ពាក្យគន្លឹះ
• យ៉ាល់តា : សន្និសីទដែលមានប្រទេស៣ បានរៀបចំឡើង(សហរដ្ឋអាមេរិក ចក្រភពអង់គ្លេស សហភាពសូវៀត)ក្នុងគោលបំណងកាត់ផ្តាច់សរសៃឈាមអាល្លឺម៉ង់កុំឱ្យបង្កសង្រ្គាមជាថ្មី ដោយការបែងចែកអាល្លឺម៉ង់ជាពីរគឺ ខាងលិចនិងខាងកើត។
• អង្គការកូមេកុង : ជាអង្គការដែលបង្កើតដោយអឺរ៉ុបខាងកើតដើម្បីធ្វើពាណិជ្ជកម្ម សេដ្ឋកិច្ចរវាងបណ្ដាប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងកើត។
• ផែនការម៉ាសាល់ : ផែនការដើម្បីទប់ទល់ការរីកសាយលទ្ធិកុម្មុយនីស្ត នៅអឺរ៉ុបខាងលិចដោយអាមេរិក។
• សង្រ្គាមត្រជាក់ : ការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងមហាអំណាចទាំងពីរ ដើម្បីយកឧត្តមភាពរៀងៗខ្លួន។
• សន្ធិសញ្ញាក្រុងមុយនិច : សន្ធិសញ្ញាក្នុងការប្រគល់ទឹកដីឆេកូស្លូវ៉ាគីទៅអោយអាល្លឺម៉ង់ គ្រប់គ្រងដែលធ្វើឡើងនៅ
ទីក្រុងមុយនិច។
• បដិវត្តន៍ : ការផ្លាស់ប្តូរពីភាពអន់ថយទៅជាការរីកចម្រើន។
• បក្សសម្ព័ន្ធវ៉ាសូវី : បក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីការពារផលប្រយោជន៍ប្រទេសប្លុកសង្គមនិយម ដែលបង្កើតនៅទីក្រុងវ៉ាសូវី
(ប៉ូឡូញ)។
• សេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរី : សេដ្ឋកិច្ចមានលក្ខណៈប្រកួតប្រជែងនិងរកប្រាក់ចំណូលខ្លួនឯង។
- ប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគី មានព្រំប្រទល់៖
• ខាងលិចជាប់នឹងប្រទេសអាល្លឺម៉ង់
• ខាងកើតជាប់នឹងប្រទេសអ៊ុយក្រែន
• ខាងជើងជាប់នឹងប្រទេសប៉ូឡូញ
• ខាងត្បូងជាប់នឹងប្រទេសអូទ្រីសនិងហុងគ្រី
• ទីក្រុង ប្រាក ជារាជធានី។
- ប្រជាជន១០លាននាក់(ឆ្នាំ១៩៨៩)។
- ក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុបប៉ែកកណ្ដាលមានប្រជាជន ៥.៥លាននាក់។
- ទីក្រុងប្រាទីស្លូវ៉ាជាទីក្រុងនយោបាយ
- ភាសាស្លូវ៉ាគី ហុងគ្រី និងរ៉ូម៉ានី។
- ប្រជាជននិយមកាន់សាសនា កាតូលិក និងប្រូតេស្តង់។
១. វិស័យនយោបាយ
១.១. ការបង្កើតរដ្ឋឆេកូស្លូវ៉ាគី
◼️ នៅក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ដោយចក្រភពអូទ្រីស-ហុងគ្រីដួលរលំ។
◼️ លោក ម៉ាសារីក ព្រមទាំងមេដឹកនាំឆែកនិងស្លូវ៉ាក បានរៀបគម្រោងបង្កើតរដ្ឋឆេកូស្លូវ៉ាគី ក្នុងចក្រភពអូទ្រីស-ហុងគ្រី(១៩១៤-១៩១៨)។
◼️ រដ្ឋាភិបាលថ្មីនេះឈ្មោះថា សាធារណរដ្ឋឆេកូស្លូវ៉ាគី បន្ទាប់ពីចក្រភពអូទ្រីស-ហុងគ្រីដួលរលំ(លោកម៉ាសារីក ជាប្រធានាធិបតី ពីឆ្នាំ១៩១៨-១៩៣៥) ហើយបន្ទាប់មកទៀតគឺ លោក បេណែស(១៩៣៥-១៩៣៨)។
◼️ ការឈ្លានពានរបស់អាល្លឺម៉ង់៖
• ១៩៣៨ អ៊ីត្លែ បានអនុវត្តនយោបាយដោយសម្លឹងទៅតំបន់ស៊ុយអែត(ប៉ែកពាយ័ព្យប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគី) ដែលមានជនជាតិអាល្លឺម៉ង់រស់នៅច្រើន។
• មហិច្ឆិតារបស់ អ៊ីត្លែ និងការបង្កើតនៃចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ បានឈានដល់ការគំរាមយកប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគី
តាមរយៈសន្ធិសញ្ញាក្រុងមុយនិច(៣០ កញ្ញា ១៩៣៨)។
• ប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគី យល់ព្រមប្រគល់ទឹកដីរបស់ខ្លួនឲ្យអាល្លឺម៉ង់ ព្រោះរាងចាលនឹងសង្គ្រាម។
• ក្រោយការត្រួតត្រាប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគី កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់ បានជិះជាន់ ព្រមទាំងគំរាមសម្លាប់ជនជាតិជ្វីប យ៉ាងរង្គាលផ្តាច់ពូជ។
• ប្រធានាធិបតី បេណែស បានលាលែងពីតំណែង(មិនអាចការពារទឹកដីបាន) រួចភៀសខ្លួនទៅទីក្រុងឡុងដ៍ដើម្បីបង្កើតរដ្ឋាភិបាលនិរទេស(ដឹកនាំចលនាតស៊ូប្រឆាំងអាល្លឺម៉ង់ ក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២)
• ០៩ មិថុនា ១៩៤៥ កងទ័ពសូវៀតបានរុញច្រានកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់និងរំដោះទីក្រុងប្រាកទាំងស្រុង។
១.២. រដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនីស្ត
◼️ ០៩ មិថុនា ១៩៤៥ ប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគី ត្រូវបានរំដោះពីអាល្លឺម៉ង់ ដោយសហភាពសូវៀត។
◼️ រដ្ឋាភិបាលនិរទេសលោក បេណែស ត្រលប់មករៀបចំរបៀបរៀបរយក្រុងឡើងវិញ និងបានបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះមួយមានសមាជិកគណបក្សកុម្មុយនីស្តភាគច្រើនកាន់កាប់ក្រសួងសំខាន់ៗ។
◼️ ១៩៤៦ មានការបោះឆ្នោត ដែលនាំឱ្យពួកកុម្មុយនីស្តបានសម្លេងឆ្នោតគាំទ្រយ៉ាងច្រើនគឺលោក ក្លេម៉ង់ ហ្គោតវ៉ត ជាប្រធានាធិបតី ហើយលោក បេណែស ត្រូវធ្លាក់ពីតំណែង ។
◼️ រដ្ឋាភិបាលថ្មីដឹកនាំដោយមេបក្សកុម្មុយនីស្តលោក ក្លេម៉ង់ ហ្គោតវ៉ត(១៩៤៦-១៩៦៨)បានចម្លងតាមទម្រង់ រដ្ឋាភិបាលក្រុងមូស្គូសហភាពសូវៀតទាំងស្រុង(សេដ្ឋកិច្ចនិងផែនការ)៖
• រឹតបន្តឹងសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិប្រជាពលរដ្ឋ
• បង្កើតក្រុមប៉ូលីសសម្ងាត់
• អំពើផ្តាច់ការ។
◼️ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក ក្លេម៉ង់ ហ្គោតវ៉ត សេដ្ឋកិច្ចប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគី បានជាប់គាំង៖
• កម្រិតជីវភាពប្រជាជនបានធ្លាក់ចុះ
• កំណើនអ្នកឥតការងារមានការកើនឡើង។
◼️ ១៩៦៨ លោក ឌុបសិច បានដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល បន្ទាប់ពីលោក ក្លេម៉ង់ ហ្គោតវ៉ត ធ្លាក់ពីតំណែង និងបានធ្វើកំណែទម្រង់នយោបាយឱ្យធូរស្រាលតាមរយៈ ៖
