១. ការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលបណ្ដោះអាសន្ន
◼️ បារាំងជាប្រទេសចាញ់សង្រ្គាម បន្ទាប់ពីកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់វាយលុកចូលប្រទេសហូឡង់ និងបែលហ្ស៊ិក ព្រមទាំងសុំចុះចូលជារដ្ឋាភិបាលរណបជាមួយអាល្លឺម៉ង់ ក្រោយពីចុះសន្ធិសញ្ញាចាញ់សង្រ្គាមថ្ងៃទី២២ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៤០។
◼️ ប្រជាជនបារាំងបានប្រមូលផលិតផលកសិកម្ម និងឧស្សាហកម្ម ផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់។
◼️ កម្មករមួយភាគធំត្រូវជាប់កំណែនការងារក្នុងប្រទេសអាល្លឺម៉ង់។
◼️ ១៨ មិថុនា ១៩៤០ ឧត្តមសេនីយ៍ ដឺហ្គោលបានប្រកាសតាមប៉ុស្តិ៍វិទ្យុពីប្រទេសអង់គ្លេសឱ្យប្រជាជនបារាំងក្រោកឡើងតស៊ូ។
◼️ ២២ មិថុនា ១៩៤១ កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់បានវាតទីដល់សហភាពសូវៀត បន្ទាប់ពីគ្រប់គ្រងអឺរ៉ុបស្ទើរទាំងមូល។
◼️ ប្រជាជនបារាំងនៅតំបន់ដែលពួកអាល្លឺម៉ង់ ត្រួតត្រាបាននាំគ្នារត់ចូលព្រៃ លាក់ខ្លួនតាមតំបន់ព្រៃភ្នំ ហើយរាយការណ៍ជាសម្ងាត់ដល់ពួកកងទ័ពសម្ព័ន្ធមិត្តអំពីសកម្មភាពកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់។
◼️ ០៦ មិថុនា ១៩៤៤ កងទ័ពសម្ព័ន្ធមិត្ត ដែលមានសហរដ្ឋអាមេរិក និងអង់គ្លេស បញ្ជាដោយ លោក ឧត្តមសេនីយ៍ អេស៊ិនហាវ័រ បានបើកការវាយលុកយ៉ាងខ្លាំងលើកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់នៅតំបន់ ន័រម៉ង់ឌី។
◼️ ១៥ សីហា ១៩៤៤ កងទ័ពអាមេរិកមួយផ្នែកបានចូលរួមជាមួយចលនាតស៊ូបារាំងនៅតំបន់ ប្រូវង់។
◼️ ០៨ ឧសភា ១៩៤៥ កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់ប្រកាសដាក់អាវុធ ហើយនៅថ្ងៃទី១៥ សីហា ១៩៤៥ សមរភូមិប៉ាស៊ីហ្វិក កងទ័ពជប៉ុនទម្លាក់អាវុធ។
◼️ នៅខែសីហាឆ្នាំ១៩៤៤ លោកដឺហ្គោល
បានបង្កើតរដ្ឋាភិបាលបណ្ដោះ អាសន្នមួយ៖
• សមាសភាពចម្រុះមកពីគណបក្សផ្សេងៗ
• អនុវត្តន៍នយោបាយដែលប្រគល់តួនាទីទូលំទូលាយដល់ប្រធានាធិបតីជាធំ។
• នាយករដ្ឋមន្ត្រី ដែលជ្រើសតាំងដោយសភា។
◼️ សមាសភាពក្នុងរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្នរួមមាន ៣ គណបក្សគឺ
៖
• គណបក្សសង្គមនិយម SP(Social Party)
• គណបក្សកុម្មុយនីស្ត CP(Communist Party)
• គណបក្សចលនាសាធារណរដ្ឋប្រជាជន PRMP(People’s Republican Movement Party).២. កំណើតសាធារណរដ្ឋទី៤
