(ជ១)មេរៀនទី៩៖​ (សង្ខេបមេរៀន) ប្រទេសប៉ូឡូញ

ពាក្យគន្លឹះ

• ច្បាប់អាជ្ញាសឹក៖ ច្បាប់យោធា។
• សន្ធិសញ្ញាវែសៃ(Versailles)៖ សន្ធិសញ្ញានៃការធានាឯករាជ្យភាពឱ្យប្រទេសប៉ូឡូញនៅឆ្នាំ ១៩១៩ពីសំណាក់
មហាអំណាចទីក្រុងវែសៃ(បារាំង)។
• សហជីព៖ ក្រុមមនុស្សដែលមានប្រយោជន៍រួមគ្នា
• អូតង់ឬណាតូ ៖ សន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើងការពារទ្វីបអឺរ៉ុបប្រឆាំងនិងការរីកដាលចលនាកុម្មុយនីស្ត។
• រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ៖ ច្បាប់កំពូលសម្រាប់ឱ្យប្រជាជនប្រទេសមួយអនុវត្តន៍ឬធ្វើតាម។
• ប្រាក់ចូលនិវត្តន៍៖ប្រាក់បំណាច់របស់និយោជិកនៅពេលដែលមន្ត្រីមិនអាចបម្រើការងារបានតទៅទៀត។                  
• ជញ្ជីងពាណិជ្ជកម្ម ៖ កំហាតឬចំណេញដែលបានមកពីលំនាំចូលនិងលំនាំចេញ។

១. ប្រទេសប៉ូឡូញក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២

 ១.១. មូលហេតុនៃសង្គ្រាម

 • ប្រជាជន ៣៨ ៥០៥ ០០០នាក់(២០០៦)
 • ប្រទេសនៅអឺរ៉ុបប៉ែកកណ្តាល
 • រដ្ឋធានីឈ្មោះ វ៉ាសូវី
 • ផ្ទៃក្រឡា ៣១២ ៦៨៣គ.ម
 • បែងចែកជា ១៦ខេត្ត។
◼️ ប្រទេសប៉ូឡូញមានព្រំប្រទល់ជាប់និងប្រទេស៖
 • ខាងលិចជាប់នឹងសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់
 • ខាងកើតជាប់នឹងសហព័ន្ធរុស្ស៊ី
 • ខាងជើងជាប់នឹងសមុទ្រប៉ាល់ទិក
 • ខាងត្បូងជាប់នឹងសាធារណរដ្ឋឆែកនិងសាធារណរដ្ឋស្លូវ៉ាគី។
◼️ ១៩១៩ សន្ធិសញ្ញាវែសៃ(Versailles)(បារាំង) គឺការធានាឯករាជ្យភាពនៃប្រទេសប៉ូឡូញ។
◼️ ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់និងសហភាព សូវៀតបានចុះសន្ធិសញ្ញាសម្ងាត់ ចែកទឹកដីប៉ូឡូញនៅថ្ងៃទី២៣ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៣៩។
◼️ ០១ កញ្ញា ១៩៣៩ កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់បានចូលប្រទេសប៉ូឡូញ(សង្រ្គាមលោកលើកទី២)។
◼️ ខែមិថុនា ១៩៤១ កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់បានលុកលុយចូលសហភាពសូវៀត ដែលរំលោភទៅនឹងសន្ធិសញ្ញាសម្ងាត់រវាងសហភាពសូវៀតនិងអាល្លឺម៉ង់(២៣ សីហា ១៩៣៩)។
◼️ ដើម្បីប្រឆាំងនឹងកងទ័ពណាស៊ី ប៉ូឡូញបាន បង្កើតចលនាតស៊ូ ២ក្រុម៖
- ក្រុមទី១៖ កងទ័ព ២០០ ០០០នាក់(ច្បាំងនៅសមរភូមិខាងលិច)។
- ក្រុមទី២៖ មានកងទ័ព ៤០០ ០០០នាក់(រួមជាមួយកម្លាំងសហភាពសូវៀត)។
◼️ សង្រ្គាមលោកលើកទី២ ប៉ូឡូញបានក្លាយជាទិសដៅមហិច្ឆតានៃមហាអំណាចជិតខាងទាំងពីរគឺ ចក្រភព
អាល្លឺម៉ង់និងសហភាពសូវៀត។
◼️ ខែមេសា ១៩៤៣ ចំណងមិត្តភាពរវាងប៉ូឡូញនិងសហភាពសូវៀតត្រូវប្រេះឆា(ការរកឃើញរណ្តៅកប់ខ្មោចទាហានប៉ូឡូញចំនួន៤៥០០នាក់ នៅកាទីន Katine ដែលត្រូវកងតម្រួតសូវៀតសម្លាប់ ប៉ុន្តែសូវៀតចោទថា 
អាល្លឺម៉ង់ជាអ្នកសម្លាប់ទៅវិញ)។
◼️ ខែកក្កដា ១៩៤៤ ក្រោយពីផ្ទុះនូវឧក្រិដ្ឋកម្មនេះ សូវៀតបានលើកទ័ពចូលប្រទេសប៉ូឡូញ រួចបង្កើតរណសិរ្សរំដោះជាតិមួយដោយឡែកពីរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ននៅទីក្រុងឡុងដ៍ខែមករា ១៩៤៥ ពួកណាស៊ីបានដកកងទ័ពចេញពីប្រទេសប៉ូឡូញ។

