ជំពូកទី ៣ ប្រវត្តិសាស្រ្តតំបន់
មេរៀនទី ៣ រដ្ឋអយុធ្យា១៣៥១-១៧៦៧
ពន្យល់ពាក្យ
១. ទីតាំងភូមិសាស្រ្ត
+ តើចក្រភពមន និងចក្រភពខ្មែរបានធ្លាក់ចុះនៅសតវត្សទីប៉ុន្មាន? 
- ចក្រភពមន និងចក្រភពខ្មែរបានធ្លាក់ចុះនៅសតវត្សទី ១៣។
+ តើជនជាតិសៀមពង្រីកបានឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនកាន់តែធំចាប់ពីស.វ.ទីប៉ុន្មាន?
- ជនជាតិសៀមពង្រីកបានឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនកាន់តែធំចាប់ពី សតវត្សទី១៣
(ពេលដែលមននិងខ្មែរបានធ្លាក់ចុះ)។
+ តើរាជាណាចក្រអយុធ្យាបានកើតឡើងនៅឆ្នាំណា? មានរាជធានីឈ្មោះអ្វី?
- រាជាណាចក្រអយុធ្យាបានកើតឡើងនៅឆ្នាំ១៣៥១ មានរាជធានីឈ្មោះ អយុធ្យា។
+ តើរាជធានីអយុធ្យាស្ថិតនៅឯណា?
- រាជធានីអយុធ្យាស្ថិតនៅ តាមដងទន្លេចៅផ្រះយ៉ា ចម្ងាយ៨៨.៥km ពីឈូងសមុទ្រសៀម។
+ តើអយុធ្យាបានឈ្លានពានមកលើចក្រភពអង្គរប៉ុន្មានលើក? ឆ្នាំណាខ្លះ? ដោយស្ដេចអង្គណាខ្លះ?
v អយុធ្យាបានឈ្លានពានមកលើចក្រភពអង្គរ៣លើកដូចជា៖
· លើកទី១៖ ១៣៥៣-១៣៥៧(រាមាធិបតី)
· លើកទី២៖ ១៣៩៤ - ១៤០១(ព្រះបាទរាមាសូរ)
· លើកទី៣៖ ១៤២០ - ១៤២១(ព្រះបាទរាមាសូរ)។
+ តើប្រទេសថៃសព្វថ្ងៃមានទីតាំងជាប់ប្រទេសណាខ្លះ?
v ប្រទេសថៃសព្វថ្ងៃជាប់៖
· ខាងជើងជាប់ប្រទេសភូមា និងឡាវ
· ខាងត្បូងជាប់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី និងឈូងសមុទ្រថៃ។
· ខាងកើតជាប់ប្រទេសឡាវ និងប្រទេសកម្ពុជា។
· ខាងលិចជាប់ប្រទេសភូមា និងឈូងសមុទ្រអង់ដាម៉ង់។
២. ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការកកើតរដ្ឋ
+ តើនៅសតវត្សទី៧ និងសតវត្សទី៨ ជនជាតិថៃបានបង្កើតរដ្ឋមួយមានឈ្មោះអ្វី? ចូររៀបរាប់ពីការបង្កើតរដ្ឋសៀម។ 
- នៅសតវត្សទី៧ និងសតវត្សទី៨ជនជាតិថៃបានបង្កើតរដ្ឋមួយមានឈ្មោះ ណាមជីវ។
- ដំបូងពួកសៀមចុះមកតាំងទីនៅភាគកណ្ដាលទន្លេមេណាម ចន្លោះរដ្ឋទ្វារវតី និងរដ្ឋហរិបុញ្ជ័យហើយបានបង្កើតជាបុរី និងរដ្ឋតូចៗជាច្រើនឋិតក្រោមអំណាចស្ដេចត្រាញ់។
+ តើពាក្យ «ស្យាម» ជាឈ្មោះសំដៅជនជាតិអ្វី? រកស្តុតាងមកបញ្ជាក់។ ហើយតើជនជាតិសៀមមានវត្តមាននៅលើទឹកដីអង្គរនាសតវត្សទីប៉ុន្មាន?
