(ជ២)មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន)​ ប្រទេសកម្ពុជាក្រោមអាណានិគមបារាំង ១៨៦៣-១៩៥៣

ពាក្យគន្លឹះ

• ស្នាព្រះហស្ត ៖ សមិទ្ធផលដែលព្រះមហាក្សត្រសម្រេចបានក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គគ្រងរាជ្យ។
• ព្រះត្រៃបិដក ៖ ប្រជុំវិន័យព្រះពុទ្ធសាសនាទាំង៣គឺ៖ សុត្តន្តបិដក វិន័យបិដក និងអភិធម្មបិដក។
• ខត្តិយវង្ស ៖ ត្រកូលដែលមានឋានៈខ្ពស់ក្នុងរាជវង្សានុវង្ស   ។
• អាណាព្យាបាល ៖ ការគ្រប់គ្រងដោយប្រយោលពីសំណាក់ជនបរទេសនៅឯនាយសមុទ្រទៅលើទឹកដីណាមួយ។
• អាណានិគម ៖ ការគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់ពីសំណាក់ជនបរទេសនៅឯនាយសមុទ្រទៅលើទឹកដីណាមួយ។
• មូលធន ៖ ទ្រព្យដើម ដើមទ្រព្យ ប្រាក់ដើម ឬដើមទន់
• ប្រព័ន្ធទីផ្សារសេរី ៖ ទីផ្សារដែលមានការប្រកួតប្រជែង(ការរកប្រាក់ចំណូលដោយខ្លួនឯង)។
• អគ្គទេសាភិបាល៖ អគ្គមេបញ្ជាការ ឬរ៉េស៊ីដង់សេណេរ៉ាល់(Governor general)។
• គ្រឿងបញ្ចកកុធភណ្ឌ ៖ គ្រឿងសម្រាប់ឡើងគ្រងរាជ្យរបស់មហាក្សត្រ
• សាមនរដ្ឋ ៖ រដ្ឋដែលដាក់ជាចំណុះឱ្យគេ
• ការបះបោរ ៖ ការរើបម្រាស់ដើម្បីផ្តួលរំលំ
• សម្រេចព្រះទ័យ ៖ សម្រេចចិត្ត(មហាក្សត្រ)
• ប្រាក់បៀវត្ស ៖ ប្រាក់ខែ។
• របបទាសភាព ៖ របបទាសករ។
• ខ្មែរឥស្សរៈ ៖ ឈ្មោះចលនាតស៊ូខ្មែរដើម្បីទាមទារឯករាជ្យពីពួកអាណានិគមបារាំង(គាំទ្រដោយពួកវៀតមិញ)។
• យៀកមិញ ឬវៀតមិញ ៖ ចលនាតស៊ូវៀតណាមខាងជីង ដើម្បីទាមទារឯករាជ្យពីពួកអាណានិគមបារាំង។
• យៀកកុង ឬវៀតកុង ៖ ចលនាតស៊ូវៀតណាមខាងត្បូង ដើម្បីទាមទារឯករាជ្យពីពួកអាណានិគមនិយមបារាំងផង
និងអាមេរិកផង(ការបង្រួបបង្រួមវៀតណាមតែមួយ)។
• កងជីវពលនារី ៖ សេនាជននារី(ប្រជាការពារ)។
• យាងនិវត្តន៍ ៖ ការវិលត្រលប់មកកាន់ប្រទេសកំណើតរបស់ខ្លួនវិញរបស់ព្រះមហាក្សត្រ។
• បដិសណ្ឋារកិច្ច ៖ ការរៀបចំទទួល(អ្នកមានឋានៈខ្ពស់)។
• ពិធីលៀងសាយភោជន៍ ៖ ពិធីជប់លៀង(មហាក្សត្រ)។
• សន្តិភាវូបនីយកម្ម  ៖ ការធ្វើឱ្យមានសន្តិភាព។
• កេតនភណ្ឌ ៖ វត្ថុដ៏មានតម្លៃមិនអាចកាត់ថ្លៃ។
• ប្រជាធិបតេយ្យ ៖ ការផ្តល់សិទ្ធិអំណាចដល់ប្រជាជនជាធំ។
• ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ៖ ច្បាប់កំពូលរបស់ប្រទេសមួយសម្រាប់ប្រជាជនប្រតិបត្តិ។
◼️ រំលឹកមេរៀន
• ១៨៦៣-១៩៥៣ កម្ពុជាក្រោមអាណានិគមបារាំង។
• ១៩៤១-១៩៤៥ កម្ពុជាក្រោមការត្រួតត្រារបស់ជប៉ុន។
• ១៩៥៥-១៩៧០ របបសង្គមរាស្រ្តនិយម(ទី១)។
• ១៩៧០-១៩៧៥ សាធារណរដ្ឋខ្មែរ (លន់ នល់)។
• ១៩៧៥-១៩៧៩ កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (ខ្មែរក្រហម)។
• ១៩៧៩-១៩៨៩ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា។
• ១៩៨៩-១៩៩២ រដ្ឋកម្ពុជា។
• ១៩៩២-១៩៩៣ រដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ន(UNTAC)។
• ១៩៩៣-បច្ចុប្បន្ន ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា(ទី២)។

