប់ទៅ។ គេមានអារម្មណ៍ព្រឺព្រួច និងក្តីរន្ធត់មិនអាចពន្យល់បាននៅចំពោះមុខអំណាចទាំងឡាយនោះ ដែលគេមានអារម្មណ៍ថា អាចធ្វើឱ្យគេអន្តរាយដោយប្រការណាមួយ ។ទីបំផុត អំពើទាំងឡាយដើម្បីសុំសេចក្តីអនុគ្រោះអំពីអានុភាពទាំងឡាយនោះត្រួវបានក្លាយទៅជាទម្រង់ នៃការគោរពបូជា។ ក្រោយពីការធ្វើពិធីបូជា និងការបន់ស្រន់មនុស្សជំនាន់ដើមគិតថា គេមិនអាចត្រួតត្រាអ្វីៗដែលកើតមានឱ្យគាប់ចិត្តបានទេ ហើយគេក៏មិនអាចធានាបានកិច្ចការពារពីអានុភាពទាំងនោះដែរ។ដើម្បីបញ្ជាក់អំពីការគិតខំរបស់គេក្នុងទំនាក់ទំនងជាមួយអានុភាពទាំងនោះ គេក៏បានបង្កើតឈ្មោះ និងរូបភាពប្លែកៗ ដូចជា គេបានប្រឌិតបង្កើតអានុភាពនោះឡើងក្នុងរូបភាពជាមនុស្សឬក្នុងរូបភាពជាថ្លុកផ្សេងៗ ដែលមិនមែនរូបរាងជា មនុស្ស សម្រាប់បន់ស្រន់ក្នុងបំណង បញ្ចប់អារម្មណ៍តក់ស្លុត និងភ័យខ្លាចរបស់គេ។ ដោយសារវប្បធម៌ខុសគ្នា គេបានបកស្រាយគំនិត និងទស្សនៈទាំងនោះទៅជាទម្រង់រូបភាពផ្សេងៗគ្នា ហើយគេក៏ បាន ធ្វើឱ្យមានការរីកចម្រើនក្លាយជាបូជានិយម ឬវិន័យឱវាទដោយឡែកៗ ដើម្បីផ្ដល់កិត្តិយស និងការគោរពបូជារូបភាព ទាំងនោះទុកជាទេវតា។

        បន្ទាប់មក​ ការគ្រប់គ្រងសង្គមបានក្លាយទៅជាកិច្ចការចាំបាច់ ហើយការប្រតិបត្តិមួយចំនួនត្រូវបានគេប្រើធ្វើជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដើម្បីអភិវឌ្ឍចរិតសីលធម៌និងណែនាំពលរដ្ឋឱ្យដើរក្នុងមាគ៌ាត្រឹមត្រូវ សំដៅធានាសុវត្ថិភាពសុខមាលភាពរបស់សហគមន៍។

        ដោយហេតុនេះ ទស្សនៈមនុស្សនិយម គឺការទទួលខុសត្រូវរបស់មនុស្ស ហើយតម្លៃមនុស្សក៏បានអភិវឌ្ឍឡើងដូចជា សុចរិត មេត្តា ករុណា ខន្តី ភក្តីភាព និងសុខដុមរមនា។

        ដូច្នេះ គេអាចសន្និដ្ឋានបានថាជំនឿនិងសាសនាមានដើមកំណើតមកពីសេចក្តីត្រូវការ សេចក្តីសង្ស័យហើយសំខាន់ជាង គេគឺសេចក្តីភ័យខ្លាច និងអារម្មណ៍តក់ស្លុតរបស់មនុស្ស នៅចំពោះមុខ អានុភាពនៃអធិធម្មជាតិឬវត្ថុអាថ៌កំបាំងនិងស័ក្តិសិទ្ធិ មួយចំនួនដែលមានអំណាចដល់អស្ចារ្យ។ សាសនាផ្ដើមពីបំណងប្រាថ្នារបស់មនុស្សដើម្បីរស់ក្នុងជីវិតមួយពេញលេញ និងគ្រប់គ្រាន់។ សាសនា ជាចម្លើយរបស់មនុស្សចំពោះវត្តមានរបស់ពិភពលោកដែលគេមើលពុំឃើញ ហើយបង្កឱ្យគេ ស្ងើចសរសើរ គោរព និងជឿជាក់។

