ពាក្យគន្លឹះ
• យ៉ាល់តា : សន្និសីទដែលមានប្រទេស៣ បានរៀបចំឡើង(សហរដ្ឋអាមេរិក ចក្រភពអង់គ្លេស សហភាពសូវៀត)ក្នុងគោលបំណងកាត់ផ្តាច់សសៃឈាមអាល្លឺម៉ង់កុំឱ្យបង្កសង្រ្គាមជាថ្មី ដោយការបែងចែកអាល្លឺម៉ង់ជាពីរគឺ ខាងលិចនិងខាងកើត។
• អង្គការកូមេកុង : ជាអង្គការដែលបង្កើតដោយអឺរ៉ុបខាងកើតដើម្បីធ្វើពាណិជ្ជកម្ម សេដ្ឋកិច្ចរវាងបណ្ដាប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងកើត។
• ផែនការម៉ាសាល់ : ផែនការដើម្បីទប់ទល់ការរីកសាយលទ្ធិកុម្មុយនីស្ត នៅអឺរ៉ុបខាងលិចដោយអាមេរិក។
• សង្រ្គាមត្រជាក់ : ការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងមហាអំណាចទាំងពីរ ដើម្បីយកឧត្តមាភាពរៀងៗខ្លួន។
• ឯកវប្បកម្ម : ការដាំដំណាំតែមួយមុខលើផ្ទៃដីតែមួយ។
• ប្រពលវប្បកម្ម : ការដាំដំណាំច្រើនមុខលើផ្ទៃដីតែមួយ។
• សេដ្ឋកិច្ចសមូហភាព : សេដ្ឋកិច្ចផែនការ ដែលរដ្ឋជាអ្នកគ្រប់គ្រង។
• សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់ ៖
- ផ្ទៃក្រឡា ១០៨ ៣៣៣គ.ម
- ប្រជាជន ១៧លាននាក់(១៩៩៨)
- ដង់ស៊ីតេ ១៥៤នាក់/១គីឡូម៉ែត្រការ៉េ
- ខាងលិចជាប់នឹងសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់
- ខាងជើងទល់នឹងសមុទ្របាល់ទិច
- ខាងកើតជាប់នឹងប្រទេសប៉ូឡូញ
- ខាងត្បូងជាប់នឹងប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគី
១. ការបង្កើតរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ខាងកើត
◼️ សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់យកទម្រង់នយោបាយ៖
• ដឹកនាំតាមបែបសង្គមនិយមសហភាពសូវៀតដែលដឹកនាំដោយបក្សកុម្មុយនីស្ត តែមួយគត់។
• បង្កើតនៅថ្ងៃទី ០៧ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៤៩
• មានបក្សតែមួយគឺ បក្សកុម្មុយនីស្ត (កាន់កាប់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនិងផែនការ)។
១.១ សន្និសីទយ៉ាល់តា(សហភាពសូវៀត)
◼️ សន្និសីទយ៉ាល់តាបង្កើតឡើងនៅក្នុងគោលបំណង លុបបំបាត់របបយោធាអាល្លឺម៉ង់។ អ្នកបង្កើតសន្និសីទគឺ មហាអំណាចទាំង៣ ដែលឈ្នះសង្គ្រាមលោកលើកទី២រួមមាន៖
• សហភាពសូវៀត(ស្តាលីន)
• សហរដ្ឋអាមេរិក (រូស៊្វែល)
• ចក្រភពអង់គ្លេស(ឆឺឈីល)។
• ខែមិថុនា ១៩៤៩ មហាអំណាចមូលធនទាំង៣ បានកោះប្រជុំសន្និសីទនៅទីក្រុងឡុងដ៍ ដើម្បីរៀបចំបោះឆ្នោតសភានិងបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច។
• ការរៀបចំប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ជា ៤តំបន់សម្រាប់ត្រួតត្រា(សម្ព័ន្ធមិត្តឈ្នះសង្រ្គាម)។
• ភាគខាងកើតសហភាពសូវៀតត្រួតត្រាលើតំបន់បាល់ទិចនិងរំកិលព្រំដែនចូលប្រទេសប៉ូឡូញ រីឯប៉ូឡូញរំកិលព្រំដែនចូលប្រទេសអាល្លឺម៉ង់។
១.២. អាល្លឺម៉ង់ឆ្ពោះទៅរកសង្គ្រាមត្រជាក់
• ក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ទ្វីបអឺរ៉ុបទាំងមូលត្រូវគ្របដណ្តប់ដោយរបបកុម្មុយនីស្ត ។