 ១.២. ភាពហិនហោចដោយសារសង្គ្រាម

◼️ សម័យសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ៖ 
• ប្រជាជនប៉ូឡូញប្រហែល ៦លាននាក់ត្រូវបានស្លាប់(ជិត១លាននាក់ ត្រូវគេសម្លាប់ក្នុងជំរំប្រមូលផ្តុំនៅ អូសិច ទីក្រុងប្លាំងកានិងម៉ាសដាណែក)។
• ប្រជាជនចំនួន ២.៥លាននាក់ ត្រូវជំរុញឱ្យធ្វើការជាទម្ងន់ខូចខាតទ្រព្យសម្បត្តិស្មើ ៥០ពាន់លានដុល្លារ។

២.ប្រទេសប៉ូឡូញនៅក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២

  ២.១. វិស័យនយោបាយ

◼️ ក្រោយសន្និសីទយ៉ាល់តា សូវៀតបានបង្កើតរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្នឯកភាពជាតិប៉ូឡូញ  
 (ក្រោយសន្និសីទយ៉ាល់តា)។
◼️ ខែមករា ១៩៤៧ មានការបោះឆ្នោតដោយសេរីមួយ(ព្រមព្រៀងដោយមហាអំណាច)។
◼️ ការក្តោបក្តាប់ដោយមហាអំណាចកុម្មុយនីស្ត ជាលើកដំបូងក្នុងរដ្ឋាភិបាលបង្កឱ្យមានភាពតានតឹងជាមួយសាសនារ៉ូមុំាងកាតូលិក ឈានដល់ការចាប់ខ្លួនមន្ត្រីសង្ឃដាក់គុក(ប្រជាជនមានជំនឿ និងប្រតិបត្តិលើសាសនាខ្លាំងជាងគេក្នុងចំណោមប្រជាជននៅអឺរ៉ុប)។
◼️ ខែកក្កដា ១៩៤៤ ក្រោយពីផ្ទុះនូវឧក្រិដ្ឋកម្មនេះ សូវៀតបានលើកទ័ពចូលប្រទេសប៉ូឡូញ រួចបង្កើតរណសិរ្សរំដោះជាតិមួយដោយឡែកពីរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ននៅទីក្រុងឡុងដ៍។
◼️ ខែមករា ១៩៤៥ ពួកណាស៊ីបានដកកងទ័ពចេញពីប្រទេសប៉ូឡូញ។
◼️ តែងតាំងឧត្តមសេនីយ៍សូវៀត កុងស្តង់ទីន រូកូសូវស្គី(មន្ត្រីការពារជាតិ) តំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រី
(អាណត្តិ ៤ឆ្នាំ) បានបង្កឱ្យមានវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច(ប៉ះពាល់ជីវភាពកម្មករយ៉ាងខ្លំាង)។
◼️ គំនិតជាតិនិយម វិបត្តិសាសនា វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចបានកន្ទ្រាក់ស្មារតីពួកកាតូលិកនិងពួកកម្មករឱ្យធ្វើបាតុកម្មនៅ
ប៉ូណាន(Poznan) ទីក្រុងដង់ និងសាប៉ូជាដើម។
◼️ ខែមិថុនា ១៩៥៦ តែងតាំងលោក កូមុលកា ជានាយករដ្ឋមន្រ្តី(អតីតមេដឹកនាំគណបក្សកម្មករ)
ហើយបានធ្វើកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ច។
