(ជ៣) ​មេរៀនទី១៖ (សង្ចេបមេរៀន) ប្រព័ន្ធផ្លូវទឹកនៅកម្ពុជា

ជំពូក៣      បឹងនិងទន្លេ

មេរៀនទី១   ប្រព័ន្ធផ្លូវទឹកនៅកម្ពុជា

សេចក្ដីផ្ដើម

- ទន្លេមេគង្គជាទន្លេលំដាប់ទី៤ នៅទ្វីបអាស៊ី។ ហើយបឹងទន្លេសាបជាបឹងទឹកសាបធំជាងគេនៅតំបន់អាស៊ី អាគ្នេយ៍។ ប្រទេសកម្ពុជាយើងមានអំណោយផលខ្លាំងចំពោះផ្លូវទឹកយ៉ាងច្រើនខ្វាត់ខ្វែងសម្រាប់ជាប្រភពគមនាគមន៍ កសិកម្ម និងទឹកសម្រាប់ប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ ដោយសារតែលក្ខណៈអាកាសធាតុ និង សណ្ឋានដី។

១. ប្រព័ន្ធទន្លេមេគង្គ

- ប្រព័ន្ធទន្លេមេគង្គរួមមាន ទន្លេមេគង្គ ទន្លេបាសាក់ ទន្លេតូច និងដៃទាំងអស់របស់វា។

១.‌‌១. ទន្លេមេគង្គ

- ទន្លេមេគង្គមានប្រភពពីខ្ពង់រាបទីបេប៉ែកខាងកើតប្រទេសចិន ដែលមានរយៈកម្ពស់ 5 000 ម។ ដែលហូរកាត់ប្រទេសចិន មីយ៉ាន់ម៉ា ថៃ ឡាវ កម្ពុជា​​ និងវៀតណាម រួចហូរធ្លាក់ចុះទៅក្នុងសមុទ្រចិន។ ដែលមានប្រវែងសរុបទាំងអស់ 4 200 គម។ គេបែងចែកទន្លេមេគង្គជាបីផ្នែកគឺ៖

- មេគង្គលើ៖ ចាប់ពីខ្ពង់រាបទីបេប្រទេសចិនរហូតដល់ ទីក្រុងវៀងច័ន្ទន៍ ប្រទេសឡាវ។ ទន្លេមានលក្ខណៈបត់បែនខ្លាំងទៅតាមសណ្ឋានដីនៅតំបន់នោះ។

- មេគង្គកណ្ដាល៖ ចាប់ពីក្រុងវៀងចន្ទន៍ប្រទេសឡាវរហូតដល់ខេត្តក្រចេះប្រទេសកម្ពុជា។ សម្បូរដោយទឹកជួរដូចជាខេមរដ្ឋ ខោន និងនៅសម្បូរ។

- មេគង្គក្រោម៖ ចាប់ពីខេត្តក្រចេះរហូតដល់សមុទ្រចិន។ គេអាចធ្វើនាវាចរណ៍បានគ្រប់រដូវកាល។ នៅត្រង់រាជធានីភ្នំពេញ​ ទន្លេនេះប្រសព្វគ្នាជាមួយទន្លេសាប និងទន្លេបាសាក់ បង្កើតបានជា”ទន្លេបួនមុខ​ឬទន្លេចតុមុខ” ដែលមានទន្លេសាប ទន្លេបាសាក់​ (ទន្លេក្នុង) ទន្លេធំលើ​ (មេគង្គ) និងទន្លេធំក្រោម (ទន្លេក្រៅ)។

១.២. ទន្លេមេគង្គកម្ពុជាឬទន្លេធំ

- ចាប់ពីល្បាក់ខោនព្រំប្រទល់ប្រទេសឡាវ រហូតដល់ក្អមសំណខាងត្បូងអ្នកលឿងព្រំប្រទល់វៀតណាម។ មានបណ្ដោយប្រវែង 500គម ហូរកាត់កម្ពុជាពីជើងទៅត្បូងកាត់ខេត្តស្ទឹងត្រែង ក្រចេះ កំពង់ចាម កណ្ដាល រាជធានីភ្នំពេញ និងខេត្តព្រៃវែង។ ដៃសំខាន់ៗរួមមាន