- ពាក្យ «ស្យាម» ជាឈ្មោះជនជាតិសៀម។
- ជនជាតិសៀម ឬស្យាមមានវត្តមាននៅលើទឹកដីអង្គរនាសតវត្សទី១២
គេប្រទះឃើញ(ស្យាម)រូបចម្លាក់ជនជាតិសៀមនៅលើជញ្ជាំងថ្មនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត
ព្រមទាំងមានសេចក្ដីឱ្យនាមថា «ស្យាម» រួចបញ្ជាក់ថាជាពួកព្រៃ។
+ តើមូលហេតុអ្វីបានជានៅដើមសតវត្សទី១២ពួកសៀមបានរំកិលខ្លួនពីតំបន់យូណានចុះមកទិសខាងត្បូង?
- នៅដើមសតវត្សទី១២ពួកសៀមបានរំកិលខ្លួនពីតំបន់យូណានចុះមកទិសខាងត្បូង ពីព្រោះបណ្ដាលមកពីចម្បាំងរវាងពួក ម៉ុង ហ្គោល (ស្ដេច គូប៊ីឡៃខាន់) និងចិននៅភាគខាងជើង។
+ តើមានព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗអ្វីខ្លះនៅដើមសតវត្សទី១៣?
v នៅដើមសតវត្សទី១៣ មានព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗដូចជា៖
· ពួកសៀមដែលបានចាកចេញពីប្រទេសដើមមកតាំងទីលំនៅក្នុងអាណាចក្រខ្មែរត្រង់សុខោទ័យបានធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនិង ចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរ
· ស្ដេចសៀមពីរអង្គបានវាយយកខេត្តសួគ៌ាលោក ដោយបណ្ដេញចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរចេញ រួចតាំងអាណាចក្រសុខោទ័យឡើង។
៣. រដ្ឋអយុធ្យា និងអរិយធម៌ខ្មែរ
+ តើព្រះចៅរាមាកំហែងជានរណា? តើព្រះអង្គសោយរាជ្យចន្លោះឆ្នាំណា?
- ព្រះចៅរាមាកំហែងជាព្រះរាជាសៀម។
- ព្រះអង្គសោយរាជ្យចន្លោះឆ្នាំ១២៧៩-១២៩៨។
+ តើនៅគ.ស.១៣៥០ ទឹកដីសុខោទ័យបានក្លាយទៅជាទឹកដីរបស់ពួកណា? តើមានព្រំប្រទល់ពីណាទៅណា?
- នៅគ.ស.១៣៥០ ទឹកដីសុខោទ័យបានក្លាយទៅជាទឹកដីរបស់ពួកសៀម។
- មានព្រំប្រទល់ពី លួងព្រះបាងមកទល់នឹងលពបុរី(លវោ)។
+ តើពេលវាយដណ្ដើមយកបណ្ដាខេត្តខ្មែរ និងក្រុងអង្គរ សៀមបានធ្វើអ្វីខ្លះ?
- ពេលវាយលុកចូលបណ្ដាខេត្តខ្មែរ និងក្រុងអង្គរជាច្រើនលើកច្រើនសា
- សៀមបានប្រមូលយកវត្ថុមានតម្លៃទៅស្រុកសៀម
- កៀរប្រជាជន និងអ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិតខ្មែរយកទៅប្រទេសខ្លួន
- សៀមបានកម្ទេចសំណង់ប្រាសាទ និងប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្តជុំវិញអង្គរឱ្យខ្ទេចខ្ទីស្ទើរគ្មានសល់។
+ តើជនជាតិសៀម ឬស្យាម មានមរតកវប្បធម៌ អរិយធម៌របស់ខ្លួនដែរ ឬទេ? ព្រោះអ្វី?