◼️ រដ្ឋធម្មនុញ្ញបង្កើតនៅឆ្នាំ១៩៤៦៖
+ ប្រគល់អំណាចធំឱ្យសភា(សភានិយម)អ្នកជ្រើសរើសនាយករដ្ឋមន្ត្រី(អាណត្តិ៥ឆ្នាំ) និងអាចដកហូតតំណែងបានករណីមានកំហុស។
+ ប្រធានាធិបតី(អាណត្តិ ៧ឆ្នាំ) ជាអ្នកចាត់ចែងកិច្ចការទាំងមូលរបស់ប្រទេសជាតិ(ពុំមានសិទ្ធិទូលាយដូចសហរដ្ឋអាមេរិកទេ)។
+ ១៩៤៧ សភាជ្រើសតាំងលោក វាំងសង់ អូរីយ៉ូល(Vincent Auriole) ប្រធានាធិបតី(គណបក្សសង្គមនិយម)រដ្ឋាភិបាលខំស្តារសេដ្ឋកិច្ចផ្តើមចេញពី៖
• ការស្តារហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធផ្លូវ ស្ពាន ថ្នល់ ព្រមទាំងកំណើនខាងផលិតផលឧស្សាហកម្ម និងកសិកម្មឱ្យប្រហាក់ប្រហែលដូចមុនឆ្នាំ១៩៣៨(ផលិតផលនេះនៅតែមិនសមល្មមនឹងតម្រូវការក្នុងប្រទេស)។
• ការធ្វើជាតូបនីយកម្មលើរោងចក្រឧស្សាហកម្មធ្យូងថ្ម ឧស្ម័ន និងធនាគារ។
• បង្កើតអង្គការសង្រ្គោះសង្គម (Social Security) សម្រាប់ជួយឧបត្ថម្ភ( អ្នកជំងឺមានគ្រោះថ្នាក់ដល់ការងារនិងប្រាក់បំណាច់សម្រាប់គ្រួសារកម្មករទៀតផង)។
◼️ មូលហេតុសាធារណរដ្ឋទី៤ ត្រូវដួលរលំ៖ • ការបែកបាក់សាមគ្គីក្នុងសភា(វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច)
• ១៩៤៧ ការចាប់ផ្តើមសង្រ្គាមត្រជាក់ និងសង្រ្គាមឥណ្ឌូចិនលើកទី១ ពួកកុម្មុយនីស្ត ចោទរដ្ឋាភិបាលថា និយមទៅរកសហរដ្ឋអាមេរិកតាមរយៈផែនការម៉ាសាល់ និងធ្វើសង្រ្គាមឌៀនបៀនភូ(កំចាត់ពួកកុម្មុយនីស្ត
គាំទ្រដោយ ចិន និងសហភាពសូវៀត)។
• ពួកកុម្មុយនីស្តបានដកខ្លួនចេញពីរដ្ឋាភិបាល(ធ្វើកូដកម្មឥតឈប់ឈរប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល)។
• លោក ដឺហ្គោល បានចុះចេញពីតំណែងនឹងបង្កើតគណបក្សមួយទៀតឈ្មោះថា គណបក្សប្រមូលផ្តុំប្រជាជនបារាំង និងឃោសនា តាមបណ្តាខេត្តប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល(ចោទថាបម្រើប្រយោជន៍របបកុម្មុយនីស្តលំអៀងទៅរកសហភាពសូវៀត)។
• ប្រជាជនបារំាងធ្វើកូដកម្មប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល។
+ មុនសង្រ្គាម បារាំងជាមហាអំណាចខាងអាណានិគមយ៉ាងធំបន្ទាប់ពីប្រទេសអង់គ្លេស ហើយបានធ្លាក់ចុះ បន្ទាប់ពីចាញ់សង្រ្គាមលោកលើកទី២៖
• ប្រទេសមួយចំនួនធំនៅអាហ្វ្រិកទាមទារឯករាជ្យ។