   * ត្រើយខាងស្ដាំមានទន្លេរពៅនៅតាមព្រំប្រទល់ឡាវ។

   * ត្រើយខាងឆ្វេងមាន ទន្លេសេកុង ទន្លេសាន ទន្លេស្រែពក ព្រែកក្រៀង ព្រែកកាំពី ព្រែកទេរ និងព្រែកឆ្លូង។

១.៣. ទន្លេបាសាក់

- ជាទន្លេបន្តត្រង់ទន្លេបួនមុខ មានប្រវែង 100 គម ចាប់ពីភ្នំពេញរហូតព្រំប្រទល់វៀតណាម ហើយហូរកាត់ខេត្តកណ្ដាលហូរចាកទៅ ប្រទេសវៀតណាមតាមទិសស្រប ជាមួយទន្លេមេគង្គក្រោម។ មានរបបទឹកទាក់ទងនឹងទន្លេមេគង្គ។ មានដៃសំខាន់ៗពីរគឺ ស្ទឹងព្រែកត្នោត និង ស្ទឹងតាកែវ។

១.៤. ទន្លេតូច

- ជាកូនទន្លេដែលមានប្រវែង100គម បែកចេញពីទន្លេមេគង្គត្រង់ពាមប្រធ្នោះក្នុងខេត្តកំពង់ចាមហើយមកភ្ជាប់នឹងទន្លេមេគង្គវិញត្រង់ពាមរក៍ក្នុងខេត្តព្រៃវែង។ ត្រង់ពាមរក៍ទន្លេតូចចែកចេញជាពីរផ្នែកទៀត គឺទន្លេតូចហូរស្របនឹងទន្លេមេគង្គទៅ ប្រទេសវៀតណាម និងព្រែកកំពង់ត្របែកដែលហូរចាក់ទៅតំបន់វាលភក់ប្រទេស វៀតណាម។

២. ប្រព័ន្ធទន្លេសាប

- ប្រព័ន្ធទន្លេសាបរួមមានទន្លេសាប បឹងទន្លេសាប និងដៃទាំងអស់របស់វា។

ប្រព័ន្ធទន្លេសាប

២.១. ទន្លេសាប

- ជាទន្លេមានប្រភពចាប់ពីទន្លេបួនមុខរហូតដល់បឹងទន្លេសាប ដែលហូរកាត់ខេត្តកណ្ដាល(ព្រែកក្ដាម) និងខេត្តកំពង់ឆ្នាំងមានប្រវែងសរុបប្រហែល 100 គម។ របបទឹកទន្លេសាបដូចនឹងទន្លេមេគង្គដែរគឺ៖

· រដូវវស្សា ទឹកឡើងខ្ពស់ហូរពីទន្លេចតុមុខចាកចូលក្នុងបឹងទន្លេសាបតាមទន្លេសាប។

· រដូវប្រាំង ទឹកស្រកហូរត្រឡប់ពីបឹងទន្លេសាបមកប្រសព្វនឹង  ទន្លេចតុមុខតាមទន្លេសាបរួចហូរទៅ សមុទ្រចិនតាមទន្លេបាសាក់(ទន្លេក្នុង) និងទន្លេធំក្រោម(ទន្លេក្រៅ)។

- ដៃទន្លេសាបសំខាន់ៗរួមមាន៖

· ត្រើយខាងឆ្វេង មានស្ទឹងជីនិត​ ស្ទឹងខ្យា​ ស្ទឹងតាំងក្រសាំង និងស្ទឹងស្លាប។

· ត្រើយខាងស្ដាំ មានស្ទឹងជ្រៃបាក់ ស្ទឹងប្រចៀវ ស្ទឹងស្រែដៃ និងស្ទឹងជ្រោយ​ ដែលជាស្ទឹងល្អប្រសើរសម្រាប់បំណាចទឹកបញ្ចូលស្រែ ព្រោះស្ទឹងទាំងនោះមានទឹកជាប្រចាំ​(អចិន្ត្រៃយ៍)។