- ជនជាតិសៀម ឬស្យាមគ្មានមរតកវប្បធម៌ អរិយធម៌របស់ខ្លួនឡើយ គឺពួកគេប្រមូលផ្ដុំគ្នាជាច្រើនក្រុមគ្រប់គ្រងដោយស្ដេចត្រាញ់។ រីឯអក្សរ និងសិល្បៈទៀតសោតគ្មានបន្សល់ទុកអ្វីជាកេរដំណែលដែរ។
+ តើពួកសៀមបានចម្លងយកសម្បត្តិវប្បធម៌ខ្មែរអ្វីខ្លះ?
v ពួកសៀមបានចម្លងយកវប្បធម៌ខ្មែរយើងមានដូចជា៖
+ តើវប្បធម៌ អរិយធម៌សៀមកើតឡើងនៅពេលណា?
- វប្បធម៌ អរិយធម៌សៀមកើតឡើងក្រោយពីពេលដែលពួកគេវាយយកបានខេត្តមួយចំនួន និងចូលលុកលុយ
ក្រុងអង្គរ។ សៀមបានកាឡៃវប្បធម៌ អរិយធម៌ខ្មែរទៅជារបស់ខ្លួន។
+ តើសៀម ឬថៃបានប្រព្រឹត្តទង្វើអ្វីខ្លះនាសត្សវត្សទី១៨-២០ មកលើទឹកដីខ្មែរ?
- សៀម ឬថៃបានប្រព្រឹត្តទង្វើអ្វីខ្លះនាសត្សវត្សទី១៨-២០ មកលើទឹកដីខ្មែរដោយបានបញ្ជូនកងទ័ពចូលឈ្លានពានបូរណភាពទឹកដីខ្មែរ (បាត់ដំបង សៀមរាប និង សិរីសោភណ្ឌ) ។
+ តើតុលាការអន្តរជាតិក្រុង ឡាអេបានទទួលស្គាល់ថាប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌជាតិខ្មែរពិតប្រាកដនៅថ្ងៃ ខែ ឆ្នាំណា?
- តុលាការអន្តរជាតិក្រុង ឡាអេបានទទួលស្គាល់ថាប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌជាតិខ្មែរពិតប្រាកដនៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦២។
+ចូររៀបរាប់ពីបញ្ហាទំនាស់ប្រាសាទព្រះវិហាររវាងខ្មែរ-សៀម។
- ១៩៥៤ សៀមចូលកាន់កាប់
- ៦ តុលា ១៩៥៩ ខ្មែរប្តឹងសៀម
- ១៥ មិថុនា ១៩៦២ ខ្មែរឈ្នះក្តី
- ៧ កក្កដា ២០០៨ បញ្ចូលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌ
- ១៥ កក្កដា ២០០៨ សៀមចូលឈ្លានពាន
- ២០១២ កម្ពុជាឱ្យតុលាការឡាអេបកស្រាយ១៩៦២
- ១១ វិច្ឆិកា ២០១៣ ឈ្នះថៃម្តងទៀត
- ២៤ កក្កដា ២០២៥ សៀមបានបាញ់ប្រហារមកលើកងទ័ពកម្ពុជាមុន ។
៤. ភូមាត្រួតត្រាក្រុងអយុធ្យា
+ តើនៅឆ្នាំណាដែលពួកភូមាវាយលុកក្រុងអយុធ្យាសាជាថ្មី?
- នៅឆ្នាំ ១៧៦៧ ពួកភូមាវាយលុកក្រុងអយុធ្យាសាជាថ្មី។
+ តើក្រោយពីវាយលុករាជធានីនេះពួកភូមាបានធ្វើអ្វីខ្លះ?