• ការអូសបន្លាយនៃសង្រ្គាមនៅប្រទេសអាល់ហ្សេរី បានឆាបឆេះរវាងបារាំង និងចលនារំដោះជាតិ(បារាំង បានគាំទ្រពួកនិគមជនជាតិបារាំងជាង១លាននាក់ លើទឹកដីអាល់ហ្សេរី) ហើយសង្រ្គាមបានអូសបន្លាយចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៤៥-១៩៦២ និងបញ្ចប់តាមរយៈសន្ធិសញ្ញា អេវីយ៉ង់(Evian)។
• សង្រ្គាមនៅអាល់ហ្សេរី បានបង្កើតវិបត្តិគណរដ្ឋមន្រ្តីជាច្រើនលើក និងបានបង្ហាញពីអសមត្ថភាពសាធារណរដ្ឋទី៤ របស់លោក វំាងសង់អូរីយ៉ូល(ទម្រង់រដ្ឋធម្មនុញ្ញខុសគ្នានៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់លោកដឺហ្គោល ដែលបានគិតទុកជាមុន)។
៣. កំណើតសាធារណរដ្ឋទី៥
◼️ លោក សាលដឺហ្គោល(Charles de Gaulle 1958-1968)
ក.ផែនការសេដ្ឋកិច្ច៖
• ការធ្វើឱ្យប្រាក់ហ្វ្រង់មានលំនឹងរំលាយរោងចក្រឧស្សាហកម្មតូចៗ បង្កើតជាឧស្សាហកម្មខ្នាតអន្តរជាតិ ដើម្បីប្រកួតប្រជែងជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក។
• បន្តការស្រាវជ្រាវវិស័យថាមពលបរមាណូ ការសិក្សាទីអវកាស កែតម្រូវនៃទូរទស្សន៍ពណ៌ ការបង្កើនសមត្ថភាពដឹកជញ្ជូនតាមផ្លូវអាកាស(ស្ថាបនាយន្តហោះយក្សឈ្មោះ កុង គក ជាមួយប្រទេសអង់គ្លេស)។
• បារាំងជាប្រទេសមានភាពរីកចម្រើនខ្លាំងខាងបច្ចេកវិទ្យាទំនើប និងក្លាយជាសង្គមសម្ភារៈនិយម។
• ១២ មេសា ១៩៦៨ ដោយសារវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចអូសបន្លាយយូរ រដ្ឋាភិបាលមិនអាចដោះស្រាយបាន លោក
ដឺហ្គោល បានលាឈប់ពីតំណែង ពីព្រោះ ៖
- ពួកកសិករក្រីក្រលក់ផលិតផលមិនចេញ
- ពួកពាណិជ្ជករតូចតាចត្រូវក្ស័យធន
- វិស័យដឹកជញ្ជូនឈប់ដំណើរការ
-កម្មកររាប់សែននាក់ធ្វើកូដកម្មកណ្តាលទីក្រុងប៉ារីស(ការបាត់បង់ការងារ ប្រាក់ខែមិនគ្រប់គ្រាន់ ការលក់ផលិតផលមិនចេញរបស់កសិករក្រីក្រ)។
-រោងចក្រត្រូវបិទទ្វារ ក្នុងរយៈពេលតែ១សប្តាហ៍វិស័យរដ្ឋបាលត្រូវរំាងស្ទះ។
-ការធ្វើកូដកម្មរបស់កម្មករ និងការលក់ផលិតផលមិនចេញ របស់កសិករក្រីក្រ។
ខ. រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃសាធារណរដ្ឋទី៥៖
◼️ ប្រធានាធិបតី(ប្រគល់សិទ្ធិអំណាចទូលាយ)៖
+ ជ្រើសតាំងដោយការបោះឆ្នោត អាណត្តិ ៧ឆ្នាំ(អាចឈរបាន ២អាណត្តិ)
+ មានសិទ្ធិរំលាយសភា និងរុះរើគណរដ្ឋមន្រ្តី
+ ជាអគ្គមេបញ្ជាការកងទ័ពជាតិ
+ ជាអ្នកជ្រើសតាំងរដ្ឋមន្រ្តី និងមន្រ្តីផ្សេងៗ តបតាមការស្នើសុំរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្តី។