២.២. បឹងទន្លេសាប

ក. ទីតាំងនិងសណ្ឋាននៃបឹងទន្លេសាប

- លាតសន្ធឹងនៅភាគពាយ័ព្យនៃប្រទេសកម្ពុជា ហើយភ្ជាប់ពីទន្លេមេគង្គដោយទន្លេសាប។ ដោយមានខេត្ត ៦ព័ទ្ធជុំវិញគឺខេត្តបន្ទាយមានជ័យ សៀមរាប ពោធិ៍សាត់ បាត់ដំបង កំពង់ឆ្នាំង និងកំពង់ធំ។ មានផ្លូវជាតិពីរខ្សែអមសងខាងគឺផ្លូវជាតិលេខ៥ និងផ្លូវជាតិលេខ៦ ដែលតភ្ជាប់ខេត្តជុំវិញបឹងទន្លេសាប បង្កើតបានជាប្រព័ន្ធគមនាគមន៍ដ៏សំខាន់ជុំវិញបឹង។ បឹងទន្លេសាបមានរាងជា វីយ៉ូឡុង ឬ ឃ្លោកសាដៀវ។

ខ. វិសាលភាពបឹងទន្លេសាប

- បឹងទន្លេសាបជាបេះដូងនៃកម្ពុជា។ រដូវទឹកស្រក (រដូវប្រាំង) មានបណ្ដោយប្រហែល 150 គម ទទឹងអតិបរមា 32 គម និងក្រឡាផ្ទៃប្រហែល 3000 គម^២​។ រដូវទឹកឡើង(រដូវវស្សា) មានក្រឡាផ្ទៃរហូតដល់ 10 000 គម^២​។

* បឹងទន្លេសាបចែកជាបីតំបន់សំខាន់ៗ៖

- បឹងធំ ស្ថិតនៅប៉ែកខាងជើងជាប់ខេត្តបាត់ដំបង ពោធិ៍សាត់ សៀមរាប​ និងបន្ទាយមានជ័យ មានបណ្ដោយប្រវែង 75 គម និងទទឹងប្រវែង 32 គម។

- បឹងតូច ស្ថិតនៅចំកណ្ដាលជាប់ខេត្តកំពង់ធំ និងពោធិ៍សាត់ មានបណ្ដោយប្រវែង 35គម និងទទឹង​ 28 គម។ បឹងនេះភ្ជាប់នឹងបឹងធំទៅវាលភក់។

- វាលភក់ ជាវាលមួយធំ ស្ថិតក្នុងខេត្តកំពង់ឆ្នាំង និងកំពង់ធំ ដែលមានបណ្ដោយ 40 គម និងទទឹង 12 គម។ វាលនេះប្រកបដោយកូនកោះទាបៗ និងសម្បូរខ្សាច់ សន្ធឹងពីឆ្នុកទ្រូរហូតដល់ទីរួមខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ នៅទីនេះសម្បូរទៅដោយរុក្ខជាតិក្រិន។

គ. ដៃសំខាន់ៗនៃបឹងទន្លេសាប

- ដៃខាងឆ្វេងមាន ស្ទឹងស្រែង ស្ទឹងសៀមរាប ស្ទឹងរលួស ស្ទឹងជីក្រែង ស្ទឹងស្ទោង និងស្ទឹងសែន។

- ដៃខាងស្ដាំមាន ស្ទឹងសិរីសោភ័ណ ស្ទឹងមង្គលបុរី ស្ទឹងសង្កែ ស្ទឹងស្វាយដូនកែវ ស្ទឹងពោធិ៍សាត់ និង​​​ ស្ទឹងបរិបូរណ៍។