• ផែនការម៉ាសាល់អាមេរិកជាដើមកំណើតនៃសង្គ្រាមត្រជាក់(ជំនួយទឹកប្រាក់១៣ពាន់លានដុល្លារ ដើម្បីស្តារប្រទេសនៅអឺរ៉ុប ពិសេសអឺរ៉ុបខាងលិចឱ្យរួចផុតពីឥទ្ធិពលកុម្មុយនីស្ត របស់សហភាពសូវៀត)។
• តាមរយៈផែនការម៉ាសាល់នេះបានស្ដារសេដ្ឋកិច្ចបណ្ដាប្រទេសនៅអឺរ៉ុបក្រោយសង្គ្រាមនាំឲ្យ សហរដ្ឋអាមេរិក
ក្លាយជាប្រទេសមហាអំណាច នយោបាយរបបមូលធននិយមប្រឆាំងនិងសហភាពសូវៀត(កុម្មុយនីស្ត)។
• អង់គ្លេសចុះខ្សោយក្រោយសង្រ្គាមក៏ដកថយ ហើយជំនួសដោយអាមេរិកជាអ្នករំដោះប្រទេសក្រិក(ទទួលខុសត្រូវលើនយោបាយ ពិភពលោកនៃប្លុកមូលធននិយម ប្រឆាំងទល់នឹងមហាអំណាចកុម្មុយនីស្ត)។
• ១៩៥០ អាល្លឺម៉ង់ខាងកើតចូលជាសមាជិកទីផ្សាររួមអឺរ៉ុប។
• ១៩៥០ ការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងអាល្លឺម៉ង់ខាងកើត និងខាងលិចកាន់តែខ្លាំងឡើង។
• ១៩៥០ អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច ត្រូវបានបំពាក់អាវុធនិងបញ្ចូលជាសមាជិកទី១៥ នៃសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិចខាងជើង(NATO, OTAN)។
• ១៩៥៥ អាល្លឺម៉ង់ខាងកើតចូលជាសមាជិកបក្សវ៉ាសូវី។
• ការបង្កើតក្រដាសប្រាក់ថ្មី ដឺតម៉ាក់(អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច)ពីសំណាក់សម្ព័ន្ធមិត្ត បាននាំឱ្យសូវៀតមិនសប្បាយចិត្ត(ខូចប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចអាល្លឺម៉ង់ខាងកើត)។
• ការឆ្លើយតបរបស់សូវៀតគឺ ការផ្តាច់ទឹក ចរន្តអគ្គីសនី និងស្បៀងផ្គត់ផ្គង់អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច។
• ការទម្លាក់ស្បៀងពីលើអាកាសប្រមាណ១ ៥០០ ០០០តោន ដោយប្រើយន្តហោះ ៣៨០គ្រឿង។
• ១៣ សីហា ១៩៦១ អាល្លឺម៉ង់ខាងកើតចាប់ផ្ដើមបិទច្រកព្រំដែនជាមួយអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច ដោយមានបេតុងយ៉ាងក្រាស់ និងបន្លាលួសប្រវែង ៤៣គ.ម កំពស់៨ម. ពីសំណាក់សូវៀត ដើម្បីបញ្ជៀសនូវការភៀសខ្លួនរបស់ប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់ខាងកើត ទៅកាន់អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច។ ប៉ុន្តែប្រជាជននៅតែបន្តភៀសខ្លួនតាមប្រទេសសង្គមនិយមផ្សេងទៀត(ប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគី) ហើយកើនឡើងរហូត ៨លាននាក់(១៩៨៩)។
២. សេដ្ឋកិច្ចអាល្លឺម៉ង់ខាងកើត
២.១. វិស័យឧស្សាហកម្ម
• លំនាំចេញសំខាន់ជាងគេទៅកាន់ទីផ្សាររួមអឺរ៉ុបខាងកើត ហៅកាត់ថា កូមេកុង។
• គ្រឹះឧស្សាហកម្មគឺ ធ្យូងថ្ម(ច្រើនជាងគេហើយរណ្តៅរាក់ៗ)។
• ប្រើដោយប្រភពថាមពលភាគច្រើនគឺ ធ្យូងថ្មនិងប្រេងកាត(ខូចស្រទាប់អូសូននិងកង្វក់បរិស្ថាន)។
• ឧស្សាហកម្មប្រមូលផ្តុំមាន១៣២កន្លែង។
• ប្រើដោយប្រភពថាមពលភាគច្រើនគឺ ធ្យូងថ្មនិងប្រេងកាត(ខូចស្រទាប់អូសូននិងកង្វក់បរិស្ថាន)។
• មានផ្នែកធំៗ រួមមាន៖ គីមី គ្រឿងម៉ាស៊ីន អេឡិចត្រូនិច រោងចក្រស្លដែក វាយនភ័ណ្ឌ អុបទិច និងរថយន្ត