◼️ ព្រះមហា្សត្រខ្មែរចាប់ពីឆ្នាំ១៨៤១-២០០៤ ៖

• ព្រះបាទសម្តេច ព្រះហិរក្សមាឥស្សរាធិបតីអង្គឌួង គ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១៨៤១-១៨៦០។
• ព្រះបាទសម្តេច ព្រះនរោត្តមព្រហ្មបូរីរៈ គ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១៨៦០-១៩០៤។
• ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ គ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១៨៧០-១៩២៧។
• ព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថិមុនីវង្ស គ្រងរាជ្យពីថ្ងៃទី០៩ សីហា ១៩២៧-២៤ មេសា ១៩៤១។
• ព្រះបាទនរោត្តមសុរាម្រិត គ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១៩៥៥-១៩៦០។
• ព្រះបាទសម្តេចនរោត្តមសីហនុ គ្រងរាជ្យពីរលើក៖  
- លើកទី១៖ ឆ្នាំ១៩៤១-១៩៥៥
- លើកទី២៖ ឆ្នាំ១៩៩៣-២០០៤។
• រ៉េស៊ីដង់សេណេរ៉ាល់ > រ៉េស៊ីដង់ស៊ុបពែរីយ័រ >  រ៉េស៊ីដង់

១. មូលហេតុនៃវត្តមានបារាំង

១. ១. រជ្ជកាលព្រះបាទអង្គឌួង(១៨៤១-១៨៦០)

◼️មូលហេតុនាំឱ្យមានវត្តមានបារាំងលើទឹកដីខ្មែរគឺ៖
• ការធ្លាក់ចុះឥទ្ធិពលរបស់ប្រទេសខ្មែរ(វិបត្តិផ្ទៃក្នុង)។
• មហិច្ឆតារបស់ពួកសៀមនិងយួនក្នុងការលេបឱ្យត្របាក់យកទឹកដីខ្មែរ។
• ព្រះបាទអង្គឌួង ស្វែងរកការពឹងពាក់ពីបារាំង។
◼️ដំណើរការវិវត្ត មុនពេលមានវត្តមានបារាំងលើទឹកដីខ្មែរ៖
  ​​ ​​​​• ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៨៥៣ ការពឹងបព្វជិតកាតូលិក មីស ដែលមកផ្សព្វផ្សាយតាំងពីឆ្នាំ១៨៤៨ និងមន្រ្តីខ្មែរពីររូប
(កុលដឺមុងតេរ៉ូ និងប៉ែន) ថានឹងនាំយកនូវសួយសារអាករ ទៅថ្វាយព្រះចៅណាប៉ូលេអុងទី៣ តាមរយៈ
អគ្គកុងស៊ុលបារាំងប្រចាំក្រុងសិង្ហបុរី។
   • ឆ្នាំ១៨៥៥ ព្រះចៅអធិរាជបារំាងបានត្រឹមតែទទួលស្គាល់ថាប្រទេសកម្ពុជា គឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មតែប៉ុណ្ណោះ
   • សារលិខិតពីរលើកទៀត របស់ព្រះបាទអង្គឌួង សុំទទូចឱ្យបារាំងជួយអន្តរាគមន៍យកទឹកដីកូសាំងស៊ីន និងកោះត្រឡាចពីប្រទេសអណ្ណាម ដែលយកនៅឆ្នាំ១៨៤១ (មិនតវ៉ាយកដីមួយភាគធំនៅត្រើយខាងកើតទន្លេមេគង្គ)។
   • ០១ កញ្ញា ១៨៥៨ បេសកកម្មកងទ័ពបារាំង និងអេស្ប៉ាញ បានមកដល់ទីក្រុង ដាណាង(សង្រ្គោះជីវិតពួកអ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាកាតូលិកដែលសល់ពីការសម្លាប់របស់ស្តេចអណ្ណាម)
   • ១៨ កុម្ភៈ ១៨៥៩ កងទ័ពបារាំង បានយកជ័យជន្នះ លើកងទ័ពអណ្ណាម ហើយបានកាន់កាប់ទីក្រុងព្រៃនគរ និងតំបន់ជិតខាង។
   • ព្រះបាទអង្គឌួង បានបញ្ជូនកងទ័ពទៅកាន់ខេត្តមាត់ជ្រូកបង្ហាញថា ទឹកដីខ្មែរក្រោម ជារបស់ខ្មែរ
   • ១៨ តុលា ១៨៦០ ព្រះបាទ អង្គឌួង បានចូលទិវង្គតនៅរាជធានីឧដុង្គ។
   • ពួកបារាំងបានចាប់ចិត្តចំពោះទឹកដីកម្ពុជា ក្នុងដំណើរនៃបេសកកម្មក្រុមនាវិក ទៅចូលកាន់កាប់ភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសចិន តាមដងទន្លេមេគង្គ រួមមាន៖
- ទេសភាពដ៏ស្រស់ត្រកាល
- ប្រជាជនមានចំនួនតិច
- សម្បូរព្រៃ ភ្នំ និងក្រោមដីសម្បូររ៉ែ។
- ដីដែលអំណោយផលដល់ដំណាំកសិកម្ម
- ប្រទេសដែលសម្បូរទន្លេ និងផ្លូវគមនាគមន៍។

