(ជ១)មេរៀនទី៦៖ (សង្ខេបមេរៀន) សត្វ

មានរាងសំប៉ែតទន់  ខ្លះវែងខ្លះខ្លី ប្រវែង(១០-១២ម៉ែត)

ខ្លះទៀតតូច ១មីលីម៉ែត ។ វារស់នៅដោយសេរី

ខ្លះជាបរាសិតក្នុងសារពាង្គកាយធ្មួល ។ ជាសត្វទ្វេភេទ ។

ឧ. ផ្លានែ , ដង្កូវក្នុងថ្លើម , តេញ៉ា...។

·         វដ្ដជីវិតដង្កូវក្នុងឈាម

-សត្វពេញវ័យរស់នៅនិងបន្តពូជក្នុងពោះវៀនមនុស្សនិងសរសៃឈាម

-ក្រោយការបង្កកំណើតស៊ីកូតធ្លាក់មកក្រៅតាមលាមកឬទឹកនោម

-ស៊ីកូតញាស់ក្លាយកូនញាស់ហែលក្នុងទឹកហើយឆ្លងទៅធ្មួលកណ្តាល (ខ្យង)

-កូនញាស់លូតលាស់ហើយចាកចេញពីធ្មួលកណ្តាល(ខ្យង)ទៅក្នុងទឹក

-កូនញាស់ហែលក្នុងទឹកបន្តការលូតលាស់ហើយឆ្លងទៅធ្មួលដំបូង(មនុស្ស)តាមបំពង់អាហារ ។

-កូនញាស់លូតលាស់ជាសត្វពេញវ័យរស់ក្នុងពោះវៀនមនុស្សនិងធ្វើការបន្តពូជ។

ដង្កូវខ្លួនសំប៉ែតមួយផ្សេងទៀតដែលបរាសិតលើមនុស្សគឺ តេញ៉ា វាមានប្រវែង ១០ម៉ែត វាឆ្លងចូលក្នុងខ្លួនមនុស្សពេលមនុស្សបរិភោគសាច់គោឬសាច់ជ្រូកមានគ្រាប់អង្ករតេញ៉ា វាលូតលាស់និងបន្តពូជក្នុងពោះវៀន ។ អ្នកកើតជំងឺនេះមានអការៈរមូលពោះ រសេះរសោះ ក្អួតចង្អោរ បរិភោគច្រើនតែស្គមហើយខ្សោយ ។

·         វដ្ដជីវិតតេញ៉ា

-តេញ៉ាភ្ជាប់ខ្លួននឹងភ្នាសពោះវៀនមនុស្សដោយឈ្នប់និងទំពក់ ។

-កង់កន្ទុយផ្ទុកស៊ុតទុំធ្លាក់ចេញមកក្រៅតាមលាមក ។

-ស៊ុតធ្លាក់រាយប៉ាយទៅលើស្មៅ លើដី ក្នុងទឹក ។

-ធ្មួលកណ្តាលស៊ីស្មៅដោយទាំងពងតេញ៉ាហើយលូតលាស់នៅទីនោះ(ក្នុងពោះវៀន) ។

-កូនញាស់ក្លាយជាគីសចូលទៅក្នុងសាច់ដុំគោ(ធ្មួល) ។

-មនុស្សបរិភោគសាច់គោឆៅឬចម្អិនមិនឆ្អិនល្អដែលមានគីស (ក្លាយជាកូនញាស់ចូលក្នុងពោះវៀនមនុស្សហើយលូតលាស់ក្នុងនោះ) ។

មានរាងមូលស្រួចចុងស្រួចដើម វារស់នៅក្នុងទឹក លើដី ខ្លះទៀតជាបរាសិតក្នុងខ្លួនសារពាង្គកាយភាវរស់      ដទៃ។ វាជាសត្វឯកភេទនិងបន្តពូជដោយភេទ។ ដង្កូវខ្លួនមូលមានព្រូននិងអៀន។

·         វដ្ដជីវិតរបស់ព្រូន

បរាសិតលើមនុស្ស សត្វ ៖

-មនុស្សបរិភោគអាហារឬទឹកមិនស្អាតដែលមានពងព្រូន

-ស៊ុតញាស់ក្នុងពោះវៀនតូចហើយលូតលាស់នៅទីនោះ

-កូនញាស់ទម្លុះផ្ទៃពោះវៀនចូលក្នុងសរសៃឈាមធ្វើដំណើរទៅថ្លើមរួចទៅសួត ។

-កូនញាស់ធ្វើដំណើរបន្តទៅបំពង់កហើយត្រូវបានលេបទម្លាក់មកពោះវៀនវិញ ។

-វាលូតលាស់ជាព្រូនពេញវ័យហើយរស់នៅនិងបន្តពូជក្នុងពោះវៀនតូច ។

-ពងព្រូនធ្លាក់មកក្រៅជាមួយលាមក ។

-រាងមូលស្រួចចុងស្រួចដើម មានខ្លួនកង់ៗខ្លះវែងខ្លះខ្លី

-រស់នៅក្នុងដីសើម មានស្បែកស្តើងហើយសើមជានិច្ច

-ធ្វើបណ្តូរឧស្ម័នតាមស្បែក (ដំណកដង្ហើម, បញ្ចេញ)

