(ជ២)មេរៀនទី៣៖ (សង្ខេបមេរៀន) សាធារណរដ្ឋខ្មែរ ១៩៧០-១៩៧៥

ពាក្យគន្លឹះ

• ជាតូបនីយកម្ម : ការរឹបអូសដាក់មកជាសម្បត្តិរដ្ឋ។

• អតិផរណា : ការធ្លាក់ចុះនៃតម្លៃ ទំនិញ ឬប្រាក់។ 
• ពួកអភិរក្សនិយម : ពួកអ្នកដែលមានភាពស្មោះត្រង់លើមេដឹកនាំ។
• បដិវត្តន៍ : ការវិលត្រឡប់កែប្រែផ្លាស់ប្តូរពីឱនថយទៅរីកចម្រើន។
• សុទិដ្ឋិនិយម : ការយល់ឃើញត្រឹមត្រូវ ការពេញចិត្ត។
• ឯកជនូបនីយកម្ម : ការដាក់ឱ្យស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ឯកជន។
• កុប្បកម្ម : ការបះបោរឱ្យមានចលាចល។
• សហសេវិក : អ្នករួមការងារក្រោមឱវាទ។
• ហិង្សា : ការបៀតបៀន ការធ្វើអាក្រក់រកគ្នា។
• រដ្ឋប្រហារ : ការប៉ុនប៉ងផ្តួលរំលំ។
• សង្រ្គាមស៊ីវិល : សង្រ្គាមរវាងជាតិសាសន៍ឯងដូចគ្នា
• យុទ្ធោបករណ៍ : គ្រឿងសម្ភារៈកងទ័ព។
• សហករណ៍នីយកម្ម : កំណែទម្រង់នៃការរស់នៅតាមបែបប្រមូលផ្តុំ។
• កំណែនយោធា : កាតព្វកិច្ចយោធាដែលត្រូវបំពេញ។

១. ការលេចឡើងនៃរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ

• របបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ(លន់ នល់) លេចឡើងរូបរាងដោយសារ៖
-ការជ្រៀតចូលនៃមនោគមន៍វិជ្ជា(សេរីនិងកុម្មុយនីស្ត)។
-ការធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្តេចព្រះនរោត្តមសីហនុ ថ្ងៃទី១៨ មីនា ១៩៧០ ចេញពីតំណែងព្រះប្រមុខរដ្ឋដោយ លន់ នល់ និងសិរីមតៈ។