+ ជាអ្នកទទួលសារតាំង ចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាក្រឹត្យនិងចេញបទបញ្ជាផ្សេងៗ។
◼️ សភា(សភាតំណាងរាស្ត្រ និងព្រឹទ្ធសភា)
ក. សភាតំណាងរាស្រ្ត៖
+ មានអាណត្តិ ៥ឆ្នាំ ដែលជ្រើសតាំងដោយការបោះឆ្នោតសកល
+ មាននាទីអនុម័តច្បាប់និងផែនការថវិកាជាតិសម្រាប់ឆ្នាំសារពើពន្ធ
+ ត្រួតពិនិត្យការងាររបស់រដ្ឋាភិបាលមានសិទ្ធិរំលាយសភាដោយអនុលោមតាមសម្លេង២/៣ដាច់ខាត។
ខ. ព្រឹទ្ធសភា៖
+ មានអាណត្តិ ៩ឆ្នាំ
+ សមាជិក១/៣ ត្រូវប្តូររៀងរាល់ ៣ឆ្នាំម្តង។
+ មាននាទីតាក់តែងច្បាប់និងអនុម័តច្បាប់ ព្រមទាំងកញ្ចប់ថវិកាជាតិ។
◼️ តុលាការជាន់ខ្ពស់(ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញធានាការគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញនិងពិនិត្យលើការបោះឆ្នោត)៖
+ សមាជិក ៩រូប អាណត្តិ ៩ឆ្នាំ
+ តែងតាំងប្រធានាធិបតី និងសភា(សភាតំណាងរាស្រ្តនិងព្រឹទ្ធសភា)។
◼️ លោកប្រធានាធិបតី សក ប៉ុមពីឌូ(១៩៦៨-១៩៧៤)៖
+ ជាអ្នកដឺហ្គោលនិយម(ឆ្នាំ១៩៦៨ បន្តតំណែងពីលោក ដឺហ្គោល)
+ តែងតាំងលោក សាបង់ដែលម៉ាស់ ជានាយករដ្ឋមន្រ្តី និងបានសម្រេចការងារគឺ៖
- លើកស្ទួយវិស័យឧស្សាហកម្មទំនើបដើម្បីប្រកួតប្រជែងជាមួយសេដ្ឋកិច្ចមហាអំណាច(អាមេរិក អង់គ្លេស ជប៉ុន អាល្លឺម៉ង់ ខាងលិច អ៊ីតាលី)។
- ប្រទេសនាំចេញខាងផលិតផលឧស្សាហកម្មទៅកាន់ទីផ្សារពិភពលោក (កំណើន ៥.៥%រាល់ឆ្នាំ)។
- លើកស្ទួយជីវភាពកម្មករដោយការដំឡើងប្រាក់ខែ(សេដ្ឋកិច្ចលូតលាស់)។
+ ចលនាទាមទារសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការពន្យារកំណើត។
+ ចលនាតំបន់និយមសុំដកតំបន់ប្រឺតុងគកបាស់ ជាតំបន់ស្វយ័តដោយរក្សានូវវប្បធម៌ជនជាតិដើមរបស់គេ។
+ វិបត្តិថាមពលលើកទី១ ឆ្នាំ១៩៧៣ ពេលដែលអង្គការអូប៉ិច(OPEC) ដំឡើងថ្លៃប្រេង(បារាំងនាំចូលប្រេង៣/៤ នៃថាមពលសរុប) នាំឱ្យមានវិបត្តិថាមពលនំាមកនូវអតុល្យភាពនៃជញ្ជីងពាណិជ្ជកម្ម។
+ ០២ មេសា ១៩៧៤ លោក សក ប៉ុមពីឌូ ទទួលមរណភាព(ជម្ងឺរាំរ៉ៃ)
+ គេចាត់ទុកអាណត្តិលោក សក ប៉ុមពីឌូ ជាយុគមាសសម្រាប់ប្រទេសបារំាង។
◼️ លោកប្រធានាធិបតី វ៉ាលេរី ស៊ីស្កាដេស្តាំង(១៩៧៤-១៩៨១)៖
+ មិនមែនជាមនុស្ស ដឺហ្គោលនិយម(គណបក្សកណ្តាល)។
+ អតីតរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ អាណត្តិលោក ប៉ុមពីឌូ។
+ លោក សាក់ ស៊ីរ៉ាក់ ជានាយករដ្ឋមន្រ្តី៖