១. ២. រជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តម(១៨៦០- ១៩០៤)

◼️ ០៣ មិថុនា ១៨៦៤ ក្សត្រអង្គវតី បានរៀបអភិសេកឡើងគ្រងរាជ្យនៅទីក្រុងឧដុង្គ ដោយមាននាមសម្រាប់រាជ្យថា ព្រះបាទនរោត្តម។
◼️ សន្ធិសញ្ញាបារាំង-ខ្មែរ (១១ សីហា ១៨៦៣) មានចរិកលក្ខណៈ ៖
• ផ្តល់បុព្វសិទ្ធិពិសេសដល់បារាំងក្នុងការបោះទីតាំង
• ការបង្កើតសាលាក្តីនៅទូទាំងប្រទេស
• រ៉េស៊ីដង់ជាន់ខ្ពស់បារាំងម្នាក់អមព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ
• ជួយការពារទឹកដីខ្មែរមិនឱ្យបាត់បង់តទៅទៀត
• ដាក់ប្រទេសខ្មែរ ឱ្យស្ថិតក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំង។

២. នយោបាយកំណែទម្រង់ខ្មែរ

 ២. ១. កំណែទម្រង់ឆ្នាំ ១៨៧៧

ក. មូលហេតុ៖ មានកត្តា២យ៉ាង៖  

• កត្តាសេដ្ឋកិច្ចពាណិជ្ជកម្ម ៖ រយៈពេល ១៤ឆ្នាំហើយ ពាណិជ្ជករបារាំងពុំអាចពង្រីកការរកស៊ីបាន(ប្រជាជនខ្មែររស់នៅបែបបប្រពៃណីសក្តិភូមិ មិនចាប់អារម្មណ៍ប្រព័ន្ធទីផ្សារ)។
• កត្តានយោបាយ ៖ បារាំងរំពឹងថានឹងអាចពង្រឹងអំណាចខ្លួននៅឥណ្ឌូចិន(ប្រព័ន្ធឯកភាពសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន)។

ខ. ទិសដៅ៖ 

• ចង់កែប្រែសង្គមខ្មែរឱ្យទៅជាសង្គមមូលធននិយម។
• ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរីដូចសង្គមបារាំងដែរ។