១.១. ស្ថានភាពប្រទេសកម្ពុជាមុនព្រឹត្តការណ៍១៨ មីនា ១៩៧០

 ក. វិស័យសេដ្ឋកិច្ច
• ខែវិច្ឆិកា ១៩៦៣ សម្តេចព្រះនរោត្តមសីហនុ ផ្តាច់ជំនួយសហរដ្ឋអាមេរិក(១៥%នៃថវិកាជាតិ)។
• ទទួលយកសម្ភារៈយោធាពីប្រទេសចិនដល់កងខេមរភូមិន្ទ ប៉ុន្តែនៅតែមិនអាចស្តារស្ថានភាពបាន(កម្លាំងចុះខ្សោយលែងជាកងទ័ពប្រយុទ្ធ)។
• ការធ្វើនយោបាយជាតូបនីយកម្មវិស័យអាហរ័ណនីហរ័ណ និងការបិទទ្វារធនាគារឯកជនខ្មែរ។
• សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ចង់នៅក្រៅសង្រ្គាមវៀតណាម(ការទាត់ចោលជំនួយសហរដ្ឋអាមេរិក) ចង់រក្សាទំនាក់ទំនងល្អជាមួយសមាជិកប្លុកកុម្មុយនីស្ត។
• ជាតូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្មក្រៅប្រទេស បានជំរុញឱ្យមានពាណិជ្ជកម្មលួចលាក់ជាមួយពួកបះបោរកុម្មុយនីស្តវៀតណាម។
• ១៩៦៧ ផលស្រូវខ្មែរជាង១/៤ ត្រូវគេរត់ពន្ធយកទៅលក់ឱ្យកម្លំាងកុម្មុយនីស្តយួន(តម្លៃខ្ពស់ជាង
រដ្ឋាភិបាលខ្មែរ) ដែលនាំឱ្យរដ្ឋាភិបាលបាត់បង់ប្រាក់ចំណូលពន្ធលំនំាចេញ។
• ពាណិជ្ជកម្មក្រៅប្រទេសជួបការរអាក់រអួល(ការបាត់បង់ជំនាញរបស់សហគ្រាសនិងកង្វះបច្ចេកទេសជំនាញ)។
• ១៩៦៧-១៩៦៨ សេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាត្រូវរាំងស្ទះ ដោយសារ៖
  - ការគ្រប់គ្រងឧស្សាហកម្មរដ្ឋមិនបានល្អ
  - ការបាត់បង់ប្រាក់ចំណូលពន្ធ
  - ការចំណាយខ្វះតុល្យភាព។
• កសិកម្មជួបវិបត្តិ(ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្តគ្មានប្រសិទ្ធភាព ផលកសិកម្មទាប)។ 
• អំណាចនយោបាយត្រូវបានផ្តល់ឱ្យលោក លន់ នល់ និងសិរីមតៈ(សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ត្រូវធ្លាក់
ប្រជាប្រិយភាព ហើយសង្ឃឹមថានឹងអាចស្តារសេដ្ឋកិច្ចបាន។
• ១៩៦៥ សាឡុតស បានទៅទស្សនកិច្ចនៅវៀតណាមខាងជើង និងទៅកាន់ប្រទេសចិន(ពេញចិត្តនឹងបដិវត្តន៍វប្បធម៌ចិន)។
• ការតាំងបញ្ជាការដ្ឋានក្នុងតំបន់ព្រៃដាច់ស្រយាលនៃប្រទេសកម្ពុជា និងបានដាក់ឈ្មោះបក្សខ្លួនថាបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា(ប.ក.ក)។
• ១៩៧០ កងទ័ពព្រៃបានបង្កអសន្តិសុខនិងបានកាន់កាប់ប្រទេសបាន១/៥នៃប្រទេសទាំងមូល។
• នៅភ្នំពេញ ពួកសិស្ស និស្សិត និងគ្រូបង្រៀនជាច្រើនបានពេញចិត្តចំពោះបដិវត្តន៍វប្បធម៌របស់ប្រទេសចិន
និងធ្វើការបះបោរ(ឧសភា ១៩៦៨)។
• នៅប្រទេសបារាំង គេយល់ថា ចលនានេះហាក់ដូចជាបានដើរផ្លូវផ្សេងជំនួសឱ្យអំពើពុករលួយដល់ពួកអ្នកនយោបាយអភិរក្សនិយមខ្មែរតែប៉ុណ្ណោះ។
ខ. ការពង្រីកកម្លាំងកុម្មុយនីស្ត

