(ជ១) ​មេរៀនទី១៖ (មេរៀនសង្ខេប) ការគោរពអ្នកដទៃ

ក្នុង​ជីវិត​រស់​នៅ មនុស្ស​យើង​ម្នាក់ៗ​រមែង​ត្រូវការ​អ្នក​ដទៃ​ដើម្បី​ទំនាក់ទំនង​គ្នា ព្រោះ​យើង​មិន​អាច​រស់​នៅ​ម្នាក់​ឯង​បាន​ឡើយ ។ សំខាន់​នៃ​ការ​គោរព​គ្នា​ទៅ​វិញ​ទៅ​មក និងការបង្ហាញ​ពី​ឥរិយាបថ​ល្អ​ដែល​ត្រូវ​ប្រកាន់​ខ្ជាប់​ក្នុង​សង្គម គឺជារឿងសំខាន់ ។ លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត អាកប្បកិរិយាល្អ គឺជាស្ពាននៃទំនាក់ទំនងល្អ ចំណងមិត្តភាពសេចក្តីស្រឡាញ់ និងការគោរពគ្នា ។

ពាក្យគន្លឹះ

·         អរិយធម៌       ៖ ការប្រព្រឹត្តល្អចំពោះមនុស្សគ្រប់រូប រួមទាំងការគោរព និងការយោគយល់គ្នា ។

·         សីលធម៌       ៖ គុណធម៌ដែលមនុស្សមាន ឬគុណតម្លៃរបស់មនុស្ស ដែលធ្វើឱ្យមនុស្សមាន

អាកប្បកិរិយាល្អ ។

·         សុជីវធម៌       ៖ ឥរិយាបថល្អដែលជាស្ពានទំនាក់ទំនងល្អ ចំណងមិត្តភាព និងការគោរពគ្នា

ដោយប្រកាន់យកសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ ។

·         ព្រហ្មវិហារធម៌ ៖ គុណធម៌ ៤ យ៉ាងមាន មេត្តា ករុណា មុទិតា ឧបេក្ខា ដែលជាគុណសម្បត្តិធ្វើឱ្យ

មនុស្សស្រឡាញ់រាប់អាន ។

·         អាត្មានិយម    ៖ គំនិតដែលគិតតែពីប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ដោយមិនគិតពីអ្នកដទៃ ។

·         កេងប្រវ័ញ្ច     ៖ ការទាញយកផលប្រយោជន៍ពីអ្នកដទៃ ។

·         អធ្យាស្រ័យ    ៖ ការយោគយល់ និងជួយគ្នាទៅវិញទៅមក ។

·         ភាតរៈភាព     ៖ សេចក្តីស្រឡាញ់រាប់អានដូចបងប្អូន ។

១. ឥរិយាបថចំពោះអ្នកដទៃ

១.១. ឥរិយាបថអវិជ្ជមាន

ឥរិយាបថអវិជ្ជមាន សំដៅទៅសហគមន៍ដែលខ្វះអរិយធម៌។ បាតុភូតអវិជ្ជមានតែងកើតមានឡើង ដូចជាការសង្កត់សង្កិន ការកេងប្រវ័ញ្ច ការរំលោភបំពានលើសិទ្ធិអ្នកដទៃ ការប្រើអំពើហិង្សា និងអំពើពុករលួយ ។

១.២. ឥរិយាបថវិជ្ជមាន

ឥរិយាបថវិជ្ជមាន គឺសំដៅទៅលើមនុស្សគ្រប់រូបត្រូវការ ការថ្នាក់ថ្នមបីបាច់ថែរក្សា និងការជួយជ្រោមជ្រែងគ្នាទៅវិញទៅមក ។ ការគោរពមនុស្សចាស់ កូនក្មេង និងជនពិការជាតម្លៃសំខាន់សម្រាប់មនុស្សគ្រប់រូប ។ ដូចនេះ យើងត្រូវផ្តល់ក្តី មេត្តា ករុណា និងការគោរពស្មើៗគ្នា ចំពោះអ្នកដែលមានជីវភាពខ្សត់ខ្សោយ ។

២. តម្លៃរបស់មនុស្ស 

ឥរិយាបថរបស់យើងអាចធ្វើឱ្យអ្នកដទៃសប្បាយរីករាយ ឬមិនពេញចិត្ត ។ ហេតុនេះហើយទើប យើងត្រូវបង្កើនឥរិយាបថល្អៗ និងស្គាល់ខ្លួនឯងឱ្យបានច្បាស់ ដើម្បីក្លាយជាមនុស្សល្អ និងជាសមាជិកល្អរបស់គ្រួសារ និងសង្គម ។ ប្រភពនៃតម្លៃរបស់មនុស្សកើតចេញពីកត្តាមួយចំនួនដូចជា៖