◼️ ១៩៧០ ដោយសារសម្ពាធបាតុកម្ម បានធ្វើឱ្យរដ្ឋាភិបាលលោក កូមុលកា ត្រូវធ្លាក់ពីតំណែង
◼️ លោក ស៊ីរិច បានកាន់ដំណែងបន្ត និងបង្រ្កាបលើចលនាបាតុកម្មរបស់កម្មករយ៉ាងខ្លាំង(បង្កឱ្យមានចលនាប្រមូលផ្តុំបង្កើតជាសហជីពកម្មករហៅថា អង្គការសាមគ្គីភាព ដឹកនាំដោយលោក ឡិចវ៉ាលេសា)។
◼️ អង្គការសាមគ្គីភាព ធ្វើការតវ៉ាទាមទារសិទ្ធិកម្មករក្នុងការបង្កើតសហជីព និងសិទ្ធិធ្វើបាតុកម្ម(មាន ឥទ្ធិពលខ្លាំងដោយមានការចូលរួមពីពួកកាតូលិក ) ហើយចលនានេះបានរីកដុះដាលពាសពេញផ្ទៃប្រទេស បន្ទាប់ពីចុះកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយរដ្ឋាភិបាល។
◼️ ខែកញ្ញា១៩៨១ អង្គការសហជីពកម្មករបានបើកសមាជរបស់ខ្លួន ដែលនាំឱ្យសហភាពសូវៀតធ្វើអន្តរាគមន៍ប្រឆាំង។
◼️ ខែធ្នូ ១៩៨១ ច្បាប់អាជ្ញាសឹកបានប្រកាសដាក់ប្រទេសជាតិក្នុងស្ថានភាពសង្រ្គាមជាមួយលោក ឡេវ៉ាលេសា និងបានចាប់ខ្លួនមេដឹកនាំសហជីពកម្មករ។
◼️ ព្រឹត្តិការណ៍គួរឱ្យកត់សម្គាល់គឺ ការចាប់ធ្វើឃាតមន្ត្រីសង្ឃនាម ប៉ូពីឡូស្តូ។
◼️ ១៩៩០ ចលនាកម្មករទទួលជោគជ័យគឺនៅពេលលោក វ៉ាលេសា ជាប់ឆ្នោតជាប្រធានាធិបតី។
◼️ ១៩៩៧ រដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីនៃប្រទេសប៉ូឡូញ បានបញ្ញត្តិប្រទេសនេះជា សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យ
ប្រធាធិបតី(អាណត្តិ ៥ឆ្នាំ)អមដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រី។
◼️ ប្រធានាធិបតីជ្រើសរើសមន្ត្រីតាមការស្នើសុំរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី រួចសុំសេចក្តីអនុម័តពីសភាមតិភាគច្រើន។
◼️ ប៉ូឡូញបានក្លាយជាសមាជិកអង្គការអូតង់និងជាសមាជិកទីផ្សាររួមអឺរ៉ុប នៅក្រោយអតីតសហភាពសូវៀត
ដួលរលំ។

 ២.២. វិស័យសង្គម

◼️ ការគិតគូររបស់រដ្ឋាភិបាលដល់មនុស្សចាស់ជរា ជនពិការ ពិសេសអ្នកបាត់បង់សមត្ថភាពពលកម្មតាមរយៈ
ការផ្តល់ប្រាក់ចូលនិវត្តន៍(បុរស ៦០ឆ្នាំ ឯស្រ្តីត្រឹម ៥៥ឆ្នាំ)។
◼️ កង្វះថ្នាំពេទ្យត្រូវការនាំចូលពីបស្ចឹមប្រទេស
◼️ ១៩៨៦ គ្រូពេទ្យមាន ៧២ ៩០០នាក់
◼️ អាយុកាលមធ្យមគឺ បុរស ៦៦ឆ្នាំ ស្រ្តី ៧៥ឆ្នាំ។