 គ. វិបត្តិផ្ទៃក្នុងរដ្ឋាភិបាល
• ចុង១៩៦៩ ពួកមន្ត្រីអភិរក្សនិយមជាន់ខ្ពស់និងអ្នកស៊ុមគ្រលុំសំខាន់(សិរីមតៈទំនោរទៅរកពួកបស្ចិមប្រទេស) បានឃុបឃិតធ្វើផែនការក្បត់នឹងសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ។
• ១៩៦៩ កងខេមរភូមិន្ទទទួលរងនូវការវាយប្រហារពីសំណាក់ក្រុមបះបោរកុម្មុយនីស្ត(តំបន់ដែលទ័ពយួនឈរជើង)។
• លោក លន់ នល់ រងនូវសម្ពាធពីពួកមន្ត្រីមួយចំនួនចោទថា ការផ្តាច់ជំនួយអាមេរិក និងមិនលូកដៃចូលក្នុងសង្រ្គាមវៀតណាម ទើបបណ្តាលឱ្យមានជនឆ្លៀតឱកាសទទួលបានលាភសក្ការៈ(ជំនួញជួញដូរ)។
១. ២. រដ្ឋប្រហារថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០
• រយៈពេលជាងពីរខែ អ្នកអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ សិរីមតៈ និងសហសេវិកខិតខំរៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ
(បិទកាស៊ីណូ បង្កើតសេវាសាធារណៈ និងឯកជន ឬធ្វើឯកជនូបនីយកម្មធនាគារជាដើម)។
• ដើមខែមីនា កុបកម្មប្រឆាំងស្ថានទូតវៀតណាមខាងជើង និងការិយាល័យរបស់ក្រុមតំណាងអ្នកតស៊ូ
វៀតណាមខាងត្បូង(រណសិរ្សសេរីភាពវៀតណាម) នៅកណ្តាលទីក្រុងភ្នំពេញ។
• កុបកម្មបានឈានដល់អំពើហិង្សា(ការបំផ្លាញអគារទូត)។
• សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ បានស្តីបន្ទោសចំពោះអំពើហិង្សានេះពីទីក្រុងប៉ារីស បើទោះបីកុបកម្មនេះមានព្រះរាជានុញ្ញាតពីព្រះអង្គក៏ដោយ។
• ស្ថានការណ៍ និងការចលាចលបានឈានដល់ការធ្វើរដ្ឋប្រហារដែលដឹកនាំដោយទ្រង់ ស៊ីសុវត្ថិ សិរីមតៈ។
រដ្ឋប្រហារថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០មានលក្ខណៈស្ងៀមស្ងាត់ ព្រោះ ៖
• ការរក្សាទុកសភាឱ្យនៅដដែល(ឧបករណ៍ពង្រឹងអំណាច)។
• ការកោះប្រជុំអនុម័តដកសេចក្តីទុកចិត្តសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ។
• ព្រះនរោត្តម សីហនុ ដោយបោះឆ្នោតគាំទ្រ៨៦ លើ៨៩សំឡេង(ដកតំណែងព្រះប្រមុខរដ្ឋ)។
• តែងតាំងលោក ចេង ហេង (ប្រធានរដ្ឋសភា) ជាប្រមុខរដ្ឋស្តីទី រហូតដល់ពេលមានការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រមុខរដ្ឋថ្មី។
• លោក លន់ នល់ ធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។
• អ្នកអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ សិរីមតៈ ធ្វើជាជំនួយការ។

២. សេដ្ឋកិច្ចសង្គមសម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែរ

◼️ ២៩ មករា ១៩៧៣ រដ្ឋាភិបាលអាមេរិក និងវៀតណាមខាងជើង បានចុះហត្ថលេខា នៃការព្រមព្រៀងនៅ

ឡា សែល សំាង គ្លូ(La Cell st Cloud) ដើម្បីបញ្ចប់សង្រ្គាមវៀតណាម។
◼️ ០៦ កុម្ភៈ ១៩៧៣ ដល់ ១៥ សីហា ១៩៧៣ កងទ័ពអាកាសអាមេរិកបានទម្លាក់គ្រាប់B52 យ៉ាងខ្លាំងលើតំបន់ស្រែចម្ការ ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា(អាមេរិកខ្លាចកម្ពុជាធ្លាក់ក្នុងរបបកុម្មុយនីស្ត និងជាជម្រកពួកកងទ័ពវៀតកុងវាយប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូងដែលនាំឱ្យកងទ័ពអាមេរិកមិនអាចដកខ្លួនពីវៀតណាម) ប្រជាជន១/៣បានភៀសខ្លួនមកកាន់ទីក្រុង)។
◼️ រយៈពេល ៥ឆ្នាំ ទីក្រុងដ៏ឆើតឆាយក្លាយជាទីប្រជុំជន និងជាបន្ទាយមួយដ៏ធំដែលមានប្រជាជនជាង ២លាននាក់ (រស់នៅក្នុងសភាពតោកយ៉ាក)ដែលត្រូវខ្មាំងឡោមព័ទ្ធជាប់។
◼️ ២០-២១ មេសា ១៩៧២ មនុស្សប្រមាណ៣០០នាក់ នៅទួលគោកបានស្លាប់ ដោយសារគ្រាប់ផ្លោង និងគ្រាប់
 រ៉ុកែ្កតរបស់ពួកកុម្មុយនីស្ត។
◼️ ដើមខែកញ្ញា ១៩៧២ ស្ពានជ្រោយចង្វា ត្រូវរងនូវការកម្ទេចដោយពួកខ្មែរក្រហម។
◼️ ១៩៧៤ សង្កាត់មួយនៅផ្សារដើមគ ត្រូវភ្លើងឆេះខ្ទេចដោយសារគ្រាប់កាំភ្លើងធំខ្មែរក្រហម។
◼️ ខែមករា ១៩៧៥ ការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងតាមតាមទន្លេរបស់អាមេរិក ត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមកាត់ផ្តាច់ ហើយជម្រើស
ចុងក្រោយគឺការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងតាមអាកាសពីទីក្រុងបាងកក ដើម្បីចិញ្ចឹមមនុស្សជាង ២លាននាក់ក្នុងទីក្រុង។
◼️ ស្ថានភាពប្រទេស៖
• ប្រទេសដែលរស់ដោយសារជំនួយអាមេរិក ភាគច្រើនជំនួយផ្នែកយោធា។
• សេដ្ឋកិច្ចជួបនូវវិបត្តិ(អតិផរណានៃប្រាក់រៀល)។
• ប្រជាជននៅជនបទជួបនូវគ្រោះទុរភិក្ស(កង្វះស្បៀងអាហារ)។
• កំណើនអ្នកឥតការងារធ្វើ និងពុំមានការវិនិយោគ។
• អសន្តិសុខពាសពេញផ្ទៃប្រទេស។
• ការប្រព្រឹត្តិនូវអំពើពុករលួយនិងបក្សពួកនិយម។