២.  និយមន័យសាសនា

   +   ពាក្យសាសនាមានន័យខុសៗគ្នាចំពោះមនុស្សដែលមានវប្បធម៌ខុសគ្នា៖
        -    តាមវចនានុក្រមខ្មែរ សាសនាជាពាក្យប្រើក្លាយមកពីពាក្យសាសនៈ ដែលមានន័យថា ពាក្យបណ្ដាំ ពាក្យប្រៀនប្រដៅ លទ្ធិពាក្យបង្គាប់ ការជឿ ស្ដាប់ ។ល។
        -   តាមព្រះគ្រូមុនីសោភ័ណ សេខ នាង សាសនាជាមនុស្សធម៌ និងយុត្តិធម៌ ឬជាវិន័យដែលជាបទបញ្ញត្តិ។
        -   វចនានុក្រម Oxford សាសនា គឺជាប្រព័ន្ធនៃជំនឿ និងសក្ការៈ ការទទួលស្គាល់របស់មនុស្សចំពោះអង្គព្រះដែលគេត្រូវ គោរព ស្តាប់បង្គាប់និងផលនៃការទទួលលើអាកប្បកិរិយា របស់មនុស្ស។
        -   លោកអែកប៊ើហ្សកវែល: ជនជាតិអង់គ្លេស សាសនាជាស្នូល នៃការអប់រំរបស់យើងដែលកំណត់ការប្រព្រឹត្តផ្នែកគំនិតបញ្ញា របស់យើង ។
        -   លោកកាល់ម៉ាក់ ជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ សាសនាជាអាភៀនរបស់មនុស្សដែលផ្តល់ដល់មនុស្សនូវភាពអស្ចារ្យទៅតថភាព ការសង្ឃឹមបែបមមើទៅលើសុភមង្គលក្នុងជីវិតក្រោយពេលមរណភាពដែលនឹងទូទាត់ឱ្យអំពើអាក្រក់ឃោរឃៅ នៃអត្ថិភាពបច្ចុប្បន្ន។
        -   កាន(Kant) ទស្សនៈវិទូអាល្លឺម៉ង់ សាសនាគឺជាការទទួល ស្គាល់និយាមសីលធម៌របស់យើងទុកជាច្បាប់តែមិនត្រូវប្រព្រឹត្តកន្លង។
        សាសនាគឺជាទម្រង់មួយនៃគំនិតប្រាជ្ញា ជាប្រព័ន្ធនៃជំនឿ ជាថ្នូរនឹងការអប់រំ ជានិយាមសីលធម៌ និងជាសកម្មភាព របស់មនុស្សក្នុងការស្វែងរកសេចក្តីស្ងប់សុខខាងផ្លូវចិត្ត ។

៣. សាសនាធំៗក្នុងពិភពលោក

   +   សាសនាធំៗលើពិភពលោកមានដូចជា៖
        -   សាសនាព្រះពុទ្ធ មានកំណើតនៅប្រទេសឥណ្ឌា ផ្អែកលើគម្ពីរ ព្រះត្រៃបិដក។
        -   សាសនាគ្រិស្ត មានកំណើតនៅប្រទេសស៊ីរី ផ្អែកលើគម្ពីរប៊ីប។
        -   សាសនាអ៊ីស្លាម មានកំណើតនៅប្រទេសអារ៉ាប់ផ្អែកលើគម្ពីរកូអាន។
        -   សាសនាព្រាហ្មណ៍ ក្រោយមកជាសាសនាហិណ្ឌូនកំណើតនៅប្រទេសឥណ្ឌា ផ្អែកលើគម្ពីរវេទ។

ក. ព្រះពុទ្ធសាសនា

        ព្រះពុទ្ធសាសនាជាលទ្ធិមួយដ៏ធំដែលមានដើមកំណើតនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា ។ព្រះពុទ្ធទ្រង់បរិនិព្វានក្នុងព្រះជន្ម ៨០ព្រះវស្សា គឺនៅថ្ងៃ អង្គារ១៥កើតពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ ឆ្នាំម្សាញ់ នៅក្រុង កុសិនារា នៃប្រទេសឥណ្ឌា។ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានបន្សល់ទុក ពុទ្ធវចនៈ ចំនួន៨៤០០០ ធម្មក្ខន្ធឬ ហៅថាគម្ពីព្រះត្រៃបិដក ។ គោលបំណងធំរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺរំដោះមនុស្សលោក ឱ្យរួចផុតពីវាលវដ្តសង្សារដែលមានការ កើត ចាស់ ឈឺ ស្លាប់។បច្ចុប្បន្នព្រះពុទ្ធសាសនាចែកចេញជាពីរនិកាយគឺ និកាយមហាយាន និងនិកាយថេរវាទឬហិនយាន។ គេកំណត់យកថ្ងៃ១៥កើត ខែពិសាខជាថ្ងៃ « បុណ្យពិសាខបូជា » រំលឹកដល់ថ្ងៃដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់ ប្រសូត ត្រាស់ដឹង និង ចូលបរិនិព្វាន។