គ. កម្មវិធី៖ 

• កាត់បន្ថយអំណាចស្តេចត្រាញ់មន្រ្តីសក្តិភូមិ 
• លុបបំបាត់វណ្ណៈខ្ញុំគេ
• បង្កើនចំនួនម្ចាស់កម្មសិទ្ធិ
• បង្កើតប្រព័ន្ធពន្ធដារថ្មី
• បង្កើតតុលាការជាន់ខ្ពស់ គ្រប់គ្រងលើតុលាការមូលដ្ឋាន។
• សកម្មភាពនយោបាយ៖
  - ការចរចាបញ្ហាព្រំដែនរវាងបារាំង និងភាគីសៀម
  - ១៩០៤ សៀមបានប្រគល់មកខ្មែរវិញនូវទឹកដីភាគខាងជើងគឺ ខេត្តម្លូព្រៃ ទន្លេរពៅ ស្ទឹងត្រែង កោះកុង។
  - ១៩០៧ សៀមបានប្រគល់ខេត្ត សៀមរាប មហានគរ បាត់ដំបង មង្គលបូរី សេរីសោភ័ណ និងត្នោត
  - ១៩0៨ បារាំងបានធ្វើផែនទីមួយឈ្មោះថា ផែនទីដងរែក(ប្រើលើឆាកអន្តរជាតិសព្វថ្ងៃ)។

២. ២. កំណែទម្រង់ឆ្នាំ ១៨៨៤

◼️ បារាំងទាមទាអំណាចមកគ្រប់គ្រង៖
 • ការគ្រប់គ្រងបែបអាណាព្យាបាល ទៅជាការគ្រប់គ្រងបែបអាណានិគម។
 • បង្រួមខេត្តខ្មែរពី ៥៨ខេត្ត មកត្រឹម ៨ខេត្ត(គ្រប់គ្រងដោយរ៉េស៊ីដង់)។
 • រ៉េស៊ីដង់ត្រូវមានការតែងតាំងពីរ៉េស៊ីដង់សេណេរ៉ាល់ថ្នាក់ដឹកនាំបារាំងនៅសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន តាមការស្នើសុំរបស់រ៉េស៊ីដង់ស៊ុបពែរីយ័រ នៅប្រទេសកម្ពុជា។
 • រ៉េស៊ីដង់ស៊ុបពែរីយ័រ មានក្រុមប្រឹក្សាជំនួយការចំនួន១២នាក់ គឺ៖
- ៦នាក់ ជាមន្រ្តីពាណិជ្ជករបារាំង(តែងតាំងដោយ រ៉េស៊ីដង់សេណេរ៉ាល់)។
- ៣នាក់ ជនជាតិខ្មែរ
- ៣នាក់ ជនជាតិ ចិន ចាម យួន(តែងតាំងដោយព្រះមហាក្សត្រ និងអនុម័តដោយរ៉េស៊ីដង់សេណេរ៉ាល់នៅកូសាំងស៊ីន)។

២. ៣. ការបះបោររបស់ប្រជារាស្រ្តខ្មែរឆ្នាំ ១៨៨៦

◼️ មូលហេតុនាំឱ្យមានការបះបោរ៖
   • ១៨៨៤ ការបាត់បង់សិទ្ធិអំណាចរបស់ពួកមន្រ្តីខ្មែរ
   • ការទាមទារឱ្យបារាំងប្រគល់អំណាចថ្វាយមហាក្សត្រខ្មែរ
   • ការកែប្រែសង្គមប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរត្រូវបរាជ័យ(បែបមូលធននិយម ប្រព័ន្ធទីផ្សារសេរី)
   • ០១ មករា ១៨៨៧ ប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលខ្មែរត្រូវបានស្តារ។

២. ៤. មធ្យោបាយថ្មីរបស់បារាំងក្នុងទិសដៅធ្វើកំណែទម្រង់សង្គមខ្មែរ

◼️ កិច្ចព្រមព្រៀងឆ្នាំ១៨៨៦ បារាំងផ្អាកសកម្មភាពទិសដៅការធ្វើកំណែទម្រង់ជាបណ្តោះអាសន្ន ប៉ុន្តែបារាំងប្រើផ្លូវផ្សេងជំនួសដូចជា ៖
   • ប្រើទឹកប្រាក់ដើម្បីទម្លាយការរាំងស្ទះគម្រោងការ
   • ១៨៨៨-១៨៨៩ រដ្ឋបាលបារាំងបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយ ព្រះបាទនរោត្តមដោយការប្រគល់អំណាចមហាក្សត្រឱ្យវិញ។
◼️ លទ្ធផលក្នុងការសម្រេចព្រះទ័យរបស់មហាក្សត្រខ្មែរក្នុងការប្រគល់អំណាចឱ្យបារាំងគឺ៖
   • អនុញ្ញាតឱ្យខ្មែរស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលបារាំង(ការលើកម្ពស់ការផ្គត់ផ្គង់ព្រះបរមរាជវាំងឆ្នាំ១៨៩០)។
   • ខែមករា ១៨៩២ ការបង្កើតក្រុមការងារពិសេសក្រោមការដឹកនាំរបស់បារាំង។
   • មន្រ្តីខ្មែរដែលប្រមូលពន្ធដារបាន ត្រូវប្រគល់ឱ្យក្រុមការងារពិសេស(ការលុបបំបាត់អំពើពុករលួយ)
   • បារាំងអនុម័តច្បាប់ប្រាក់បៀវត្សដល់មន្ត្រីរាជការខ្មែរ(មន្ត្រីរាជការទទួលប្រាក់បៀវត្សខ្ពស់)។
   • មន្ត្រីខ្មែរត្រូវមានភក្តីភាពនិងការធ្វើឱ្យអស់ពីសមត្ថភាព
   • ការបង្កើតសាលារដ្ឋបាលសម្រាប់មន្ត្រីរាជការ
   • ការផ្អាកសកម្មភាព(កិច្ចព្រមព្រៀងឆ្នាំ១៨៨៦)ក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែបារាំងបានច្បាមយកអំណាចមកវិញ (រដ្ឋបាលនិងពន្ធដារ)។