- ក្រោយពីវាយលុករាជធានីនេះពួកភូមាបានដុតបំផ្លាញរាជធានីអយុធ្យាចោល ហើយប្រជារាស្រ្តរាប់ពាន់នាក់ត្រូវកៀរយកទៅភូមា។
+ នៅទសវត្សឆ្នាំ ១៧៦០ តើសន្តិវង្សថ្មីនៃក្សត្រភូមាមានព្រះនាមអ្វី? ហើយមានជំនាញខាងអ្វី?
- នៅទសវត្សឆ្នាំ ១៧៦០សន្តិវង្សថ្មីនៃក្សត្រភូមាមានព្រះនាម តង់ អ៊ូ មានជំនាញខាងសឹកសង្គ្រាម។
+ តើក្សត្រភូមាព្រះនាម តង់អ៊ូ បានប្រព្រឹត្តទង្វើអ្វីខ្លះមកលើសង្គមអយុធ្យា?
v ស្តេច តង់ អ៊ូ បានប្រព្រឹត្តទង្វើមកលើសង្គមអយុធ្យាដូចជា៖
+ តើភូមាធ្លាប់ចូលឈ្លានពានអយុធ្យានៅឆ្នាំណាខ្លះ?
v ភូមាធ្លាប់ចូឈ្លានពានអយុធ្យានៅឆ្នាំ៖
+ តើក្រោយពីពួកភូមាដកថយចេញពីទីក្រុងអយុធ្យាពួកគេបានបន្សល់ទុកនូវអ្វីខ្លះ?
- ក្រោយពីពួកភូមាដកថយចេញពីទីក្រុងអយុធ្យាពួកគេបានបន្សល់ទុកនូវ ភាពវឹកវរមានមនុស្សជាច្រើនក្រុមច្បាំងដណ្ដើមឧត្តមភាពត្រួតត្រារាជាណាចក្រអយុធ្យានេះទៅវិញ។
៥. ព្រះចៅតាក់ស៊ីន និងរាជវង្សចក្រី
+តើតាក់ស៊ីនជានរណា?
v តាក់ស៊ីន៖
- កើត: ១៧ មេសា ១៧៣៤
- ស្លាប់: ៧ មេសា ១៧៨២
- ឪពុកជាជនជាតិចិន, ម្តាយជាជនជាតិថៃ
- ជាមេទ័ព និងជាចៅហ្វាយខេត្តតាក់
- វាយឈ្នះភូមា និង សោយរាជ្យ (២៨ ធ្នូ ១៧៦៧- ៦ មេសា ១៧៨២)។
+ តើរដ្ឋអយុធ្យាត្រូវបានបង្រួបបង្រួមគ្នាឡើងវិញដោយនរណា?
- រដ្ឋអយុធ្យាត្រូវបានបង្រួបបង្រួមគ្នាឡើងវិញដោយវីរជនល្បីឈ្មោះ តាក់ស៊ីន។
+ ពេលដែលភូមាវាយលុកអយុធ្យា តើលោកមានងារជាអ្វី?
- ពេលដែលភូមាវាយលុកអយុធ្យាលោកមានងារជា ចៅហ្វាយខេត្ត (Tak)។
+ តើលោកតាន់ស៊ីន ទទួលបានជោគជ័យលើទ័ពភូមាដោយសារអ្វី?
- លោកតាក់ស៊ីន បានយកជ័យជំនះលើទ័ពភូមានៅ ពេលដែលទ័ពធំរបស់ភូមាបានដកថយទៅវិញ (ការលុកលុយពីសំណាក់កងទ័ពចិនមកលើភូមា)។
+ តើរាជធានីស្តេចតាក់ស៊ីនឈ្មោះអ្វី? រាជធានីនេះផ្តល់សារៈសំខាន់អ្វីខ្លះ?