-ជាសត្វទ្វេភេទ(បង្កើតកាម៉ែតបាន២ប្រភេទ) 

  តែមិនស្វ័យបង្កកំណើត

-មានប្រដាប់របត់ឈាមបិទ (ឈាមរត់ក្នុងសរសៃឈាមបិទជិត)

-បន្តពូជដោយការពាក់គ្នា

·         ការបន្តពូជរបស់ជន្លេន

គឺជន្លេនពីរពាក់គ្នាដោយភ្ជាប់ផ្នែកពោះនិងផ្នែកក្បាល ហើយប្តូរកាម៉ែតគ្នាទៅវិញទៅមក រួចជន្លេននីមួយៗរក្សាកាម៉ែតក្នុងថង់ពិសេស ។ ស៊ុតបង្កកំណើតលូតលាស់ក្នុងថង់ដែលរុំព័ទ្ធដោយស្លេសខាប់ដែលបញ្ចេញដោយចង្កំសម្រាប់ការពារ រហូតក្លាយជាជន្លេនពេញវ័យ ។

·         ជន្លេនជាសត្វមានប្រយោជន៍

ជាចំណីត្រី បក្សី និងសត្វផ្សេងៗទៀត។ វាស៊ីស្លឹកឈើនិងរូបធាតុពុករលួយ ។ ជន្លេនធ្វើឱ្យដីធូរ មានជីវជាតិ ។

ជាសត្វមានឆ្អឹងកងខ្នង។ ឆ្អឹងខ្នងកើតពីបណ្តុំឆ្អឹងកងជាច្រើនដែលបន្តគ្នាជាជួរ វាបត់បែនបានដោយសារសន្លាក់អាចឱនទៅមុខព្រោះឆ្អឹងអាចពត់ពែនបានក្នុងឆ្អឹងកងនីមួយៗមានប្រហោងដែលមានខួរឆ្អឹងខ្នង។

សត្វឆ្អឹងកងមាន៥ថ្នាក់គឺ​ ថ្នាក់ត្រី ,អំភីប និងល្មូន(សត្វអថេរកម្តៅ) បក្សី និងថនិកសត្វ(សត្វថេរកម្តៅ) ។

២.១ ថ្នាក់ត្រី

-ត្រីជាសត្វឆ្អឹងកងអរថេកម្តៅ(សីតុណ្ហភាពក្នុងរាងកាយប្រែប្រួលតាមមជ្ឈដ្ឋានខាងក្រៅ)

-រស់នៅក្នុងទឹកសាបឬទឹកប្រៃ

-សារពាង្គកាយគ្របដណ្តប់ដោយស្រកាស្តើង សំប៉ែត(ខ្លះគ្មានស្រកា)និងមានជាតិរំអិលសម្រួលដល់ការហែល

  ឬផ្លាស់ទី

-ដកដង្ហើមតាមស្រកី 

-ប្រើព្រុយសម្រាប់ហែល

-បង្កកំណើតក្រៅ

-ប្រដាប់របត់ឈាមបិទរបត់ឈាមទោល បេះដូងមាន២ថត

-ត្រីឆ្អឹងខ្ចី(ឆ្លាម,បបែល)គ្មានប្លោកខ្យល់ ក្រុមត្រីឆ្អឹងមានប្លោកខ្យល់

ផ្នែកខាងក្រៅៈ ភ្នែក១គូ ខ្សែចំហៀង មានស្រកា ខ្លះគ្មាន មានព្រុយគូព្រុយសេស។

ផ្នែកខាងក្នុងៈ ស្រកី បេះដូង ថ្លើម ក្រពះ ពោះវៀន អូវែ(ត្រីញី) ពងស្វាស(ត្រីឈ្មោល) ប្លោកខ្យល់់