ខ. គ្រិស្តសាសនា
   +   គ្រិស្តសាសនា ជាលទ្ធិមួយដែលកើតឡើង នៅប្រទេសស៊ីរី (ខ្លះថានៅប្រទេស អ៊ីស្រាអែល) ដោយគំនិតរបស់អាចារ្យម្នាក់ ឈ្មោះ យេស៊ូគ្រិស្ដ ជាជនជាតិជី្វហ្វ។
   +   គ្រឹះបរិស័ទដំបូងប្រកាសថា "ព្រះយេស៊ូ គ្រិស្តជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះបិតា និងជាព្រះអង្គម្ចាស់"។ ព្រះអង្គនាំមនុស្សលោក ទៅកាន់ព្រះបិតាព្រះអង្គ។
   +   គម្ពីរធំរបស់សាសនាគ្រិស្តគឺគម្ពីរ ប៊ីប ។
   +   បច្ចុប្បន្នសាសនានេះចែកចេញជាបីនិកាយគឺ កាតូលិក ប្រូតេស្តង់ និង អរតូដុក។ 
   +   គេកំណត់យកថ្ងៃ ២៥ ធ្នូ ជាថ្ងៃបុណ្យសម្រាប់គ្រិស្ត ឬជាថ្ងៃកំណើតព្រះយេស៊ូគ្រិស្ត ហៅថា បុណ្យណូអែល។

គ. សាសនាឥស្លាម
   +   សាសនាឥស្លាមកើតឡើងនៅក្នុងដែនដីអារ៉ាប់ ដោយសារមេដឹកនាំម្នាក់ឈ្មោះ មហាម៉ាត់ រស់នៅទីក្រុងឡាម៉ិចនៃប្រទេស អារ៉ាប៊ី។
   +   ពាក្យថាឥស្លាមជាឈ្មោះនៃជំនឿចំពោះព្រះអល់ឡោះ និងពាក្យថាមូស្លីម ជាឈ្មោះអ្នកកាន់លទ្ធិឥស្លាម។
   +   គេបានជឿប្រាកដថា ព្រះអល់ឡោះបានចាត់មហាម៉ាត់ ដែលជាព្យាការី ឱ្យមកប្រកាសលទ្ធិឥស្លាមដល់ប្រជាជន។
   +   គម្ពីរធំរបស់សាសនាឥស្លាមឈ្មោះថា កូអាន ។
   +   គម្ពីរនេះជាគម្ពីរ ដែលស័ក្តសិទ្ធិបំផុតនៃលទ្ធិឥស្លាម ហើយជាគម្ពីសម្រាប់ ត្រូវតែប្រព្រឹត្តតាមយ៉ាងនោះឥតមានប្រកែក ឬរិះគន់ឡើយ។

ឃ. សាសនាហិណ្ឌូ ឬហិណ្ឌូនិយម  

   +   សាសនាហិណ្ឌូឬហិណ្ឌូនិយម ជាទ្រឹស្ដីរបស់ពួកហិណ្ឌូ ឬពួកព្រាហ្មណ៍ដែលនិយមតាមសាសនានៅប្រទេសឥណ្ឌា។
   +   សាសនាហិណ្ឌូមានការវិវត្តច្រើនបែបយ៉ាងទៅតាមជំនឿនៃតំបន់នីមួយៗ។
   +   ហិណ្ឌូនិយម ជាលទ្ធិមួយសំយោគ រវាងវេទនិយម និង ព្រាហ្មណ៍និយម។
   +   លទ្ធិហិណ្ឌូក៏ដូចគ្នានិងលទ្ធិព្រាហ្មណ៍ដែរ គឺគេគោរពអាទិទេពសំខាន់ៗបីអង្គគឺ ព្រះព្រហ្ម ព្រះវិស្ណុ និងព្រះឥសូរ ។
   +   គម្ពីរសំខាន់របស់សាសនានេះគឺ " ត្រៃវេទ " ។

៤. លំដាប់កាលនៃកំណើតសាសនា

   +   ព្រះពុទ្ធសាសនា ជាសាសនាដែលកើតនៅសតវត្សទី៦ មុនគ្រិស្តសករាជឬ ៥៤៣ ឆ្នាំមុនគ្រិស្តសករាជ មានប្រជាជន ជាច្រើនក្នុងពិភពលោក ដែលជាអ្នកគោរព ឬជាពុទ្ធសាសនិក ក្នុងនោះមានប្រទេស កម្ពុជា ថៃ ឡាវ ភូមាជាដើម។
   +   បន្ទាប់ពីព្រះពុទ្ធសាសនា គឺសាសនាគ្រិស្ត ដែលកើតឡើងនៅដើមគ្រិស្តសករាជ ឬ៥៤៣ឆ្នាំ ក្រោយពុទ្ធសករាជ មានប្រជាជនជាច្រើននាក់ជាអ្នកគោរព ឬជាគ្រិស្តសាសនិក។
   +   សាសនាឥស្លាមកើតឡើងក្នុងរវាងគ្រិស្តសករាជ ៦២២ ហើយមានប្រជាជនចំនួនរាប់ពាន់លាននាក់ជាអ្នកគោរព។
សាសនាហិណ្ឌូ កើតឡើងក្នុងរវាងសតវត្សទី១០ នៃគ្រិស្តសករាជហើយមានប្រជាជនជាច្រើនលាននាក់ជាអ្នកគោរពប្រតិបត្តិ។