- រាជធានីស្តេចតាក់ស៊ីនឈ្មោះធនបុរី ស្ថិតនៅភាគខាងលិចទន្លេចៅផ្រះយ៉ា។
- រាជធានីនេះផ្តល់សារៈសំខាន់សម្រាប់ជំនួញពាណិជ្ជកម្ម ពិសេសជាមួយចិន។
+ ក្រោយពីឡើងសោយរាជ្យអស់រយៈពេល១៥ឆ្នាំ(១៧៦៧-១៧៨២)
តើព្រះចៅតាក់ស៊ីន បានចេញរាជបញ្ជាយ៉ាងដូចម្ដេច?
- ក្រោយពីឡើងសោយរាជ្យអស់រយៈពេល១៥ឆ្នាំ(១៧៦៧-១៧៨២)ព្រះចៅតាក់ស៊ីន បានចេញរាជបញ្ជា
ឱ្យគណ:សង្ឃទទួលស្គាល់ព្រះអង្គទុកជាអាទិទេព។
+ តើការងើបប្រឆាំងនឹងពន្ធដារក្នុងស្រុក បានក្លាយទៅជាអ្វី?
- ការងើបប្រឆាំងនឹងពន្ធដារក្នុងស្រុក បានក្លាយទៅជាការបះបោរតាមបែបឧទាមកម្ម។
+ តើព្រះរាជបញ្ជានេះបានធ្វើឱ្យមានបញ្ហាអ្វីខ្លះបានកើតឡើង?
- ព្រះរាជបញ្ជានេះបានធ្វើឱ្យមានបញ្ហាកើតឡើងដូចជា នៅឆ្នាំ១៧៨២ពួកអភិជន និងពួកមន្រ្តីរាជការស្ទើរតែទាំងអស់យល់ថា ត្រូវតែប្ដូរព្រះអង្គចេញ ម៉្យាងទៀតមានការដើរហែក្បួនពាសពេញរាជធានីទាមទារឱ្យព្រះអង្គចេញពីរាជបល័្លង្ក ហើយចាប់ព្រះអង្គនេះដោយគ្មានការបង្ហូរឈាមឡើយ។
+ ហេតុអ្វីស្តេចតាក់ស៊ីនធ្លាក់ពីអំណាច?
v ស្តេចតាក់ស៊ីនធ្លាក់ពីអំណាចដោយសារ៖
· ស្តេចតាក់ស៊ីនបញ្ជាឱ្យគណៈសង្ឃទទួលព្រះអង្គទុកជាអទិទេព
· ពួកទន្ទាម ពួកអភិជន និង មន្ត្រីរាជការចង់ប្តូរព្រះអង្គចេញ
· បញ្ហាពន្ធដារធ្ងន់ធ្ងរ ។
+ ក្រោយពីព្រះចៅតាក់ស៊ីន ធ្លាក់ចេញពីតំណែង តើស្ដេចព្រះនាមអ្វីឡើងសោយរាជ្យបន្ត? តើព្រះអង្គបាន
បង្កើតសន្តតិវង្សឈ្មោះអ្វី?
v ក្រោយពីព្រះចៅតាក់ស៊ីន ធ្លាក់ចេញពីតំណែងមានស្ដេចឡើងសោយរាជ្យបន្តគឺព្រះបាទ ថងដួង
ឬព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាចុឡាលោក) ឬព្រះរាមាទី១ (អតីតមេទ័ពតាក់ស៊ីន)។
+ តើចៅផ្រះយ៉ាចក្រី ឬថងដួង មានព្រះនាមថ្មីសម្រាប់រាជ្យថាដូចម្ដេច?
- ចៅផ្រះយ៉ាចក្រី ឬថងដួង មានព្រះនាមថ្មីសម្រាប់រាជ្យថាព្រះចៅរាមាទី១។
+ តើក្សត្រថ្មីអង្គនេះបានផ្លាស់ប្ដូររាជធានីពីឯណាទៅឯណា?
- ក្សត្រថ្មីអង្គនេះបានផ្លាស់ប្ដូររាជធានីពី ធនបូរី ទៅតាំងនៅបាងកក(Bangkok) បច្ចុប្បន្ននេះឯង។