២. ៥. លទ្ធផលកំណែទម្រង់សង្គមរបស់បារាំង

  • កំណែទម្រង់រដ្ឋបាលរបស់ពួកអាណានិគមបារាំងក្នុងប្រទេសកម្ពុជាឈានដល់កំណែទម្រង់ ស៊ីជម្រៅ និងជំរុញឱ្យសង្គមមានការអភិវឌ្ឍ បើធៀបកាលពី ២៥ឆ្នាំមុន(១៨៨៤-១៩១០)។
  • វិស័យរដ្ឋបាលធ្លាប់តែមានភាពអនាធិបតេយ្យ គឺជំនួសមកវិញរបៀបគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលថ្មី(ដឹកនាំដោយរ៉េស៊ីដង់នៅរាជធានីភ្នំពេញនិងតាមខេត្ត)។
  • ប្តូរប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់បុរាណ បង្កើតកម្មសិទ្ធិលើដីធ្លី បង្កើតប្រព័ន្ធច្បាប់ថ្មី(ឯករាជ្យនិងស្ថិរភាពពិសេសម្ចាស់ដីតូចតាច)។
  • វិស័យកសិកម្មគឺការបង្កើតប្រព័ន្ធកសិកម្ម(កសិដ្ឋាន)។
  • វិស័យពាណិជ្ជកម្មគឺការលេចឡើងនូវសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្ម(ការទិញដូរអចលនវត្ថុ ការដាក់បញ្ចាំ ការធ្វើជំនួញស្រូវ អង្ករនៅទីក្រុង)។
  • លេចឡើងនូវពួកអ្នកមានភាគច្រើនគឺ ជនជាតិចិន យួន។
  • កសិករស៊ីឈ្នួលធ្វើស្រែ(ការបាត់បង់ដីធ្លី)។
  • គម្លាតរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រ(ក្លាយជាទំនាស់ស្រួចស្រាល់)។

៣. ការតស៊ូដើម្បីឯករាជ្យជាតិនិងសន្ធិសញ្ញាក្រុងសឺណែវ ១៩៥៤

◼️ ចលនាតស៊ូទាមទារឯករាជ្យចែកជា ២ផ្នែក៖
- ការតស៊ូដោយអាវុធ៖ ដឹកនាំដោយខ្មែរឥស្សរៈគាំទ្រដោយពួកវៀតមិញ (វៀតណាមខាងជើង)។
- ការតស៊ូដោយសន្តិវិធី៖ ដឹកនាំដោយសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ (នយោបាយការទូត)។