- កំណែទម្រង់សិទ្ធិពលរដ្ឋ និងការបោះឆ្នោតអាយុ ១៨ឆ្នាំឡើង
- ផ្តល់ស្វ័យភាពដល់ទីក្រុងប៉ារីសក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសចៅហ្វាយក្រុងជាលើកដំបូង។
- ផ្តល់ឯករាជ្យភាពដល់ប្រព័ន្ធព័ត៌មាន(វិទ្យុនិងទូរទស្សន៍)។
- ការតម្លើងថ្លៃពន្ធដារលើដីធ្លីនិងអចលនវត្ថុ។
- ការបើកចំហឱ្យមានការលក់ដូរដោយសេរីថ្នាំពន្យារកំណើត។
- វិបត្តិថាមពលលើកទី២ ឆ្នាំ១៩៧៩(អ៊ីរ៉ង់កាត់បន្ថយនំាចេញប្រេងឆៅ)។
- កំណើនអ្នកឥតការងារធ្វើ។
- លោក សាក់ស៊ីរ៉ាក់ បានលាឈប់ពីតំណែង បន្តដោយលោក រ៉ាយម៉ុងបា ជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។
+ លោកប្រធានាធិបតី ហ្វ្រង់ស័រ មីទែរ៉ង់(១៩៨១-១៩៩៥) មកពីគណបក្សសង្គមនិយម ៖
+ ការលុបចោលទោសប្រហារជីវិត
+ ការកាត់បន្ថយម៉ោងធ្វើការឱ្យនៅត្រឹម ៣៩ម៉ោង/សប្តាហ៍។
៤. នយោបាយក្រៅប្រទេស
◼️ ពង្រឹកតួនាទីមហាអំណាច
- ការសាកល្បងអាវុធបរមាណូធុនមធ្យមលើកោះម៉ូរួអា(អូស្ត្រាលីនិងបណ្តាប្រទេសនៅមាត់ច្រាំងប៉ាស៊ីហ្វិក ប្រឆាំងយ៉ាខ្លាំងក្លា)។
- ១៩៦៦ បារំាងបានដកខ្លួនចេញអង្គការអូតង់(OTANឬNATO)។
- បារំាងមានកម្លាំងអាចការពារខ្លួនដោយពុំចាំបាច់ពឹងសម្ព័ន្ធភាពពេលមានអាសន្ន(បារាំងសោះអង្គើយជាមួយអង្គការ NATO /OTAN)។
- បារាំងប្រឆាំងនឹងបេក្ខភាពអង់គ្លេសក្នុងទីផ្សាររួមអឺរ៉ុបចំនួនពីរលើកនៃនាយករដ្ឋមន្រ្តី៖
- លោក ឌូ ក្លាហូម(១៩៦៣)
- លោក ហារ៉ូល វិនសុន(១៩៦៧)។
◼️ ភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ
+ បារាំងបានប្រើនយោបាយគាំទ្រចលនារើបម្រះពីអាណានិគម ពិសេសប្រទេសនៅអាហ្វ្រិក។
+ ប្រទេសហត្ថលេខីក្នុងសន្និសីទម៉ាស្រ្ទិកឆ្នាំ១៩៩១ ដើម្បីបង្កើតរូបិយប័ណ្ណ អឺរ៉ូ(Euro)។
+ ១៩៦៤ បារាំងភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសចិន សហភាពសូវៀត និងប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើត។
◼️ រក្សាសន្តិភាពពិភពលោក
+ ការចូលរួមក្នុងសង្រ្គាមឈូងសមុទ្រពែក្សក្នុងនាមអង្គការសហប្រជាជាតិជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក។
+ ក្នុងនាមក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ បារាំងប្រើសិទ្ធិវេតូ(ប្រឆាំងដាច់ខាត) នូវដំណោះស្រាយនឹងសេចក្តីសម្រេចចិត្តអង្គការសហប្រជាតិក្នុងការដាក់ទណ្ឌកម្មខាងសេដ្ឋកិច្ច ឬអន្តរាគមន៍យោធា (អ៊ីរ៉ង់ឬកូរ៉េខាជើង...)។