◼️ ប្រព័ន្ធអប់រំ ៖

• បឋមសិក្សាមាន ៩ឆ្នាំ
• មធ្យមសិក្សាចំណេះទូទៅមាន ៤ឆ្នាំ
• សាលាបច្ចេកទេស ៥ឆ្នាំ
• សាលាខាងមុខរបរ ៣ឆ្នាំ។

◼️ ឆ្នាំសិក្សា ១៩៨៥-១៩៨៦ ៖

• សាលាបឋមសិក្សាចំនួន ១៧០១៣ សិស្សចំនួន ៣ ៨៣០ ០០០នាក់ និងគ្រូចំនួន ២៧៧ ៩០០នាក់
• សាលាមធ្យមសិក្សាចំណេះទូទៅចំនួន ១ ១៣១
• សិស្សចំនួន ៣ ៨៣០ ០០០នាក់ និងគ្រូចំនួន២២ ៣០០នាក់។

◼️ ឧត្តមសិក្សាស្ថិតក្រោមក្រសួងឧត្តមសិក្សា៖

• សាកលវិទ្យាល័យចំនួន ១១
• សាលាពហុបច្ចេកទេសចំនួន ១៧
• ឱសថសាស្ត្រចំនួន ១០
• បណ្ឌិតសភាទេវវិទ្យាចំនួន ២។
• សាកលវិទ្យាល័យចំណាស់ជាងគេគឺ ហ្សាសេឡូនៀន Jagellonian (១៣៦៤)។

◼️ វិស័យឧស្សាហកម្ម

• ប្តូរពីប្រទេសកសិកម្ម(មុនសង្រ្គាមលោកលើកទី២) មកជាប្រទេសឧស្សាហកម្ម(ក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២) ហើយត្រូវការកម្ចីប្រាក់និងបច្ចេកវិទ្យាពីអឺរ៉ុបខាងលិច។
• ពឹងផ្អែកលើធនធានរ៉ែនៅប៉ែកនិរតី
• ទីក្រុងធំៗមាន វ៉ាសូវី ដង់ ឡូត ប៉ូណង់
• កម្មករមានចំនួន ៥លាននាក់
• សហគ្រាសរដ្ឋមានចំនួន ៥ ៥០០។

◼️ រដ្ឋាភិបាលប៉ូឡូញត្រូវស្តារវិស័យឧស្សាហកម្មឡើងវិញព្រោះ ៖

• រោងចក្រមានសភាពចាស់ទ្រុឌទ្រោម
• ផលិតផលគ្មានគុណភាព(ធៀបនឹងផលិតផលលោកខាងលិច)
• ទំនិញហូរចូលទៅទីផ្សារកូមេកុង។
• ប្រាក់កម្ចីពីប្រទេសអាមេរិក អាល្លឺម៉ង់ ស៊ុយអ៊ែត អ៊ីតាលី និងបារាំង។
• កាត់បន្ថយចំនួនកម្មករ(រុះរើរោងចក្រ)។
• ១៩៩០ កំណើនអ្នកឥតការងារធ្វើ(១លាននាក់) នាំឱ្យពលរដ្ឋចំណាកស្រុកទៅអឺរ៉ុបខាងលិច។
• បណ្តុះបណ្តាលបច្ចេកវិទ្យាទំនើប។

◼️ វិស័យកសិកម្ម(ការរៀបចំដីកសិកម្ម)៖

• តំបន់ខាងជើងដីសើម(ពុំសូវមានជីជាតិ)។
• វាលទំនាបមួយផ្នែកគ្របដណ្តប់ដោយព្រៃ។
• មួយផ្នែកទៀតដីអំណោយផលដល់ដំណាំដំឡូងបារាំងនិងចិញ្ចឹមជ្រូក។
• ផ្នែកខាងត្បូងសម្បូរដីមានជីជាតិល្អគេដាំស្រូវសាលី ឆៃថាវស្ករ និងបន្លែ។
• ប្រទេសប៉ូឡូញលំនាំចូលច្រើនជាងលំនាំចេញ(ភាគច្រើនផលិតផលកសិកម្ម)។