(លើកលែងត្រីឆ្អឹងខ្ចី) ប្រមាត់ និងតម្រងនោម ។

ត្រីមានប្រដាប់របត់ឈាមបិទ របត់ឈាមទោល មានបេះដូង២ថត គឺថតលើ១និងថតក្រោម១។

ដំណើររបត់ឈាមៈ ដំបូងឈាមខ្សត់អុកស៊ីសែនចេញពីបេះដូងទៅកាន់ស្រកី ។ សរសៃឈាមស្រកីរំដោះឧស្ម័នកាបូនិចទៅក្នុងទឹកដោយចាប់យកអុកស៊ីសែនពីក្នុងទឹកមកវិញ ។

បន្ទាប់មកឈាមសម្បូរអុកស៊ីសែនក៏ធ្វើដំណើរចេញពីស្រកីទៅកាន់ជាលិកាផ្សេងៗរួចរំដោះអុកស៊ីសែនឱ្យទៅជាលិកាទាំងនោះ រួចចាប់យកឧស្ម័នកាបូនិចមកវិញ ។ ទីបំផុតឈាមខ្សត់អុកស៊ីសែនក៏ត្រឡប់ពីជាលិកាផ្សេងៗរបស់សារពាង្គយចូលបេះដូងវិញ។

+ផ្នែកខាងក្រៅ៖ ក្បាលរាងសំប៉ែតមានច្រមុះនិងភ្នែកសងខាង, ខ្លួនគ្របដណ្តប់ដោយស្បែកទន់សើមមានរំអិល​ជើងមុខមានម្រាម៤ជើងក្រោយមានម្រាម៥ភ្ជាប់គ្នាពាសដោយស្បែក ។

+ផ្នែកខាងក្នុង៖ បេះដូង ប្រមាត់ ថ្លើម ក្រពះ សួត ពោះវៀនតូច ពោះវៀនធំ ប្លោកនោម តម្រងនោម ពងស្វាស ក្លូអាក់ ផាល លំពែង។

កង្កែបបន្តពូជនៅរដូវភ្លៀង ។ កង្កែបឈ្មោលយំដើម្បីទាក់ទាញកង្កែបញីហើយ ឈ្មោលអោបរឹតពោះសត្វញី ។ កង្កែបញីបញ្ចេញស៊ុត(ពង)ទៅក្នុងទឹក ហើយកង្កែបឈ្មោលបញ្ចេញស្ពែ ម៉ាតូសូអ៊ីត ស្រោចលើស៊ុត(ពង)នោះ។ បន្ទាប់មកការបង្កកំណើតនៅក្រៅសារពាង្គកាយសត្វញីបង្កើតបានជាស៊ីកូតហើយលូតលាស់ ញាស់ជាកូនញាស់រស់ក្នុងទឹកដកដង្ហើមតាមស្រកីដែលហៅថា កូនក្អុក។ កូនក្អុកលូតលាស់ហើយ រងបម្រែរូប​បន្ទាប់មកវាដុះជើងក្រោយរួចជើងមុខ កន្ទុយរួញបាត់រហូតអស់។ ពេលនោះសួតវាកើតឡើងក្លាយជាកង្កែបរហូតពេញវ័យរស់នៅក្នុងទឹកផង និងលើគោកផង ។

ជាសត្វអថេរកម្តៅ រស់នៅលើគោក ខ្លះរស់នៅក្នុងទឹកដូចជាក្រពើអណ្តើកជាដើម ។ ល្មូនមានស្បែកស្ងួតគ្របដណ្តប់ដោយស្រកាក្រាស់ ។

ល្មូនជាសត្វឯកភេទ បង្កកំណើតក្នុង មានបេះដូងបីថត។ ដកដង្ហើមតាមសួត វាគ្មានស្រកីទេ ។ ស្បែក តម្រងនោម និងស៊ុតមានសំបកការពារ (នេះជាលក្ខណៈបន្ស៊ាំទៅនឹងការរក្សាទឹកក្នុងរាងកាយ)។ ស៊ុតស្តុកអាហារដែលកើតពីខ្លាញ់និងប្រូតេអ៊ីនសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិតអំប្រ៊ីយ៉ុងនៅពេលកំពុងលូតលាស់ ។

ថនិកសត្វដកដង្ហើមតាមសួត ។ សួតមានផ្ទៃសើមធំ សម្រាប់ធ្វើបណ្តូរឧស្ម័ន រវាងខ្យល់ក្នុងសួតទៅនិងឈាមនៅក្នុងសរសៃឈាម ។ ថនិកសត្វមានបេះដូង៤ថតដូចបក្សីដែល មានប្រដាប់របត់ឈាមទ្វេដូចបក្សីដែលមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការចាប់យកអុកស៊ីសែ(O₂) ទៅឱ្យកោសិកា ។