មនុស្សគ្រប់រូប ត្រូវមានសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ និងចូលរួមអភិវឌ្ឍសង្គមតាមលទ្ធភាពរៀងៗខ្លួន ។ ឯជនពិការក៏មានលទ្ធភាពនិងសមត្ថភាព ភាពអង់អាចក្លាហាន ចូលរួមចំណែកដល់ការខិតខំប្រឹងប្រែងអភិវឌ្ឍមាតុភូមិកម្ពុជាឱ្យរុងរឿងផងដែរ ។
ពាក្យគន្លឹះ
· សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ៖ សំដៅយកសំដីត្រឹមត្រូវ អាកប្បកិរិយាល្អ ឫកពាល្អរបស់មនុស្សគ្រប់រូប ដែលត្រូវប្រកាន់ខ្ជាប់អំពើល្អ ត្រូវប្រតិបត្តិ និងបំពេញតួនាទីជាពលរដ្ឋល្អ។
· សិទ្ធិមូលដ្ឋាន៖ សិទ្ធិសំខាន់ៗដែលមនុស្សគ្រប់រូបមានពីកំណើត និងត្រូវតែត្រូវបានការពារ ដូចជាសិទ្ធិរស់រានមានជីវិត សិទ្ធិទទួលការអប់រំ សិទ្ធិធ្វើការងារជាដើម។
· សមាហរណកម្ម៖ ការបញ្ចូល ឬការធ្វើឱ្យជនពិការចូលរួមយ៉ាងពេញលេញ និងស្មើភាពនៅក្នុងសង្គម ជាមួយនឹងជនមិនពិការ ទាំងក្នុងវិស័យអប់រំ ការងារ និងសកម្មភាពសង្គមនានា។
· សុចរិត៖ ភាពស្មោះត្រង់ ត្រឹមត្រូវ គ្មានល្បិចកល ឬការកេងបន្លំក្នុងការប្រកបមុខរបរ ឬសកម្មភាពនានា។
១. សេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ
សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ គឺសំដៅលើសំដី អាកប្បកិរិយា និងឫកពាល្អរបស់មនុស្សគ្រប់រូប ដែលប្រកបមុខរបរសុចរិត និងគោរពច្បាប់សង្គម។ ជនពិការគឺអ្នកដែលមានបញ្ហាសរីរាង្គ ឬសតិបញ្ញាដែលរំខានដល់ជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ពួកគេ។ ទីកន្លែងសាធារណៈ និងគ្រឹះស្ថានសិក្សាត្រូវផ្តល់ឱកាស និងសេវាកម្មដល់ជនពិការដូចសាធារណជនទូទៅ ។
២. សិទ្ធិការពារសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ
មនុស្សកើតមកមានសេរីភាពសមភាពក្នុងសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ និងសិទ្ធិរស់នៅក្នុងសហគមន៍របស់ខ្លួន ។ ជនពិការមានសិទ្ធិស្មើភាពដូចមនុស្សធម្មតា ដោយគ្មានការរើសអើង។ ពួកគេមានសិទ្ធិនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និងវប្បធម៌ពេញលេញ ព្រមទាំងត្រូវបានគេគោរព និងទទួលស្គាល់ភាពចម្រុះ។ ច្បាប់ធានាការការពារប្រឆាំងនឹងការរើសអើង និងលើកស្ទួយសមភាពសម្រាប់ពួកគេ។
៣. ផលប៉ះពាល់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច
ជនពិការមានលទ្ធភាពតិចតួចណាស់ក្នុងការស្វះស្វែងរកមុខរបរ ការរៀនសូត្រ ការបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ និងឱកាសស្វែងរកការងារ ឬលើកទឹកចិត្តក្នុងការជ្រើសរើសបុគ្គលិកក៏ពុំសូវឃើញមានដែរ។ នេះជាមូលហេតុដែលរារាំង និងជាឧបសគ្គដល់ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចរបស់គ្រួសារជនពិការ និងប៉ះពាល់ផ្ទាល់ដល់ការលូតលាស់ និងភាពសម្បូររុងរឿងរបស់ជនពិការ។ ទោះបីជាមានការគាំទ្រពីរាជរដ្ឋាភិបាល និងសង្គមក៏ដោយ ជនពិការពុំមានកម្លាំងគ្រប់គ្រាន់ធ្វើការងារធ្ងន់ៗបានទេ ពិបាកប្រកបមុខរបរចិញ្ចឹមជីវិត ដែលធ្វើឱ្យពួកគេរកប្រាក់ចំណូលបានតិច ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់សេដ្ឋកិច្ចគ្រួសាររបស់ជនពិការយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។
៤. សិទ្ធិរបស់ជនពិការ
ជនពិការត្រូវបានទទួល និងគោរពសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន ដូចជាសិទ្ធិរស់រានមានជីវិត សិទ្ធិទទួលធ្វើការងារតាមសមត្ថភាព លទ្ធភាព សិទ្ធិទទួលការអប់រំ សិទ្ធិការងារ និងសិទ្ធិចេញចូលកន្លែងសាធារណៈនានា ។ រាជរដ្ឋាភិបាលបានផ្តល់ឱកាសឱ្យបងប្អូនពិការភាពបានចូលរួមយ៉ាងពេញលេញ និងស្មើភាពនៅក្នុងសង្គម គ្មានឧបសគ្គ គ្មានការរើសអើង គោរពសិទ្ធិសេចក្តីថ្លៃថ្នូររបស់មនុស្សជាមូលដ្ឋាន ។ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានដាក់ចេញគោលនយោបាយ (៣ កក្កដា ២០០៩) និងច្បាប់ស្តីពីកិច្ចការពារ និងលើកកម្ពស់ជនពិការ ដើម្បីធានាការចូលរួមស្មើភាពក្នុងសង្គម។
៥. ការលើកទឹកចិត្តវិស័យសាធារណៈ
រដ្ឋាភិបាលលើកទឹកចិត្ត និងគាំទ្រអង្គការដែលជួយជនពិការ ផ្តល់ការកាត់បន្ថយពន្ធដារ និងអាទិភាពដល់អាជីវកម្មរបស់ជនពិការ។ ពួកគេក៏ត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យចូលរួមបោះឆ្នោត និងឈរឈ្មោះជាបេក្ខជនដោយគ្មានការរើសអើង។ គោលការណ៍ផ្សេងទៀតរួមមានការឧបត្ថម្ភសេវាសុខភាព ការពារផលប្រយោជន៍ និងបង្កើតមូលនិធិជនពិការ។
៦. ការលើទឹកចិត្តក្នុងវិស័យអប់រំ
ជនពិការមានសិទ្ធិចូលសិក្សានៅគ្រឹះស្ថានសាធារណៈ និងឯកជន។ រដ្ឋាភិបាលយកចិត្តទុកដាក់សម្របសម្រួលទាំងអគារ ភាសាសញ្ញា បច្ចេកទេសអប់រំ និងសម្ភារៈសិក្សា។ ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡាធានាថា កុមារពិការទទួលបានការអប់រំប្រកបដោយសមធម៌ គុណភាព ការការពារ និងការគាំទ្រពេញលេញ។
៧. ការចូលរួមអភិវឌ្ឍ
ជនពិការមានសមត្ថភាពចូលរួមសកម្មភាពសង្គម និងបង្ហាញទេពកោសល្យក្នុងមុខរបរផ្សេងៗ និងវិស័យកីឡា។ កម្ពុជាបានរៀបចំព្រឹត្តិការណ៍កីឡាជនពិការអន្តរជាតិជាច្រើន ដែលបង្ហាញពីសមត្ថភាពដ៏លេចធ្លោរបស់ពួកគេ ព្រមទាំងទទួលបានលទ្ធផលជោគជ័យ និងកិត្តិយស។ រដ្ឋាភិបាលបន្តបង្កឱកាស និងធានាការគោរពសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់ជនពិការ ដើម្បីកសាងសង្គមមួយគ្មានឧបសគ្គ និងការរើសអើង។