·         គ្រួសារ ដែលជាប្រភពដំបូងនៃការអប់រំ ។

·         សង្គមផ្តល់ការអប់រំជាប្រចាំ ហើយយើងត្រូវខំសិក្សារៀនសូត្រអំពើល្អពីគ្នា ។

·         ការអប់រំក្នុងប្រព័ន្ធមានឥទ្ធិពលខ្លាំងលើជំនាញ ចំណេះដឹង ជំនឿ និងអាកប្បកិរិយា ។

·         សាសនាផ្តល់តម្លៃផ្នែកស្មារតីដោយអប់រំមនុស្សឱ្យស្គាល់បុណ្យបាប ។

៣.​ ការធ្វើខ្លួនឱ្យអ្នកដទៃស្រឡាញ់រាប់អាន

មនុស្សដែលមានអាកប្បកិរិយាល្អ សុភាពរាបសា និងទន់ភ្លន់ តែងជាទីស្រឡាញ់រាប់អានរបស់អ្នកដទៃ ។ សកម្មភាពទាំងនោះរួមមាន៖

·         ការចេះផ្តល់ទ្រព្យសម្បត្តិដល់អ្នកដទៃ

·         ការជួយសង្គ្រោះអ្នកដទៃនៅពេលមានអាសន្ន

·         ភាពមិនមើលងាយ ភាពស្មោះត្រង់

·         មិនឆាប់ខឹង និងការចេះសម្របខ្លួន

·         ត្រូវចេះសារភាពកំហុស និងចេះផ្តល់កិត្តិយសដល់អ្នកដទៃផងដែរ។

៤.​ ការមិនរើសអើងចំពោះជីវភាព

ក្នុងសង្គមមានអ្នកដែលមានជីវភាពធូរធារ និងអ្នកដែលមានជីវភាពលំបាក ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ យើងត្រូវតែរស់នៅដោយសុខដុមរមនាជាមួយអ្នកដទៃទាំងអស់ ។ មូលហេតុនេះហើយ ទើបមានការបង្កើត

អង្គការ និងសមាគមជាច្រើន ដើម្បីជួយសង្គ្រោះអ្នកដែលជួបការលំបាក ឬមានជីវភាពខ្វះខាត ។ ទង្វើនេះមានគោលបំណងលើកកម្ពស់ការគោរពគ្នាទៅវិញទៅមក ហើយផ្តល់តម្លៃចំពោះមនុស្សដូចគ្នាដោយមិនគិតពីកម្រិត

ជីវភាព។

៥. មូលហេតុនៃការរើសអើង

ទោះបីមានការខិតខំលុបបំបាត់ក៏ដោយ វប្បធម៌នៃការរើសអើងនៅតែកើតមានក្នុងសង្គមដោយចៀសមិនផុត ។ មូលហេតុមួយចំនួនទាក់ទងនឹងការរើសអើងគឺ ការរើសអើងក្នុងគ្រួសារ (ឪពុកម្តាយស្រឡាញ់កូនមិនស្មើគ្នា) ការរើសអើងមិត្តភក្តិ (រាប់អានតែអ្នកមាន) និងការរើសអើងនៅក្នុងសង្គម (ប្រកាន់ពូជសាសន៍ ឬពណ៌សម្បុរ)។

៦.​ បទល្មើសទាក់ទងនឹងការរើសអើង

៦.១.​ បទបដិសេធក្នុងការផ្ដល់ទ្រព្យ ឬសេវា

អំពើដែលមិនព្រមផ្តល់ទ្រព្យសម្បត្តិ ឬសេវាដល់បុគ្គលណាមួយដោយផ្អែកលើមូលហេតុនៃការរើសអើងដូចជា ញាតិពន្ធ ក្រុមជាតិ សាសនា និន្នាការនយោបាយ ភេទ ឬសុខភាព ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ ខែ ទៅ ១ ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់។

៦.២​. បទផ្តល់ទ្រព្យសម្បត្តិ ឬសេវាដោយមានលក្ខខណ្ឌ

អំពើដែលផ្តល់ទ្រព្យសម្បត្តិ ឬសេវាដោយមានលក្ខខណ្ឌណាមួយ ដែលបានកំណត់នៅក្នុងចំណុច ៦.១ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ ខែ ទៅ ១ ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់។