(ជំនួសវិញមនុស្សយន្ត ដើម្បីបំពេញកង្វះខាតកម្មករជំនាញ)។
២.១. វិស័យឧស្សាហកម្ម
◼️ ផ្ទៃដីមាន៥៩% នៃផ្ទៃដីប្រទេសទាំងមូល។
◼️ កសិដ្ឋានរដ្ឋចំនួន ៤៧១កន្លែង ចែកជា ៣ ៩០០សហករណ៍(៥៩%ផ្ទៃប្រទេស) កសិកម្មលក្ខណៈ
ប្រពលវប្បកម្ម(ថ្នាំគីមីលើស)។
◼️ គេចែកដីជា ៣ប្រភេទគឺ៖
• ដីមានជីជាតិ(ដាំស្រូវសាលី ដំឡូងយកស្ករ)
• ដីអន់គុណភាព(ដាំដំឡូងបារាំង)
• ដីសើម(ចិញ្ចឹមសត្វ)។
២.៣. វិស័យពាណិជ្ជកម្ម
• លំនាំចេញច្រើនខាងផលិតផលឧស្សាហកម្មទៅទីផ្សារអឺរ៉ុបខាងកើត(សហភាពសូវៀត) ហើយលំនាំចូលវត្ថុ
ធាតុដើម។
• លំនាំចេញលំដាប់ទី១០ នៅលើពិភពលោក ហើយឈរលំដាប់ទី៥ ខ្ពស់ជាងសហភាពសូវៀតនិងបណ្តាប្រទេសមួយចំនួនទៀត។
• ជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មជាមួយអឺរ៉ុបខាងលិច(អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច)។
• អាល្លឺម៉ង់ខាងកើតមិនចាំបាច់កំណែទម្រង់ប៉េរ៉េស្ត្រូយកាទេ(ប្រសាសន៍លោក ហ្គោបាឆូវ ថ្លែងថ្ងៃបុណ្យខួបទី៤០ ថ្ងៃបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់)ព្រោះជាប្រទេសមានការរីកចម្រើនខាងសេដ្ឋកិច្ចទៅហើយ។
៣. វិស័យសង្គម
• ប្រជាជនមិនមានសិទ្ធិបញ្ចេញមតិប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល(ត្រូវបង្ខំឱ្យនិរទេសឬឃាត់ខ្លួន)
• ជនណាដែលបានរៀបចំឱ្យមានបាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលត្រូវជាប់គុករយៈពេល៩ឆ្នាំ។
• ១៩៦៥ ដោយកំណើនប្រជាជនយឺត រដ្ឋាភិបាលបើកសិទ្ធិឱ្យបុរស ស្រ្តី មានសិទ្ធិស្មើគ្នាលើកទឹកចិត្តស្រ្តីឱ្យចង់បានកូន(រដ្ឋផ្តល់ប្រាក់ ១ ០០០ម៉ាក់ ចំពោះកូនដំបូង)៖
-កូនដំបូង(សម្រាក៦ខែ មិនកាត់ប្រាក់ខែ)
-កូនលើកទី២(សម្រាក១ឆ្នាំ និងរក្សាប្រាក់ខែ ៧០%-៩០%)
-កូនលើកទី៣(សម្រាក១៨ខែ និងរក្សាប្រាក់ខែ ៧០%-៩០%)។
• អាយុ ១៨ឆ្នាំឡើងមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត និងឈរឈ្មោះឱ្យគេបោះឆ្នោតអាយុ ២១ឆ្នាំ ឡើងទៅ។
• សភាមានអាណត្តិ ៧ឆ្នាំ និងមានសមាជិក ៥០០នាក់។
• ក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ស្រ្តី(៥៣%)និងបុរស(៤៧%)។
• ការព្រាត់ប្រាស់គ្រួសារនាំឱ្យមានកំណើនប្រជាជនខ្សោយ។
៣.១. វិស័យសុខាភិបាល
• ១៩៦១ បុគ្គលិកសុខាភិបាល៥ ០០០នាក់។ ភៀសខ្លួនទៅកាន់អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច(ឆ្នាំ១៩៦១ នៃការសាងសង់ជញ្ជាំងបែរឡាំង)។
• ព្យាបាលជំងឺប្រជាជនដោយឥតគិតថ្លៃបណ្តុះបណ្តាលពេទ្យគ្រប់ជំនាញ។
៣.២.
វិស័យអប់រំ
• សិស្សថ្នាក់ទី១០ ឡើងទៅត្រូវរៀនបន្ថែម ២ឆ្នាំ សម្រាប់ថ្នាក់ហ្វឹកហ្វឺននៅមធ្យមសិក្សា និង៣ឆ្នាំ សម្រាប់សាលាមុខជំនាញ។
• ថ្នាក់ឧត្តមសិក្សាមានសាកលវិទ្យាល័យចំនួន ៧កន្លែង និងវិទ្យាស្ថានជាន់ខ្ពស់ចំនួន ៤៧កន្លែង។បានកែប្រែចុងក្រោយ: ថ្ងៃពុធ ទី7 ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ2024, 11:57 AM