- ស្ទឹងទាំងអស់នេះ មានទឹកជំនន់នៅរដូវវស្សា ជួនកាលបណ្ដាលឲ្យ លិចលង់វាលស្រែជិតខាង តែគ្មានគ្រោះអ្វីទេ។ រដូវប្រាំងស្ទឹងទាំងនេះ មានទឹកតែនៅពោះស្ទឹងប៉ុណ្ណោះ។

៣. ប្រព័ន្ធផ្លូវទឹកតាមឈូងសមុទ្រ

- មានលក្ខណៈជារបបទឹកជ្រោះ ព្រោះវាមានប្រភពពីភ្នំខ្ពស់ៗនៃជួរភ្នំក្រវាញ ហើយមានបណ្ដោយខ្លីៗរួមមាន ព្រែក និងស្ទឹងហូរចុះពីជួរភ្នំក្រវាញ​ និងតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រ។

- ព្រែកនិងស្ទឹងសំខាន់ៗក្នុងប្រព័ន្ធផ្លូវទឹកនេះមាន ស្ទឹងមេទឹក ស្ទឹងតាតី ស្ទឹងជាយអារែង ព្រែកជីផាត ព្រែកកំពង់សោម ស្ទឹងកំពត និងស្ទឹងទូកមាស។ ក្រៅពីព្រែកនិងស្ទឹងទាំងនេះនៅមានកូនជ្រោះជាច្រើនទៀតដែលតែងតែហូរនាំ មកកំទេចវត្ថុគ្រប់បែបយ៉ាងមក ចាក់បំពេញឆ្នេរសមុទ្រ នៅរាល់រដូវភ្លៀង។

៤. សារៈសំខាន់ប្រព័ន្ធផ្លូវទឹកនៅកម្ពុជា

· ជាផ្លូវទឹក និងនាវាចរណ៍បានគ្រប់រដូវកាលនៅទូទាំងប្រទេស។

· នៅរដូវទឹកឡើង តែងតែផ្ដល់ដីល្បាប់ម៉ត់មានជីជាតិដល់ទំនាបលិចទឹក មានប្រយោជន៍សម្រាប់ដំណាំគ្រប់ប្រភេទ។

· ជាឡូត៍នេសាទយ៉ាងសំខាន់នៅរដូវទឹកសំរក​ ពីព្រោះរដូវនេះត្រីតែងមកផ្ដុំគ្នានៅតាមព្រែក និងតាមពោះទន្លេនានាដែលងាយស្រួលនេសាទ។

· ជុំវិញបឹងសម្បូរព្រៃលិចទឹកដែលជាជម្រកសម្រាប់ត្រីពងនិងកូន។

· ព្រៃលិចទឹកនេះសម្បូរទៅដោយចំណីសម្រាប់សត្វស្លាបនិងមច្ឆជាតិ។

· ជាបណ្ដាញទឹកសម្រាប់ស្រោចស្រពស្រែចំការនៅពេលមានភាពរាំងស្ងួត។

· បឹងទន្លេសាបជាអាងយ៉ាងធំ ដែលជួយទាញយកទឹកជំនន់ពី ទន្លេមេគង្គអស់មួយភាគធំ នាំឱ្យទំនាបកណ្ដាលគេចផុតពីការលិចលង់ខ្លាំងនៅរដូវទឹកឡើង។

· អាចទាញយកថាមពលវារីអគ្គិសនីបានយ៉ាងល្អ។

· ជាប្រភពទឹកសាបសម្រាប់ស្រោចស្រពនិងប្រើប្រាស់ដល់អ្នកនៅតំបន់ឆ្នេរ។

· ផ្ដល់ត្រីទឹកសាប​ ត្រីទឹកប្រៃសម្រាប់បរិភោគនិងធ្វើពាណិជ្ជកម្ម។

· សម្បូរទៅដោយព្រៃកោងកាង។

· មានធនធានសម្រាប់ផលិតអំបិលនៅខេត្តកំពត។

· មានខ្យល់អាកាសបរិសុទ្ធសម្រាប់ទេសចរគ្រប់ជនជាតិទៅកម្សាន្ត។

· ជាមជ្ឈមណ្ឌលពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ។