(ជ១) ​មេរៀនទី៥៖ (សង្ខេបមេរៀន) អាចម៍ផ្កាយ ផ្កាយដុះកន្ទុយ ផ្កាយព្រះគ្រោះ

ជំពូក១      ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ

មេរៀនទី១ កំណកំណើតប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ

សេចក្ដីផ្ដើម

- អាចម៍ផ្កាយ ផ្កាយដុះកន្ទុយ និងផ្កាយព្រះគ្រោះ ជាវត្ថុតូចៗដែលស្ថិតនៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ ដោយម៉ាសរបស់វាតូចជាងភពនានា និងភពរណប(ព្រះចន្ទ)ទៅទៀត។

១. អាចម៍ផ្កាយ

- អាចម៍ផ្កាយ គឺជាវត្ថុធាតុរឹង ជាសិលា​ ដែលធ្វើចលនាក្នុងលំហជុំវិញព្រះអាទិត្យ ហើយធ្លាក់ និងឆេះក្នុងបរិយាកាសផែនដី រួមទាំងអាចធ្លាក់មកដល់ភពផែនដីយើងផងដែរ។

- បាតុភូតអាកាស គឺជា អាចម៍ផ្កាយកំពុងឆេះយ៉ាងសន្ធោសន្ធៅដែលយើងអាចមើលឃើញនៅពេលយប់ កើតឡើងដោយសារការកកិតរវាងអាចម៍ផ្កាយ ជាមួយបរិយាកាសផែនដី។ 

- ឧទាហរណ៍៖ នៃការធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយ មកលើផែនដីគឹ រង្វះរណ្ដៅមួយដែលកើតឡើងដោយ សារការធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយឈ្មោះថា បារីនគើ នៅតំបន់អារីសូណា សហរដ្ឋអាមេរិចមានអាយុប្រមាណ ២០​ ០០០ឆ្នាំមកហើយ។*

* អាចម៍ផ្កាយត្រូវបែងចែកជា បី​ ប្រភេទទៅតាមសមាសធាតុផ្សំរបស់វា មានដូចជា៖

- អាចម៍ផ្កាយដែក

- អាចម៍ផ្កាយថ្ម

- និងអាចម៍ផ្កាយដែកលាយថ្ម (ជាអាចម៍ផ្កាយដែលផ្សំដោយជាតិដែក និងសិលា)។

២. ផ្កាយដុះកន្ទុយ

- ពពកអត  គឺជា ពពកទឹកកក ដែលស្ថិតនៅចម្ងាយពីព្រះអាទិត្យប្រមាណ 15x10¹²​ គ.ម នៅជិតជាយនៃប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ ហើយជាកន្លែងរបស់ផ្កាយដុះកន្ទុយ។​ ផ្កាយដុះកន្ទុយ គឺជាដុំទឹកកក ធូលី​​ និងឧស្ម័ន ធ្វើចលនាពីជាយនៃប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ ឆ្ពោះទៅរក ព្រះអាទិត្យ ដោយធ្វើដំណើរមួយជុំព្រះអាទិត្យ រួចទើបត្រឡប់ទៅឯជាយនៃប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យវិញ។ 

- កូម៉ា គឺជា​ពពកធូលី​ និងឧស្ម័នដែលស្ថិតនៅជុំវិញ នុយក្លេអ៊ែរ​ ដែលជាស្នូលទឹកកកនៃផ្កាយដុះកន្ទុយ។ ផ្កាយដុះកន្ទុយ កើតឡើងនៅពេលវា ធ្វើដំណើរយ៉ាងលឿនឆ្ពោះទៅរកព្រះអាទិត្យ​ ដោយស្ងៀមស្ងាត់ គ្មានអ្វីគួរឱ្យកត់សម្គាល់ឡើយ ពេលវាកាន់តែខិតទៅជិតព្រះអាទិត្យ វាកាន់តែកើនកម្ដៅឡើងគ្រប់គ្រាន់បង្កើតបានជាពពកជុំវិញស្នូលទឹកកក ជានុយក្លេអ៊ែរ។ ពេលកូម៉ា និងនុយក្លេអ៊ែរ កាន់តែខិតជិតព្រះអាទិត្យ វាកាន់តែឡើងកម្ដៅ ហើយរីកកាន់តែធំ អាចរហូតដល់ប្រមាណរាប់លានគីឡូម៉ែត្រ ពេលខ្យល់ព្រះអាទិត្យវាយកូម៉ាពីក្បាលបង្កើតជាកន្ទុយ នៃផ្កាយដុះកន្ទុយ ដែលតែងតែផ្ទុយជាមួយនឹងព្រះអាទិត្យ។ នៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ មានផ្កាយដុះកន្ទុយចំនួនប្រមាណជា​ 100​ 000​។

- ផ្កាយដុះកន្ទុយ ហាឡី ត្រូវបានរកឃើញដោយតារាវិទូជាតិ អង់គ្លេសឈ្មោះ អេដម៉ុន ហាឡី (Edmond Halley) ដោយវាវិលមករកព្រះអាទិត្យរៀងរាល់ 76 ឆ្នាំម្ដង​​ និងធ្លាប់បង្ហាញខ្លួន ឱ្យមនុស្សលើផែនដីឃើញនៅឆ្នាំ 1986។ ផ្កាយដុះកន្ទុយភាគ ច្រើនធ្វើដំណើរមួយជុំព្រះអាទិត្យក្នុងរយៈពេលដ៏វែង អាចដល់ទៅរាប់ពាន់ឆ្នាំ។

៣. ផ្កាយព្រះគ្រោះ

- ផ្កាយព្រះគ្រោះ ជាជាវត្ថុធាតុរឹង ជាដុំសិលា​ បំណែកភព ដែលមានទំហំខុសៗគ្នា ធ្វើចលនាក្នុងលំហជុំវិញព្រះអាទិត្យ ស្ថិតនៅចន្លោះភព អង្គារ និង ភពព្រហស្បត្តិ៍ ហើយក៏មានមួយចំនួនហោះកាត់ ផែនដីយើងដែរ។ វាត្រូវបានបែងចែកជាច្រើន​ប្រភេទទៅតាមទំហំរបស់វា គឺពីតូចបំផុតមានអង្កត់ផ្ចិត ១ គម ទៅដល់ធំបំផុតមានឈ្មោះថា ស៊ែរ មានអង្កត់ផ្ចិត ១ ០០០ គម។ វាអាចបង្កើតឱ្យមាន រង្វះរណ្ដៅមួយចំនួននៅលើភព​ព្រះច័ន្ទ និងភពនានា​ កាលណាវាប៉ះទង្គិចជាមួយភពទាំងនោះ។