◼️ បញ្ចូលទស្សនៈលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្នុងរបបកុម្មុយនីស្ត កំពុងចាក់ស្រេះ ហៅថានិទាឃរដូវនៃទីក្រុងប្រាកគាំទ្រសេរីភាពក្នុងការបញ្ចញមតិប្រជាពលរដ្ឋ។
◼️ សិទ្ធិនយោបាយរបស់ពលរដ្ឋ
◼️ នយោបាយកំណែទម្រង់នេះបានធ្វើឱ្យប្រទេសក្នុងប្លុកវ៉ាសូវីបារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង ព្រោះខ្លាចក្រែងគំរូនេះជ្រាបចូល
ប្រទេសផ្សេងៗទៀតនៅអឺរ៉ុបខាងកើត។
◼️ យប់ថ្ងៃទី២០-២១ សីហា ១៩៦៨ សូវៀតបានបញ្ជូនកងកម្លាំងរថក្រោះជាច្រើនគ្រឿងចូលលុកលុយប្រទេស
ឆេកូស្លូវ៉ាគី (កងទ័ពបក្សសម្ព័ន្ធវ៉ាសូវី ៨០ ០០០នាក់ ប្រចាំការ) ដើម្បីផ្តួលរំលំលោក ឌុបសិច លើកលោក
ហ្គុស្តាវ ហ៊ូសាក់ ឡើងជំនួស
១.៣. ចលនាបដិវត្តន៍ឆេកូស្លូវ៉ាគី
◼️ ចលនាបះបោរបានរីកសាយពាសពេញទីក្រុងប្រឆាំងនឹងរបបកុម្មុយនីស្ត ដោយទាមទារឱ្យរំលាយរដ្ឋាភិបាលនិងយករបបប្រជាធិបតេយ្យបែបអឺរ៉ុបខាងលិច មកជំនួស។
◼️ នយោបាយកំណែទម្រង់នៅសហភាពសូវៀត ក្នុងតំណែងលោក ហ្គោបាឆូវ(ប៉េរ៉េស្ត្រូយកា) ហាក់ជួយជំរុញសភាពការណ៍ប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគី មានសំទុះកាន់ខ្លាំងក្លាថែមទៀត។
◼️ ខែវិច្ឆិកា ១៩៨៩ ហ្វូងបាតុករដើរដង្ហែក្បួនច្រើនកុះករតាមដងវិថីក្នុងទីក្រុង ដៃកាន់បដាស្រែកទាមទារឱ្យ
រដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនីស្តចុះចេញពីតំណែង(មិនដល់មួយខែ រដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនីស្តចុះចេញពីតំណែង)។
◼️ សភាជាតិបានបោះឆ្នោតជ្រើសរើសលោក វ៉ាក់ក្លាវ ហាវ៉ែល(និន្នាការទៅរករបបប្រជាធិបតេយ្យ)។
◼️ របបកុម្មុយនីស្តត្រូវបានបញ្ចប់ជាស្ថាពរដោយ គ្មានការបង្ហូរឈាម។
◼️ ១៩៨០ ជីវភាពប្រជាជនឆេកូស្លូវ៉ាគី ធ្លាក់ចុះដុនដាប(វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចរហូតដល់របបកុម្មុយនីស្ត ត្រូវរង្គោះរង្គើ)។
១.៤. ការបែងចែករដ្ឋឆេកូស្លូវ៉ាគី
◼️ ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគី បែកជា២ ព្រោះ ៖
• មានការខ្វែងគំនិតគ្នារវាងអ្នកដឹកនាំឆេក និងស្លូវ៉ាគីពីបញ្ហានយោបាយ
• សេដ្ឋកិច្ចដែលជាឧបសគ្គក្នុងការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលនាំឲ្យមានភាពយឺតយ៉ាវក្នុងកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ច
(ការខ្វែងគំនិតរវាងអ្នកដឹកនាំឆែកនិងស្លូវ៉ាគី បន្ទាប់ពីរបបកុម្មុយនីស្តដួលរលំ) ។
◼️ ពាក់កណ្ដាល១៩៩៣ មេដឹកនាំរដ្ឋទាំងពីរបានពិភាក្សាគ្នាក្នុងការបង្កើតសាធារណរដ្ឋទាំងពីរ
◼️ ០១ មករា ១៩៩៣ សាធារណរដ្ឋទាំងពីរបង្កើតឡើងជាផ្លូវការស្របច្បាប់ឈ្មោះថា សាធារណរដ្ឋឆេក និងសាធារណរដ្ឋស្លូវ៉ាគី។
ក. សាធារណរដ្ឋឆែក(០១ មករា ១៩៩៣)
◼️ រដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យ(ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរី)
◼️ ស្ថិតនៅអឺរ៉ុបប៉ែកកណ្តាល
◼️ ប្រជាជន ១០លាននាក់(១៩៨៩)
◼️ ផ្ទៃក្រឡា ៧៨ ៨៦៤គ.ម
◼️ ប្រាក ជារដ្ឋធានី
◼️ ជំនឿសាសនា រ៉ូមុំាងកាតូលិក អ័រតូដុក ប្រូតេស្តង់។
◼️ មានព្រំប្រទល់៖
• ខាងជើង ជាប់នឹងប្រទេសប៉ូឡូញ
• ខាងកើត ជាប់នឹងសហព័ន្ធរុស្ស៊ី
• ខាងត្បូង ជាប់នឹងប្រទេសហុងគ្រី អូទ្រីស
• ខាងលិច ជាប់នឹងប្រទេសអាល្លឺម៉ង់។
◼️ ប្រជាជនភាគច្រើនអំបូរឆែក ក្រៅពីនេះជាតិ
◼️ ពន្ធុចម្រុះជាមួយអាល្លឺម៉ង់និងហុងគ្រី
◼️ ជនជាតិជ្វីបរស់នៅក្រុងប្រាក ត្រឹមតែ ១៥-១៨ ពាន់នាក់ប៉ុណ្ណោះ(ពួកណាស៊ីសម្លាប់)
◼️ ជំនឿសាសនាប្រជាជន(រ៉ូមុំាងកាតូលិក អ័រតូដុក និងប្រតេស្តង់) ហើយបានបើកចំហឡើងវិញនៅឆ្នាំ១៩៩០ បន្ទាប់ពីរបបកុម្មុយនីស្តដួលរលំ។ខ. សាធារណរដ្ឋស្លូវ៉ាក(០១ មករា ១៩៩៣)
◼️ ស្ថិតនៅអឺរ៉ុបប៉ែកកណ្តាល
◼️ រដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យ(ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរី)
◼️ ប្រជាជនមាន ៥,៥លាននាក់
◼️ ប្រាទីស្លាវ៉ា ជារដ្ឋធានី
◼️ ភាសា ស្លូវ៉ាក ហុងគ្រី និងរូម៉ានី
◼️ ផ្ទៃក្រឡា ៤៩ ០៣៦គ.ម
◼️ និយមកាន់សាសនាកាតូលិក និងប្រូតេស្តង់
◼️ ប្រធានាធិបតីដំបូងគឺលោក កូវ៉ាក់
◼️ ស្លូវ៉ាក បន្តរឹតចំណងសាមគ្គីភាពជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយគាំទ្រវត្តមានកងទ័ពអាមេរិកនិងអូតង់នៅប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់និងអាហ្វហ្គានីស្ថាន។
២. វិស័យសង្គម
◼️ រដ្ឋយកចិត្តទុកដាក់លើកម្មករ និយោជិក និស្សិត អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត សិល្បករ សមាជិកសហករណ៍ដោយ
មានប្រាក់ធានាសុខភាព។
◼️ ប្រាក់ធានាសម្រាប់អ្នកជំងឺ(៥០%នៃប្រាក់ខែ)
◼️ ស្រ្តីឆ្លងទន្លេ មានប្រាក់ឧបត្ថម្ភ ៩០%នៃប្រាក់ខែ និងសម្រាកមាតុភាពចំនួន ៥២សប្តាហ៍។
◼️ ១៩៨៥ មន្ទីរពេទ្យមាន ២២៩កន្លែង(១២៣ ១៥១គ្រែ) ក្នុងនោះមាន៖
• មន្ទីរសម្ភពមានចំនួន ១៤១កន្លែង
• មន្ទីរពេទ្យកុមារមានចំនួន ៤៣កន្លែង។
◼️ យុទ្ធាការចាក់ថ្នាំបង្ការជំងឺរបេង ខាន់ស្លាក់ ស្វិតដៃជើង ជំងឺខួរក្បាល ជាដើម(ឆ្នាំ១៩៨៥ អត្រាមរណៈប្រមាណកុមារត្រឹមតែ ១០%)។
◼️ អាយុកាលជាមធ្យមប្រជាជនគឺបុរសអាយុ ៦៦ឆ្នាំ ហើយស្ត្រីអាយុ ៧៤ឆ្នាំ(បើធៀបនឹងអឺរ៉ុបខាងលិចគឺនៅមានកម្រិតទាប)។
២.១. ការអប់រំ