៦.៣​. បទបដិសេធក្នុងការជួលបុគ្គលឱ្យធ្វើការ

ការមិនព្រមជួលបុគ្គលណាម្នាក់ឱ្យធ្វើការ ដោយផ្អែកលើមូលហេតុរើសអើងដូចដែលបានកំណត់ក្នុងចំណុច ៦.១ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ ខែ ទៅ ១ ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់។

៦.៤. បទជួលបុគ្គលឱ្យធ្វើការដោយមានលក្ខខណ្ឌ

ក្នុងករណីនេះ ក៏ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារ និងពិន័យជាប្រាក់ដូចគ្នា ដោយផ្អែកលើមូលហេតុនៃចំណុចទាំងបីក្នុងចំណុច ៦.១ ខាងដើម។

៦.៥.​ បទបដិសេធក្នុងការផ្តល់សិទ្ធិដោយអ្នករាជការសាធារណៈ

ចំពោះអ្នករាជការសាធារណៈដែលបដិសេធមិនផ្តល់សិទ្ធិដល់បុគ្គលណាម្នាក់ដោយមូលហេតុនៃការាង ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ៦ ខែ ទៅ ២ ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់។

៧.​ ការញុះញង់ឱ្យមានការរើសអើង

អំពើញុះញង់ដោយផ្ទាល់ ឬតាមមធ្យោបាយណាមួយ ដែលធ្វើឱ្យមានការរើសអើង ការគុំកួន ឬអំពើហិង្សាចំពោះបុគ្គល ឬក្រុមណាមួយ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ ឆ្នាំ ទៅ ៣ ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់ពី ២ ០០០ ០០០ រៀល ទៅ ៦ ០០០ ០០០ រៀល ។ ការញុះញង់នេះអាចធ្វើឡើងតាមរយៈសំដីនៅទីសាធារណៈ សំណេរ ឬគំនូរដែលផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈ ឬគ្រប់មធ្យោបាយទូរគមនាគមន៍សម្រាប់សាធារណជន ។

៨.​ ការរើសអើងដែលអនុញ្ញាតដោយច្បាប់

          មានករណីខ្លះនៃការរើសអើងដែលត្រូវបានអនុញ្ញាតដោយច្បាប់ ហើយមិនមានធាតុផ្សំគ្រប់គ្រាន់ជាបទល្មើសទេ ។ ការរើសអើងទាំងនោះរួមមាន៖

• ការរើសអើងដោយផ្អែកលើស្ថានភាពសុខភាព ឬពិការភាពដែលមានគោលដៅបង្ការគ្រោះថ្នាក់ ឬដោយសារអសមត្ថភាពបញ្ជាក់តាមវេជ្ជសាស្ត្រ ។

• ការរើសអើងដោយផ្អែកលើភេទ ក្នុងករណីដែលលក្ខខណ្ឌខាងភេទជាលក្ខខណ្ឌចាំបាច់ ដើម្បីធ្វើការងារ ឬសកម្មភាពវិជ្ជាជីវៈណាមួយ ។

៩. ការប៉ះពាល់ដល់សេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ

v  បទល្មើសមួយចំនួនដែលប៉ះពាល់ដល់សេចក្តីថ្លៃថ្នូររបស់បុគ្គល៖

• បទស្រវឹងជាក់ស្តែង៖​​ បុគ្គលណាស្ថិតក្នុងស្ថានភាពស្រវឹងជាក់ស្តែងលើផ្លូវសាធារណៈ ត្រូវផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៥ ០០០ រៀល ទៅ ១០ ០០០ រៀល ។

• បទរំលោភលំនៅស្ថាន៖ ការចូលនៅក្នុងលំនៅស្ថានរបស់អ្នកដទៃដោយមានហិង្សា ការគំរាមកំហែង ឬឧបាយកល ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ ខែ ទៅ ១ ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់ ។

• បទស្តាប់ ឬថតពាក្យសម្ដីឯកជន៖ អំពើស្តាប់ ឬថតសម្ដីដែលនិយាយជាឯកជនដោយគ្មានការយល់ព្រម ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ ខែ ទៅ ១ ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់ ។

• បទបំផ្លាញដល់សិទ្ធិខាងរូបភាពនៃបុគ្គល៖ ការថតរូបភាពបុគ្គលនៅក្នុងទីកន្លែងឯកជនដោយគ្មានការព្រមព្រៀង ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ ខែ ទៅ ១ ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់ ។