៣. ១. រណសិរ្សខ្មែរឥស្សរៈ

​   • ១៩៤៤ បក្សកុម្មុយនីស្ត ឥណ្តូចិនចាប់ផ្តើមបង្កើតកងទ័ព(វៀតណាម) និទាឃរដូវឆ្នាំ១៩៤៥ ការធ្វើបាតុកម្មនៅតំបន់រំដោះនៃប្រទេសកម្ពុជា
   • សីហា ១៩៤៥ ពួកបក្សកុម្មុយនីស្តឥណ្ឌូចិនធ្វើការបះបោរ(វៀតណាម)។
   • ០២ កញ្ញា ១៩៥៤ ការបង្កើតជាសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យវៀតណាម។
   • កងទ័ពជាតិវៀតណាមបានចូលមកកម្ពុជា ដើម្បីជួយប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងពួកអាណានិគមបារាំងយ៉ាងខ្លាំងក្លា។
   • ១៩៤៧-១៩៤៨ ការកសាងមូលដ្ឋានទ័ពនៅកម្ពុជា និងការពង្រីកការកាន់កាប់របស់ខ្លួនលើផ្ទៃដី១/៣ប្រទេស(ចុងឆ្នាំ១៩៤៩)។
   • ពួកចិនជាតិនិយម(ភាគខាងជើងវៀតណាម) បានប្រយុទ្ធជាមួយពួកអង់គ្លេស បារាំង(ភាគខាងត្បូងវៀតណាម) ដើម្បីទឹកដីអាណានិគមនិយមរបស់ខ្លួន។
   • ១៩៤៦ សង្រ្គាមទាមទារឯករាជ្យបានផ្ទុះនិងរាលដាលគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងប្រទេសវៀតណាម និងការលេចឡើងនូវចលនាតស៊ូប្រដាប់អាវុធខ្មែរឥស្សរៈ។
   • ១៩៤៩ ព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ បានចុះហត្ថលេខាជាមួយបារាំងលើកិច្ចព្រមព្រៀងដែលមានន័យថា ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជារដ្ឋឯករាជ្យនៅសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិនបារាំង។

៣. ២. ព្រះរាជដំណើរទៅកាន់ប្រទេសបារាំង

◼️ សារលិខិត ផ្ញើទៅកាន់លោកវាំងសង់ អូរីយ៉ូល៖
   • លើកទី១៖ ០៥ មីនា ១៩៥៣ ប្រទេសកម្ពុជាមិនបានទទួលអំណាចខាងតុលាការ យោធា ហិរញ្ញវត្ថុ និងសេដ្ឋកិច្ច ឈ្មោះថា ប្រទេសកម្ពុជាមិនបានទទួលនូវឯករាជ្យពេញលេញ។
   • លើកទី២៖ ក្នុងពិធីលៀងសាយភោជន៍(២៥ មីនា ១៩៥៣) ប៉ុន្តែមិនមានន័យអ្វីសម្រាប់បញ្ហានយោបាយ។

៣. ៣. ព្រះរាជដំណើរទៅកាន់ប្រទេសកាណាដានិងសហរដ្ឋអាមេរិក

◼️ ព្រះរាជដំណើរទៅកាន់ប្រទេសកាណាដា៖
   • ១២ មេសា ១៩៥៣ ការផ្សព្វផ្សាយអំពីចលនាតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈ និងបក្សកុម្មុយនីស្តកំពុងមានឥទ្ធិពលទៅលើប្រជាជនដែលប៉ះពាល់ដល់ឯករាជ្យភាពរបស់កម្ពុជា(សន្និសីទកាសែតតាមវិទ្យុ)។
◼️ ព្រះរាជដំណើរទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក៖
   • បញ្ហាសង្រ្គាមលើកទី១នៅឥណ្ឌូចិនមិនទាន់បានទទួលលទ្ធផល(ឈ្នះឬចាញ់)
   • ១៩ មេសា ១៩៥៣ កាសែតញូវយ៉កថែម បានចុះផ្សាយសម្តីរបស់ព្រះអង្គថា ប្រសិនបើប្រទេស
នៅឥណ្ឌូចិនមិនទទួលបានឯករាជ្យទេនោះ ប្រជាជនខ្មែរនៅទូទាំងប្រទេសនឹងក្រោកឡើងប្រឆាំងជាមួយបារាំង ពេលនោះពួកកុម្មុយនីស្ត នឹងទទួលបានជោគជ័យដោយស្វ័យប្រវត្តិ។

៣. ៤. ដំណើរយាងទៅកាន់រាជាណាចក្រថៃ

    • ១២ មិថុនា ១៩៥៣ ព្រះអង្គប្រកាសជាឪឡារិកនៅខេត្តសៀមរាបថា ប្រជារាស្រ្តខ្មែរទាំងមូលបាន  សម្តែងនូវទឹកចិត្តដ៏មោះមុតក្នុងការទាមទារឯករាជ្យពីបារាំងឱ្យបានដាច់ខាតទោះបារាំងពុំមានឆន្ទៈក្នុងការប្រគល់ឯករាជ្យឱ្យយើងក៏ដោយ។
    • ១៤ មិថុនា ១៩៥៣ ព្រះអង្គយាងទៅកាន់ទីក្រុងបាងកកជាមួយរាជ្យវង្សានុវង្សមួយចំនួន(ការទទួលរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ ហ្លួង វិបុលសង្រ្គាមយ៉ាងសោះអង្គើយ)។
    • នៅប្រទេសកម្ពុជា ពួកប្រជាធិបតេយ្យដែលនិយមស្តាំបានបង្រួបបង្រួមជាមួយរដ្ឋាភិបាល ហើយ
ប្រជាជនទាំងប្រុសទាំងស្រីចំនួន ៤០០ ០០០នាក់  បានស្ម័គ្រចិត្តចូលបម្រើក្នុងកងជីវពលនារីក្លាហាន។
    • ២១ មិថុនា ១៩៥៣ ព្រះអង្គបានយាងនិវត្តន៍ពីប្រទេសថៃ មកគង់នៅតំបន់ស្វយ័តខេត្តសៀមរាបដើម្បីស្តាប់ការចរចានៅទីក្រុងភ្នំពេញ។
    • ០៧ កក្កដា ១៩៥៣ ប្រទេសកម្ពុជាបានផ្ញើសារទៅកាន់ប្រទេសបារាំងអំពីការទាមទារអំណាចពីបារាំង។
    • ២៩ សីហា ១៩៥៣ ការចុះហត្ថលេខានៅភ្នំពេញព្រមព្រៀងបារាំង-ខ្មែរ ស្តីពីការផ្ទេរផ្នែកយុត្តិធម៌និងប៉ូលិសមកខ្មែរ។
    • ១៧ តុលា ១៩៥៣ ការចុះហត្ថលេខាស្តីពីការប្រគល់អធិបតេយ្យភាពផ្នែកយោធាកម្ពុជាទាំងមូល
    • ០៨ វិច្ឆិកា ១៩៥៣ ព្រះអង្គបានចូលមកកាន់ទីក្រុងភ្នំពេញ
    • ០៩ វិច្ឆិកា ១៩៥៣ ប្រារព្ធពិធីផ្ទេរអំណាចនៅមុខព្រះបរមរាជវាំងរវាងឧត្តមសេនីយ៍ ឡង់ ក្លាត និងសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ។

៣. ៥. ប្រតិបត្តិការបណ្តេញពួកវៀតមិញ

    • ២០ កុម្ភៈ ១៩៥៤ មេដឹកនំាខ្មែរឥស្សរៈ(សាវ៉ាង វង្ស និងទ្រង់ចន្ទ រង្សី)បានចុះចូលជាមួយសង្គមជាតិវិញនៅខេត្តកំពង់ស្ពឺ។
    • ការបើកប្រតិបត្តិការណ៍របស់កងខេមរភូមិន្ទដឹកនាំដោយសម្តេចព្រះនរោត្តមសីហនុ ដែលជាអគ្គមេបញ្ជាការ ដើម្បីកម្ទេចពួកវៀតមិញនៅសមរភូមិខេត្តក្រចេះនិងស្ទឹងត្រែងដែលជាសមរភូមិចុងក្រោយ(ពួកវៀតមិញចូលមកលាក់ខ្លួនដោយខុសច្បាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៤៩)។

៣. ៦. សន្ធិសញ្ញាក្រុងសឺណែវ

  • ២៦ មេសា ១៩៥៤ សន្និសីទថ្នាក់រដ្ឋមន្ត្រី ចំនួន១៩ប្រទេសរួមមាន៖ អាមេរិក អង់គ្លេស សូវៀត ចិន បារាំង វៀតណាម លាវ កម្ពុជា និងរដ្ឋអំណាចបាវដាយវៀតណាមចូលរួម។
  • ខ្លឹមសារនៃសន្ធិសញ្ញាក្រុងសឺណែវ(២៦ មេសា ១៩៥៤) មានដូចជា៖
- បញ្ឈប់ការបាញ់នៅកម្ពុជា
- សិទ្ធិពលរដ្ឋនិងការបោះឆ្នោត
- បញ្ឈប់ការតាំងទីមូលដ្ឋានទ័ពសម្ព័ន្ធភាពយោធានិងការឧបត្ថម្ភកម្លាំងយោធាពីបរទេស(ចាប់ពីថ្ងៃទី ០៧ សីហា ១៩៥៤)។
- កងទ័ពបារាំងចេញពីប្រទេសនៅឥណ្ឌូចិន(៩០ថ្ងៃ)
- ចលនាតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈត្រូវរំសាយ(៣០ថ្ងៃ)
- គោរពនូវឯករាជ្យ អធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា និងប្រទេសនៅឥណ្ឌូចិន។
  • សេចក្តីប្រកាសរបស់រដ្ឋាភិបាល៖
- ធានាដល់អតីតអ្នកចូលរួមក្នុងចលនាតស៊ូនូវសិទ្ធិពលរដ្ឋ ការពារអាយុជីវិតទ្រព្យសម្បត្តិសិទ្ធិក្នុងការអនុវត្តសេរីភាពប្រជាធិបតេយ្យ។
- ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាទាំងអស់ ត្រូវរួមរស់ក្នុងសហគមន៍តែមួយ(មិនប្រកាន់ពូជសាសន៍និងសេរីភាពដូចមានចែងក្នុងច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ)។
- ខែកញ្ញា ១៩៥៥ ការបោះឆ្នោតជាសកលនៅកម្ពុជា(សន្និសីទទីក្រុងសឺណែវស្តីពី មាគ៌ាអភិវឌ្ឍន៍សន្តិភាវូបនីយកម្ម)។

៤. ចំណុចផលវិជ្ជមាននិងផលអវិជ្ជមាននៃកំណែទម្រង់របស់បារាំង

៤. ១. លទ្ធផលវិជ្ជមាន

  • ជួយស្រាវជ្រាវអំពីឫសគល់អរិយធម៌ វប្បធម៌ជាតិ និងជួសជុលប្រាសាទបុរាណខ្មែរ។
  • ១៩០៤ សៀមបានប្រគល់ខេត្តម្លូព្រៃ ទន្លេរពៅ ស្ទឹងត្រែង និងកោះកុង
  • ១៩០៧ សៀមបានប្រគល់ខេត្តបាត់ដំបង សៀមរាប និងមហានគរ
  • លើកស្ទួយវិស័យអប់រំ(ការបង្កើតសាលាវត្ត សាលាតាមឃុំ សាលាបឋមសិក្សា និងវិទ្យាល័យព្រះស៊ីសុវត្ថិ ឆ្នាំ១៩០៤ ព្រមទាំងដាក់ទោសដល់ឪពុកម្តាយណាដែលមិនបានបញ្ជូនកូនទៅរៀន)។
  • ១៩០៨ បារាំងបានជួយគូសផែនទីមួយឈ្មោះថា ផែនទីដងរែក ដែលទទួលស្គាល់ដោយតំណាងភាគីបារាំង-សៀម ប្រើប្រាស់ជាអន្តរជាតិរហូតសព្វថ្ងៃ។
  • ១៩១៥ ការបង្កើតគណៈកម្មាការវចនានុក្រមខ្មែរ ដើម្បីឱ្យភាសាជាតិមានលក្ខណៈប្រាកដនិយម។
  • វិស័យកសិកម្មនិងដំណាំកសិ-ឧស្សាហកម្ម(ម្រេច ក្រចៅ ថ្នាំជក់ និងការនាំចូលពូជកៅស៊ូពីប្រទេសប្រេស៊ីល ឆ្នាំ១៩២៤ ដាំលើផ្ទៃដី១២៥ហ.ត)។
  • ការបង្កើតមន្ទីរពេទ្យដើម្បីព្យាបាលជំងឺកម្មករចម្រាញ់ជ័រដោយឥតគិតថ្លៃ។
  • ការកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ដូចជាសំណង់អគារ ស្ពាន(១៩២៨ ស្ពានព្រះមុនីវង្ស ប្រវែង ២៩២ម៉ែត្រ) ថ្នល់ ផ្លូវរថភ្លើង(១៩៣២ ប្រវែង២៧៥គ.ម ពីភ្នំពេញ ទៅអារញ្ញ កាត់តាមប៉ោយប៉ែត)។ 

៤. ២. លទ្ធផលអវិជ្ជមា

  • ជីវភាពប្រជាពលរដ្ឋកាន់តែក្រីក្រ ដោយការយកពន្ធដារលើស្រូវ មនុស្ស សត្វពាហនៈ(បារាំងលុបបំបាត់របបទាសភាពរជ្ជកាលព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ)។
  • បារំាងបានប្រមូលយកកេតនភណ្ឌរបស់ខ្មែរទៅស្រុកបារាំង។
  • បារាំងបានកេណ្ឌប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរធ្វើយោធាក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី១ និងទី២ ហើយស្លាប់យ៉ាងច្រើន។
  • ១៩៤៧ បារាំងបានកាត់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមនិងតំបន់ដាឡាត់ទៅឱ្យស្តេចយួន បាវដាយ។