៣. សង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា (១៩៧០-១៩៧៥)

• ដើមឆ្នាំ១៩៧១ សេនាប្ររមុខ លន់នល់ មានជំងឺស្លាប់មួយចំហៀងខ្លួន(ការគ្រប់គ្រងនយោបាយមិនបានពេញលេញ ទោះបីបានជាសះស្បើយក៏ដោយ)។
• ការបង្កើតបក្សពួកនិងប្រមូលទ្រព្យធនជាតិ ពីសំណាក់ឥស្សរជននយោបាយជាច្រើនរូបនៅភ្នំពេញ ក្នុងនោះក៏មាន លន់ នន់(ប្អូនប្រុស លន់ នល់)។
• ទាហានខ្លះបានលក់យុទ្ធោបករណ៍ឱ្យពួកកុម្មុយនីស្ដ។
•ការអល់អែកក្នុងការដាក់ទណ្ឌកម្មលើពួកមន្រ្តីប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ(ពួកគេមានស្វាម៉ីភក្តិនិងស្មោះត្រង់ជាមួយ លន់ នល់)។
• ការចំណាយពេលរបស់ លន់ នល់ ក្នុងការសរសេរលិខិតជូនប្រធានាធិបតីអាមេរិក និច សុន ដើម្បីសុំជំនួយដល់សាធារណរដ្ឋខ្មែរ ក្នុងការបន្តជីវិតទៅមុខ។
• ១៩៧៣ អាមេរិកបើកការវាយប្រយុទ្ធមកលើប្រទេសកម្ពុជា ដោយការទម្លាក់គ្រាប់បែកជាងកន្លះលានតោន មុនពេលសភាអាមេរិកហាមឃាត់ ដែលធ្វើឱ្យពួកកុម្មុយនីស្ដខកខានមិនបានទទួលជ័យជំនះ(រយៈពេល១ឆ្នាំកន្លះ គេពុំអាចធ្វើការប៉ាន់ស្មានចំនួនអ្នកស្លាប់ និងរបួសបានទេ ប៉ុន្តែសង្រ្គាមបានបង្អាក់ល្បឿនកម្លាំងពួកកុម្មុយនីស្ដក្នុងការឡោមព័ទ្ធទីក្រុងភ្នំពេញ)។
• ដើមឆ្នាំ១៩៧៣ ពួកកុម្មុយនីស្ដខ្មែរបានពិសោធធ្វើកម្មវិធីសហករណ៍នីយកម្មក្នុងតំបន់ដែលគេគ្រប់គ្រងស្របពេលនៃយុទ្ធនាការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់អាមេរិកនៅតាមជនបទ។

៤. ការដួលរលំរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ

• ប្រជាជនក្នុងតំបន់រំដោះក៏ដូចជានៅក្រុងភ្នំពេញនឿយណាយនឹងរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ដែលប្រកបដោយអំពើពុករលួយនិងភាពអាប់អួរ។
• ពួកខ្មែរក្រហមបានកាត់ផ្តាច់ផ្លូវ ស្ពាន និងច្រកសំខាន់ៗ មកកាន់ទីក្រុងភ្នំពេញ(កាត់ផ្តាច់ការដឹកជញ្ជូនអង្ករនិងគ្រាប់រំសេវ) ព្រមទាំងរឹតបណ្តឹងការឡោមព័ទ្ធទីក្រុងភ្នំពេញ។
• អាមេរិកខិតខំដឹកជញ្ជូនអង្ករនិងគ្រាប់រំសេវតាមផ្លូវអាកាសមកកាន់ទីក្រុងភ្នំពេញ(ការផ្គត់ផ្គង់នេះត្រូវកាត់
ផ្តាច់ទាំងស្រុងក្នុងរយៈពេលតែ ៣ខែប៉ុណ្ណោះ)។
• ដើមខែមីនា សេនាប្រមុខ លន់ នល់ បានភៀសខ្លួនតាមយន្តហោះទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក។
• ការចរចាជាមួយសម្តេច សីហនុ ពុំទទួលបានជោគជ័យ។
• ១៧ មេសា ១៩៧៥ សាឡុតស និងកងទ័ពកុម្មុយនីស្ដបានសម្រេចចិត្តដណ្តើមយកទីក្រុងភ្នំពេញ ដោយមិនបាច់រង់ចាំយល់ព្រមពីសម្ព័ន្ធមិត្តវៀតណាមឡើយ នៅវេលាម៉ោង៩:៣០នាទី (ឯកសណ្ឋានពណ៌ខ្មៅឬអាចម៍សេះ ទឹកមុខមាំ និងមានកាន់អាវុធគ្រប់ដៃ)។

៥. ការខូចខាតដោយសារសង្គ្រាម និងផលវិបាក

• ការបាត់បង់អាយុជីវិត(ប្រជាជនជាង ១លាននាក់ ត្រូវបានស្លាប់)និងការបាត់បង់នូវធនធានមនុស្ស។
• ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធត្រូវបានបំផ្លាញ(សាលារៀន វត្តអារាម ផ្លូវ ស្ពាន... ពី៥០%-៨០% និងរោងចក្រ
ឧស្សាហកម្ម ៧៥% ត្រូវបំផ្លាញ)។
• គ្រឹះស្ថានសិក្សានៅតំបន់រំដោះត្រូវបិទទ្វារ។
• កង្វះខាតស្បៀងអាហារ ទំនិញឡើងថ្លៃ។
• ការនិរាសព្រាត់ប្រាសបែកបាក់ក្រុមគ្រួសារ។
• គ្រូនិងសិស្សត្រូវភៀសខ្លួនមករៀននៅទីរួមខេត្ត-ក្រុង។
• អំពើពុករលួយស៊ីសំណូកសូកប៉ាន់បានរីកដុះដាលដល់វិស័យសិក្សាធិការជាតិ(សិស្ស និស្សិតមួយចំនួន
ត្រូវសូកប៉ាន់ដើម្បីគេចផុតពីកំណែនយោធា)។
• ទីក្រុងមានភាពច្របូកច្របល់(ភាពអនាធិបតេយ្យ អំពើហិង្សា អំពើចោរកម្ម ភាពអត់ឃ្លាន ជំងឺឆ្លង...)។ 
• រយៈពេលតែ ៤ឆ្នាំ ប៉ុណ្ណោះ របបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ពោរពេញដោយអំពើហិង្សានិងទុក្ខក្រៀមក្រំ។
• ដីស្រែចម្ការក្លាយជារណ្តៅមីននិងរណ្តៅគ្រាប់បែកB52។