• ប្រព័ន្ធអប់រំឆេកូស្លូវ៉ាគី ពុំមានការបង់ប្រាក់ចាប់ពីមតេយ្យសិក្សារហូតដល់ឧត្តមសិក្សា។
• ចប់ថ្នាក់មូលដ្ឋានរយៈពេល ៩ឆ្នាំ សិស្សត្រូវបន្តយកជំនាញតាមសាលាមុខរបរផ្សេងៗ។
• និស្សិតឆេកូស្លូវ៉ាគី បានទទួលអាហារូបករណ៍រហូតដល់អាយុ ២៥ឆ្នាំ
• សាកលវិទ្យាល័យមានចំនួន ៣៦កន្លែង(១៩៨៥-១៩៨៦មាននិស្សិតបរទេសចំនួន ៤១៦០នាក់) ហើយសាកលវិទ្យាល័យល្បីឈ្មោះមានចំនួន ៥កន្លែង ដូចជា៖
- សាកលវិទ្យាល័យ សាល(១៣៤៨)
- សាកលវិទ្យាល័យ កុំមេនុស(១៩១៩)។
- សាកលវិទ្យាល័យ ប៉ាឡាគី(១៥៧៦)
- សាកលវិទ្យាល័យ សាហ្វារីក(១៩៥៩)
- សាកលវិទ្យាល័យ ពូគីន(១៩១៩)។
៣. វិស័យសេដ្ឋកិច្ច
៣.១. ឧស្សាហកម្ម
• ១៩៤៨ រោងចក្រសហគ្រាស និងកសិដ្ឋានគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋ ហើយប្តូរមកជាកម្មសិទ្ធិឯកជននៅឆ្នាំ១៩៨៩(កុម្មុយនីស្ត បាត់បង់អំណាច)។
• វិស័យឧស្សាហកម្មស្រូបយកកម្មករ ៤០%នៃប្រជាជនសកម្ម។
• ផលិតផលឧស្សាហកម្មមាន កំណាត់ កញ្ចក់ ចំណីអាហារ ម៉ាស៊ីន រថយន្តក្រុង រថយន្តទេសចរណ៍ រថយន្តដឹកទំនិញធុនធំ ដែលផលិតចេញពីរោងចក្រស្កូដា(Skoda) ដ៏ល្បីឈ្មោះនឹងប្រជែងជាមួយរថយន្តរឺណូ(បារាំង) ឬវ៉ុលវ៉ាហ្គែន(អាល្លឺម៉ង់)។
• ផលិតផលរោងចក្រស្កូដា(Skoda) ដ៏ល្បីរថយន្តរឺណូ(បារាំង) ឬ វ៉ុលវ៉ាហ្គែន(អាល្លឺម៉ង់)។
• សម្បូរដោយធនធានរ៉ែ បុកស៊ីត ធ្យូងថ្ម ប្រេងកាត ម៉ង់កាណែស រ៉ែមាស និងអុយរ៉ានីញ៉ូម។
៣.២. ប្រភពថាមពល
• រោងចក្រថាមពលដ៏ធំប្រើថាមពលធ្យូងថ្ម នៅជិតទីក្រុងវូសនី (Vojni)។
• វារីអគ្គីសនីដើរដោយកម្លាំងទឹក(មិនអាចឆ្លើយតបតាមតម្រូវការក្នុងស្រុក)។
• ១៩៦៨ ការកសាងរោងចក្រដើរដោយថាមពលបរមាណូ(សម្បូររ៉ែអ៊ុយរ៉ានីញ៉ូម) នៅបូហូនីល(Bohonile)។
• ១៩៨៦ សម្រេចដាក់រេអាក់ទ័រចំនួន ៥គ្រឿង(១គ្រឿងមានកម្លំាង ៤៤០មេកាវ៉ាត់)។
• អណ្តូងប្រេងកាតមាននៅជិតព្រំប្រទល់ប្រទេសអូទ្រីស(ផ្គត់ផ្គង់បាន ២ ០០០បារ៉ែល/១ថ្ងៃ)។
• ឧស្ម័នធម្មជាតិមិនអាចបំពេញតម្រូវការក្នុងស្រុកបានត្រូវការនាំចូលពីប្រទេសរុស្ស៊ីបន្ថែម។
៣.៣. កសិកម្ម
• ផ្ទៃដីកសិកម្មមាន ៤០% នៃផ្ទៃប្រទេស។
• ដំណាំកសិកម្មរួមមាន ដំឡូង ពោត បន្លែ និងផ្លែឈើ។
• កសិដ្ឋានចិញ្ចឹមសត្វ ដូចជា គោ ជ្រូក ចៀមនិងមាន់។
៣.៤. ពាណិជ្ជកម្ម
• ផលិតផលនំាចេញមាន សម្លៀកបំពាក់ ដែកថែប ម៉ាស៊ីន រថយន្ត
• លំនាំចូលមាន ប្រេងកាត ឧស្ម័នធម្មជាតិ រថយន្ត ស្រូវសាលី(មិនអាចបំពេញតម្រូវការប្រជាជន ១៥លាននាក់)។
• ដៃគូពាណិជ្ជកម្មមាន សហរដ្ឋអាមេរិក អូទ្រីស បារំាង អាល្លឺម៉ង់ ហុងគ្រី ប៉ូឡូញ និងអ៊ីតាលី។ បានកែប្រែចុងក្រោយ: ថ្ងៃអង្គារ ទី13 ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ2024, 2:31 PM
